Danıştay içtihatlarında ortaya konulduğu üzere iptal davalarının birinci inceleme evresinde kabul edilebilirlikleri için öteki bir deyişle davanın aslının incelenebilmesi için 2577 sayılı Kanun kapsamında aranan menfaat kaidesinin davanın açıldığı sırada bulunması kâfi olmakta, menfaatin davanın sonuna kadar devam etmesi aranmamaktadır.
Danıştay içtihadında benimsenen bu yaklaşıma nazaran somut olayda müracaatçının Kurula başvurabileceği, Komite kararına karşı yargı yolunun açık olduğu tespit edilmiştir.
Bu durumda müracaatçının yine kamu görevliliği statüsünü kazanabileceği ihtimalinde dava konusu disiplin cezasının müracaatçı üzerinde bir tesirinin bulunmayacağı söylenemez.
Bu prestijle disiplin cezasının iptali talebiyle açılan davanın yargılaması davam ederken müracaatçının kamu vazifesinden ihraç edilmesinin davaya bahis idari süreç ile ihlal edilen menfaatinin ortadan kalkmadığı, bu durumda davanın aslının incelenmesi gerektiği kıymetlendirilmektedir.
KARAR
TURGAY DABAKOĞLU BAŞVURUSU
(Başvuru Numarası: 2018/27010)
Karar Tarihi: 16/12/2020
I. MÜRACAATIN KONUSU
1. Müracaat, yargılama devam ederken kamu misyonundan ihraç edilme sebebiyle davanın konusunun kalmadığından bahisle uyuşmazlığın temeline yönelik talebin karara bağlanmaması nedeniyle karar hakkının ihlal edildiği tezine ilişkindir.
II. MÜRACAAT SÜRECİ
2. Müracaat 7/9/2018 tarihinde yapılmıştır.
3. Müracaat, müracaat formu ve eklerinin idari taraftan yapılan ön incelemesinden sonra Kurula sunulmuştur.
4. Kurulca müracaatın kabul edilebilirlik incelemesinin Kısım tarafından yapılmasına karar verilmiştir.
5. Kısım Lideri tarafından müracaatın kabul edilebilirlik ve temel incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.
6. Müracaat evraklarının bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık, görüş bildirmiştir.
7. Müracaatçı, Bakanlık görüşüne karşı beyanda bulunmuştur.
III. OLAY VE OLGULAR
8. Müracaat formu ve eklerinde tabir edildiği formuyla ve Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) aracılığıyla erişilen bilgi ve evraklar çerçevesinde olaylar özetle şöyledir:
9. Müracaatçı, Siirt’te bir devlet okulunda öğretmen olarak vazife yapmaktayken bir siyasi partinin organize ettiği toplantıya www.siirtnews.com internet sitesi ismine katılarak konuşma yaptığı argümanıyla 11/2/2016 tarihinde hakkında disiplin soruşturması başlatılmıştır. 13/7/2016 tarihinde sona eren soruşturma sonucunda 1/8/2016 tarihli soruşturma raporu düzenlenmiştir.
10. Anılan raporda özetle;
i. www.siirtnews.com internet sitesinin 14/9/2014 tarihinde oluşturulduğu, kelam konusu sitenin ulusal güvenlik ve kamu sistemine karşıt ve cürüm işlenmesini teşvik edici biçimde yayın yaptığı, PKK terör örgütünün aksiyonlarını yasallaştırmaya çalıştığı, örgüt mensuplarına yönelik operasyonlarının durdurulması ve bölge halkının organize edilerek operasyonları protesto etmeye sağlamaya çalıştığı, güvenlik güçlerini hatalı göstermeye çalıştığı söz edilmiş ve müracaatçının sitenin köşe muharrirlerinden biri olduğu vurgulanmıştır.
ii. Siirt HDP vilayet teşkilatı tarafından yapılan seçim değerlendirmesi bahisli basın toplantısının Siirt Hükümet Bulvarı üzerinde bulunan Erdef Otel’de 8/11/2015 tarihinde düzenlendiği, toplantıya ilişkin imajlar incelendiğinde toplantıya katılanlar ortasında HDP milletvekilleri K.Y. ve B.K.nın konuşmacı olarak katıldıkları, toplantıya HDP Siirt vilayet teşkilatı yöneticilerinin yanı sıra basın mensuplarıyla birlikte müracaatçının da katıldığı, müracaatçının toplantıda HDP lehine konuşma yaparak yorumda bulunduğu ve toplantıya www.siirtnews.com internet sitesi ismine katıldığını söz ettiği belirtilmiştir.
11. Bu tespitlerden hareketle müracaatçının hareketlerinin 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 125. unsurunda düzenlenen “Görevin yerine getirilmesinde lisan, ırk, cinsiyet, siyasi niyet, felsefi inanç, din ve mezhep ayrımı yapmak, bireylerin fayda yahut ziyanını amaç tutan davranışlarda bulunmak” ile “Herhangi bir siyasi parti faydasına yahut ziyanına fiilen faaliyette bulunmak.” kapsamında olması nedeniyle müracaatçının disiplin hukuku tarafından bir yıl kademe ilerlemesinin durdurulması cezası ile tecziye edilmesi gerektiği teklifinde bulunulmuştur.
12. Siirt Ulusal Eğitim Müdürlüğünün 19/8/2016 tarihli yazısıyla müracaatçı 7 gün içerisinde savunmasını vermek üzere davet edilmiş ve daha sonra müracaatçı hakkında Siirt Ulusal Eğitim Müdürlüğünün 23/1/2017 tarihli süreciyle bir yıl mühletle kademe ilerlemesinin durdurulması cezasına karşı yapmış olduğu itirazın reddedildiğine dair süreç tesis edilmiştir.
13. Müracaatçı tarafından 23/1/2017 tarihli sürecin iptali istemiyle 3/2/2017 tarihinde dava açılmıştır. Dava dilekçesinde özetle hakkındaki tezler kendisine gösterilmediği, yalnızca 23/01/2017 tarihli yazıyla cezalandırıldığının bildirim edildiği, suçlamanın neye ait olduğunu öğrenemediği için savunma hakkını kullanamadığı üzere kendisine Disiplin Heyetinde kelamlı savunma imkanı sağlanmadan disiplin cezası verildiği için hukuka alışılmamış bir süreç tesis edildiği belirtilmiştir.
14. Davalı yönetimin 14/3/2017 tarihli savunma dilekçesinde özetle müracaatçı hakkında düzenlenen soruşturma raporunda tespit edilen konular doğrultusunda disiplin cezasının verildiği, savunması alınarak ceza tesis edilmesi nedeniyle sürecin hukuka uygun olduğu ileri sürülmüştür.
15. Siirt Yönetim Mahkemesi 23/11/2017 tarihli kararıyla konusu kalmayan dava hakkında karar verilmesine yer olmadığında dair karar vermiştir. Kararda; müracaatçının 29/10/2016 tarihli ve 29872 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 675 sayılı İnanılmaz Hal Kapsamında Kimi Önlemler Alınması Hakkında Kanun Kararında Kararname’nin (KHK) “Kamu Çalışanına Ait Tedbirler” başlıklı 1. unsurunun birinci fıkrası uyarınca Ekli (1) sayılı listenin Ulusal Eğitim Bakanlığına ait kısmının 1929. sırasında ismi yer almak suretiyle diğer hiçbir sürece gerek kalmaksızın kamu vazifesinden çıkarıldığı belirtilmiş, bu sebeple de davanın konusuz kaldığı ve temelinin incelenmesine imkan bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
16. Müracaatçının istinaf başvurusu üzerine Gaziantep Bölge Yönetim Mahkemesi 3. İdari Dava Dairesinin 13/6/2018 tarihli kararıyla mahkeme kararı kesin olarak onanmıştır.
17. En son karar müracaatçıya 27/8/2018 tarihinde bildirim edilmiştir.
18. Müracaatçı 7/9/2018 tarihinde kişisel müracaatta bulunmuştur.
.
2. Danıştay İçtihadı
25. Danıştay İkinci Dairesinin 3/11/2008 tarihli ve E.2008/3586, K.2008/4247 sayılı kararının ilgili kısmı şöyledir:
“Dava, davacı tarafından … Lisesi Müdürü olarak vazife yaptığı periyotta hakkında 70 puanla orta seviyede düzenlenen 2006 yılı sicil raporunun iptali istemiyle açılmıştır.
İstanbul 5. Yönetim Mahkemesince davacının yargılama devam ederken emekliye ayrıldığı, sicil raporunun iptalini isteme konusunda aktüel bir menfaat bağlantısının kalmadığı gerekçesiyle … davanın ehliyet tarafından reddine karar verilmiştir.
…
2577 sayılı İdari Yargılama Yordamı Kanununun 2. unsurunun 1/a bendinde iptal davaları, ‘idari süreçler hakkında yetki, form, sebep, bahis ve niyet istikametlerinden biri ile hukuka alışılmamış olduklarından ötürü iptalleri için menfaatleri ihlal edilenler tarafından açılan’ davalar olarak tanımlanmaktadır.
Hususta öngörülen menfaat ihlali şartı, bu tıp davaların kabulü ve dinlenilebilmesi için aranılan şartlardan biridir. Gerek doktrin gerekse yargısal içtihatlarda bu kural, subjektif ehliyet kuralı olarak kabul edilmekte, fakat ne tıp bir menfaat ihlalinin gerçek ve hukuksal şahıslara iptal davasını açma hakkı sağladığını gösterecek kesin bir ölçü ortaya konulamamakta ve bu bağlantı kural olarak iptal davasına husus olan kararın niteliğine nazaran saptanmaktadır.
Genelde ferdî, yasal ve yeni bir menfaatin varlığı ve bunların ihlali, menfaat ilgisinin kurulmasında kâfi sayılmakta ve bu konu davanın niteliğine ve özelliğine nazaran idari yargı mercilerince belirlenmekte, davacının idari süreçle önemli ve makul, maddi ve manevi bir alakasının bulunduğunun anlaşılması, dava açma ehliyetinin varlığı için kâfi sayılmaktadır.
…
Bu durumda, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun emeklilerin yine kamu hizmetine alınmasını düzenleyen 93. hususu ve Devlet memurlarından 6 yıllık sicil notu ortalaması 90 ve daha üst olanların aylık derecelerinin yükseltilmesinde dikkate alınmak üzere bir kademe ilerlemesi uygulanacağını karar altına alan 64. unsuru uyarınca davacı hakkında düzenlenen sicil raporu ve sicil notunun kıymet kazandığı ve davacının menfaatini direkt ilgilendirdiği üzere, sicil amirlerince olumsuz fikirlerle orta seviyede düzenlenen uyuşmazlık konusu sicil raporu ile davacı ortasında manevi bağlantının de devam etmesi karşısında, uyuşmazlığın temeli incelenerek karar kurulması gerekirken, davacının aktüel bir menfaat münasebetinin kalmadığı gerekçesiyle davanın [reddi] yolundaki Yönetim Mahkemesi kararında türel isabet görülmemiştir.
Açıklanan nedenlerle, kararın bozulmasına…”
26. Danıştay Beşinci Dairesinin 15/12/2014 tarihli ve E.2012/2143, K.2014/9343 sayılı kararının ilgili kısmı şöyledir:
“Dava, muhafaza ve güvenlik vazifelisi olarak misyon yapmakta iken tutukluluk hali nedeniyle vazifeden uzaklaştırılan davacının, memuriyet misyonuna başlatılması ve 1/3 oranında kesilen maaşının ödenmesi istemiyle yaptığı müracaatın reddine ait 05.01.2010 tarihli sürecin iptali istemiyle açılmıştır.
İstanbul 8. Yönetim Mahkemesince … davacının,03.02.2010 tarihinde hizmetli takımında vazifeye başlatıldığı, 16.04.2010 tarihinde de malulen emekli olduğu anlaşılmakla, memuriyet misyonuna dönmek istemiyle yaptığı müracaatın reddinden kaynaklanan uyuşmazlık istikametinden davanın konusunun kalmadığı; … davacının memuriyet misyonuna başlatılmamasına ait kısmı tarafından davanın konusunun kalmaması nedeniyle uyuşmazlığın bu kısmı hakkında karar verilmesine yer olmadığına, maaşından yapılan kesintilerin ödenmesi talebinin reddine dair kısmı istikametinden de davanın reddine karar verilmiştir.
…
İptal davalarında, idari süreçlerin kuruldukları tarih itibariyle yargısal kontrole tabi tutulmaları gerektiği kuşkusuzdur. Yönetim Hukukunun genel unsurlarına nazaran iptal davası açılabilmesi için, davacı ile dava konusu süreç ortasında menfaat bağlantısının varlığı kâfi olup, ayrıyeten bu süreçle menfaat bağının davanın sonuçlanmasına kadar devam etmesi aranmamaktadır.
Davacının idari süreçle ilgisinin davanın sonuçlanmasına kadar devam etmesini mecburî tutmak, iptal davalarını yalnızca davacılar tarafından ortaya koyduğu sonuçlarla pahalandırmak ve bu davaların maksadını ihmal etmek manasını taşır. Bunun sonucu olarak, dava görülmeden evvel alınacak yeni idari kararlarla davacının iptali istenilen süreçle alakasını kesmek ve böylelikle hukuka tersliği ileri sürülen süreci yargısal kontrol dışında bırakmak yolu açılmış olur.
Bu durumda, yargısal kontrolden emel ‘hukuka uygunluk’ kontrolü olduğuna, yargısal kontrol sürecin kurulduğu tarih itibariyle gerçekleştiğine ve yeni süreç tesis edilene kadar türel sonuç doğurduğuna nazaran, Mahkemece dava konusu sürecin hukuka uygunluğunun denetlenerek bir karar verilmesi gerekmekte iken dava konusu süreçten sonra kurulan 16.04.2010 günlü bir diğer süreç ile davacının malulen emekli edildiği ve davanın konusuz kaldığından bahisle karar verilmesine yer olmadığına ait olarak verilen kararda hukuksal isabet görülmemiştir.
…
Açıklanan nedenlerle, kararın bozulmasına…”
27. Danıştay Onikinci Dairesinin 28/10/2015 tarihli ve E.2015/1273, K.2015/5657 sayılı kararının ilgili kısmı şöyledir:
“Dava;… Vilayet Özel Yönetimi’nde genel sekreter olarak vazife yapmakta iken 12 Haziran 2011 tarihinde yapılacak olan … milletvekili genel seçimlerine katılmak için … tarihinde istifa ederek misyonundan ayrılan davacının, seçimler sonucunda eski misyonuna atanmak istemiyle yaptığı başvurusu üzerine Vilayet Özel Yönetiminde uzman takımına atanmasına ait [işlemin] iptali istemiyle açılmıştır.
Yönetim Mahkemesince, … davacının, seçimler sonucunda tekrar misyonuna dönebilmek gayesiyle yapmış olduğu başvurusu sonucunda genel sekreterlik takımının dolu olması nedeniyle Vilayet Özel Yönetiminde 1. dereceli uzman takımına atanmasına ait dava konusu süreçlerde hukuka karşıtlık bulunmadığı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.
…
Davalı idarece her ne kadar davacının … tarihinde emeklilik isteminde bulunduğu ve bu isteği üzerine emekliye ayrıldığı Toplumsal Güvenlik Kurumu Başkanlığının … tarihli yazısından anlaşıldığından, iş bu davanın davacı istikametinden hukuksal bir faydasının bulunmadığı üzere, davanın konusuz kaldığı ileri sürülmüş ise de; iptal davası açılabilmesi için davacının dava konusu süreç nedeniyle menfaatinin ihlal edilmiş olması kâfi olup, bu süreçle menfaat münasebetini dava sonuna kadar sürdürmesi gerekmediğinden, davalı yönetimin davacı emekli olduğundan davanın konusuz kaldığı yolundaki argümanına da prestij edilmemiştir.
… davacının, vazifesine dönme talebinde bulunduğu tarihte durumuna uygun muadil vazifelerin bulunup bulunmadığı konusunda gerekli ve kâfi inceleme yapılarak bir karar verilmesi gerekirken … davanın reddi yolunda verilen Yönetim Mahkemesi kararında tüzel isabet bulunmamaktadır.”
28. Danıştay Beşinci Dairesinin 19/12/2018 tarihli ve E.2018/3781, K.2018/18569 sayılı kararının ilgili kısmı şöyledir:
“… Kanun Kararında Kararnamelerin eki listesinde isimlerine yer verilmek suretiyle diğer bir sürece gerek kalmaksızın direkt kamu vazifesinden çıkartılan işçinin açmış olduğu davalarda yönetim mahkemelerince, ekseriyetle anılan Kanun Kararında Kararnamelerde kelam konusu kamu vazifesinden çıkarılma konusunda yönetime rastgele bir kıymetlendirme yapma ya da öteki tarafta süreç kurma yetki ve misyonu verilmediği, kanun niteliğini taşıyan türel bir düzenleme ile kamu misyonundan çıkarılma süreci gerçekleştirildiği, münasebetiyle davalı idarece tesis edilmiş, idari davaya mevzu olabilecek bir idari sürecin bulunmadığı ve davanın aslının incelenmesine hukuken imkan bulunmadığı gerekçesiyle ‘davaların incelenmeksizin reddi yönünde’ kararlar verilmiştir. Buna rağmen, Kanun Kararında Kararnamelerde belirlenen yordam ve asıllara nazaran işçinin kendi kurumunda oluşturulan şuralar tarafından tesis edilen kamu vazifesinden çıkartılmaya ait süreçlere karşı açılan davalarda, yönetim mahkemelerince uyuşmazlığın aslının incelenmesine devam edilmiştir.
Bu ortada, çalışanın kendi kurumunda oluşturulan heyet tarafından tesis edilen kamu vazifesinden çıkartılmaya ait süreçlere karşı açılan davaların incelemesi devam ederken, birebir işçinin bu kere Harikulâde Hal Kapsamında Kamu işçisine Ait Alınan Önlemlere Dair Kanun Kararında Kararnamelerin eki listesinde ismine yer verilmek suretiyle kamu misyonundan çıkarıldığı hallerde, yasa kararında olan Kanun Kararında Kararname ile kamu misyonunun rastgele bir sürece gerek kalmaksızın direkt sonlandırılmış olması karşısında, yönetim tarafından oluşturulan Konseyin tesis ettiği kararın bizatihi ortadan kalktığı ve davanın konusuz kaldığı gerekçesiyle kimi yönetim mahkemelerince dava hakkında ‘karar verilmesine yer olmadığı’ tarafında kararlar verilmiştir.
Bir idari süreç açıkça yönetim tarafından geri alınmadığı yahut bir diğer süreçle yürürlükten kaldırılmadığı ya da yönetim mahkemesince iptal edilmediği sürece hukuk aleminde varlığını sürdürecektir. Bu nedenle, Kanun Kararında Kararnamenin eki listelerde ismine yer verilmek suretiyle hiçbir idari sürece gerek kalmaksızın direkt kamu misyonunun sonlandırılmasına karşı açılan davalarda yönetim mahkemelerince, Kanun Kararında Kararnamelerin kanun niteliği taşıdığı gerekçesiyle ‘incelenmeksizin ret’ kararları verildiği de göz önünde bulundurulduğunda, işçilerin kendi kurumunda oluşturulan konseyler tarafından kamu vazifesinden çıkarılmasına ait süreçlere karşı açılan davaların (idari süreçten sonra çıkartılan Kanun Kararında Kararnamenin eki listesinde tıpkı işçinin ismine yer verilmek suretiyle ikinci defa misyonuna son verilmiş olsa bile idari sürecin hukuken yürürlükte olması nedeniyle) asıldan sonuçlandırılması gerektiği açıktır.
…
Bu nedenle, anılan her iki sürece karşı açılan davalarda yargı yerlerince verilecek kararların uygulanması basamağında ortaya çıkabilecek türel meselelerin da önlenmesi maksadıyla Mahkemece; öncelikle işçinin ilgili Kanun Kararında Kararnamenin ekli listesinde isminin yer alması nedeniyle kamu misyonundan çıkartılması sürecine karşı dava açıp açmadığı, dava açmış ise 7075 sayılı Harika Hal Süreçleri İnceleme Kurulu Kurulması Hakkında Kanun Kararında Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun kararları mucibince dava belgesinin İnceleme Komitesine gönderilip gönderilmediği, Kanun Kararında Kararname ile kamu misyonundan çıkarılmasına karşı dava açmamış (ya da dava açmış) olsa bile Komiteye başvurma hakkını da kullanabileceğinden, işçinin Fevkalâde Hal Süreçleri İnceleme Komitesine müracaatta bulunup bulunmadığı ve Komitece müracaat hakkında bir karar verilip verilmediği yahut Kanun Kararında Kararnamenin eki listesinde ismine yer verilmek suretiyle kamu misyonundan çıkarılmasının iptali istemiyle açılmış dava nedeniyle 7075 sayılı İnanılmaz Hal Süreçleri İnceleme Kurulu Kurulması Hakkında Kanun Kararında Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun mucibince Kurula gönderilmesi gereken bir belgesinin mevcut olup olmadığı (Komisyonca verilecek karar hem işçinin türel durumunu hem de davacının çalıştığı kurum bünyesinde oluşturulan Konsey tarafından verilen kamu vazifesinden çıkarma sürecine karşı açtığı davada yargı mercilerince verilecek kararın türel sonucunu etkileyeceğinden) araştırılmalı, Komiteye başvurusu var ise, bu müracaatın sonucu beklenmeli, Komite kararına karşı dava açılmış ise, üstte açıklandığı üzere kelam konusu iki davada verilecek kararlar birbirini etkileyeceğinden, öncelikle 2577 sayılı İdari Yargılama Tarzı Kanunu’nun 38 ve devamı unsurlarında yer alan ‘bağlantılı davalara ait hükümler’ dikkate alınarak kıymetlendirme yapılmalı, şayet işçinin rastgele bir davası yahut Komiteye başvurusu yok ise Anayasanın 36. hususuyla de müdafaa altına alınan hak arama hürriyetinin engellenmemesi ismine, davacının çalıştığı kurum bünyesinde oluşturulan Heyet kararı ile ihraç edilmesi sürecinin iptaline mevzu uyuşmazlığın aslının incelenerek bir karar verilmesi gerekmektedir.”
.
V. İNCELEME VE MÜNASEBET
33. Mahkemenin 16/12/2020 tarihinde yapmış olduğu toplantıda müracaat incelenip gereği düşünüldü:
A. Müracaatçının Argümanları ve Bakanlık Görüşü
34. Müracaatçı, mahkemelerin vermiş olduğu kararların, evvelden verilmiş olan kararlarla çelişkili olması nedeniyle adil yargılanma hakkının ve hak arama özgürlüğünün ihlal edildiğini tabir etmiştir. Müracaatçı yeniden mahkemelerin davanın temeli hakkında karar vermemesi nedeniyle mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğini ileri sürmüştür.
35. Bakanlık görüşünde, KHK ile memuriyetine son verilenlerin vazife yaptıkları teşkilata tekrar kabul edilmeyecekleri ve bir daha kamu hizmetinde istihdam edilemeyeceklerini vurgulamıştır. Memuriyetle ilişiği kesilmiş olan ve yürürlükteki mevzuat uyarınca bir daha kamu vazifesi üstlenmesi hukuken mümkün olmayan müracaatçının kamu misyonu dışında hukuksal durumunu etkilemeyecek olan disiplin cezasının iptal edilmesinin tüzel statüsünde rastgele bir değişikliğe yol açmayacağını tabir etmiştir. Yargılamanın devamına gerek görülmemesinde bariz bir takdir yanlışı ya da açık bir keyfilik bulunmadığını belirtmiştir.
36. Müracaatçı, Bakanlık görüşüne karşı beyanında ihraç edilmesine yönelik sürecin Harikulâde Hal Süreçleri İnceleme Komitesi (Komisyon) önünde derdest olduğunu belirtmiştir. Kurul kararıyla mesleğine dönmesi halinde yargı kontrolünden geçmemiş bir disiplin cezasıyla karşı karşıya kalacağını, bu sebeple mahkemeye erişim hakkının ihlal edildiğini söz etmiştir.
B. Kıymetlendirme
37. Anayasa’nın 36. unsurunun ilgili kısmı şöyledir:
“Herkes, …yargı mercileri önünde davacı yahut davalı olarak argüman ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
Hiçbir mahkeme, vazife ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamaz.”
38. Anayasa Mahkemesi, olayların müracaatçı tarafından yapılan hukuksal nitelendirmesi ile bağlı olmayıp olay ve olguların hukuksal tavsifini kendisi takdir eder (Tahir Canan, B. No: 2012/969, 18/9/2013, § 16). Müracaatçının üstte belirtilen şikayetlerinin özü; iptal davasına mevzu edilen, Siirt Ulusal Eğitim Müdürlüğünün 23/1/2017 sürecinin iptal talebinin yargı merciince uyuşmazlığın aslına ait bir kıymetlendirme yapılmak suretiyle sonuncu bir tahlile kavuşturulmamış, karara bağlanmamış olmasıdır. Bu sebeple belirtilen ihlal argümanları mahiyeti prestijiyle karar hakkı kapsamında incelenmiştir.
1. Uygulanabilirlik İstikametinden
39. Anayasa’nın 148. hususunun üçüncü fıkrası ve 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Adapları Hakkında Kanun’un 45. hususunun (1) numaralı fıkrasına nazaran Anayasa Mahkemesine yapılan bir kişisel müracaatın temelinin incelenebilmesi için kamu gücü tarafından müdahale edildiği sav edilen hakkın Anayasa’da garanti altına alınmış olmasının yanı sıra Kontrat ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokollerinin kapsamına da girmesi gerekir. Bir öbür sözle Anayasa ve Sözleşme’nin ortak müdafaa alanı dışında kalan bir hak ihlali savını içeren müracaatın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi mümkün değildir (Onurhan Solmaz, B. No: 2012/1049, 26/3/2013, § 18).
40. Anayasa’nın 36. unsurunun birinci fıkrasında; herkesin yargı organlarına davacı ve davalı olarak başvurabilme, bunun doğal sonucu olarak da tezde bulunma, savunma ve adil yargılanma hakkı teminat altına alınmıştır. 3/10/2001 tarihli ve 4709 sayılı Kanun’un Anayasa’nın 36. hususunun birinci fıkrasına adil yargılanma ibaresinin eklenmesine ait 14. hususunun münasebetinde “değişiklikle Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu milletlerarası sözleşmelerce de teminat altına alınmış olan adil yargılama hakkı[nın] metne dahil” edildiği belirtilmiştir. Hasebiyle Anayasa’nın 36. unsuruna kelam konusu ibarenin eklenmesinin maksadının Sözleşme’de düzenlenen adil yargılanma hakkını anayasal garanti altına almak olduğu anlaşılmaktadır (Yaşar Çoban [GK], B. No: 2014/6673, 25/7/2017, § 54). Bu prestijle Anayasa’da garanti altına alınan adil yargılanma hakkının kapsam ve içeriği belirlenirken Sözleşme’nin “Adil yargılanma hakkı” kenar başlıklı 6. unsurunun ve buna ait AİHM içtihadının da gözönünde bulundurulması gerekir (Onurhan Solmaz, § 22).
41. Anayasa Mahkemesi; Sözleşme’nin adil yargılanma hakkını düzenleyen 6. hususunda adil yargılanmaya ait hak ve prensiplerin “medeni hak ve yükümlülükler ile ilgili uyuşmazlıkların” ve bir hata isnadının temelinin karara bağlanması esnasında geçerli olduğunu belirterek hakkın kapsamının bu bahislerle sonlandırıldığını, hak arama hürriyetinin ihlal edildiği gerekçesiyle kişisel müracaatta bulunabilmek için müracaatçının ya uygar hak ve yükümlülükleriyle ilgili bir uyuşmazlığın tarafı olması ya da müracaatçıya yönelik bir hata isnadı hakkında karar verilmiş olması gerektiğini belirtmiştir (Adnan Oktar, B. No: 2012/917, 16/4/2013, § 21).
42. Anayasa Mahkemesi, Sözleşme’nin 6. hususunun (1) numaralı fıkrasının uygar hak ve yükümlülüklerin karara bağlanmasıyla ilgili bir yargılama tarzında uygulanabilmesi için öncelikleortada bir uyuşmazlığın bulunması gerektiğini belirterek AİHM ile emsal prensipleri benimsemiştir (İsmail Taşpınar, B. No: 2013/3912, 6/2/2014, § 21).
43. Ferdî müracaata mevzu olayda disiplin cezasının iptali istemiyle açılan davanın müracaatçının kamu misyonundan ihraç edildiğinden bahisle dava konusunun ortadan kalktığı gerekçesiyle temelinin incelenmediği görülmektedir.
44. 2577 sayılı Kanun kararlarına nazaran davanın dava açmakta menfaati bulunmayan kişi yahut şahıslarca açılması durumunda davanın ehliyetsiz kişi/kişilerce açıldığı gerekçesiyle davanın temel incelemesine geçilmeksizin tarzdan reddedilmesi öngörülmektedir. Yerleşik idari yargı içtihadında, iptal davalarının kabulü ve dinlenilebilmesi için aranılan şartlardan birinin davacının menfaatinin davaya husus süreç ile ihlal edilmiş olması gerektiği kabul edilmektedir (bkz. § 19). Bu prestijle davacının menfaatini ihlal etmeyen idari süreçlerin esasen rastgele bir uyuşmazlığa sebebiyet verme imkan ve kabiliyeti bulunmayan nitelikte süreçler olduğu söylenebilir.
45. Buradaki asıl problemin davanın açıldığı sırada ver olan menfaat bağının yargılamanın sonuna kadar bulunmasının gerekip gerekmediğidir. Hal bu türlü olunca somut olayda bir uyuşmazlığın bulunup bulunmadığının ortaya konulması, Sözleşme’nin 6. hususunun uygulanabilirliğinin tespiti bakımından değer arz etmektedir.
46. Bir idari sürecin davacının menfaatini yargılamanın sonuna kadar ihlal edip etmediğine ait değerlendirmenin bu konudaki kanun kararını uygulayacak olan idari yargı mercii tarafından tespit edileceği açıktır.
47. Bununla birlikte ilgili kanun kararını uygulayan yargı merciinin idari sürecin dava konusu edilemeyeceği tarafında bir tespit ve değerlendirmede bulunmuş olması tek başına ve her vakit ortada bir uyuşmazlığın bulunmadığı sonucuna ulaşılması için kâfi değildir. Ferdî müracaat kapsamında yapılan incelemelerde Sözleşme’nin 6. hususunun uygulanabilirliğinin tespiti için tıpkı mahiyetteki idari süreçlere ait olarak iç hukukta kabul görmüş bir uyuşmazlık olgusu bulunup bulunmadığının da kıymetlendirilmesi gerekir. Bu değerlendirmenin yapılmasında ise mahallî mahkemelerce birebir mahiyetteki idari süreçlerin dava konusu edilebileceğinin kabul edilmesi ve bu tip süreçlerden doğan uyuşmazlıkların aslının incelenmesi kıymetli bir ölçüttür. Bilhassa içtihat mahkemesi olan Danıştayın yorum ve uygulamalarının bu konuda belirleyici bir role sahip olduğu söylenebilir (Ali Diren, B. No: 2015/13108, 18/4/2018, § 42).
48. Bu bağlamda bir kısım Danıştay içtihadına (bkz. §§ 25, 26) nazaran idari süreçlerin kuruldukları tarih prestijiyle yargısal kontrole tabi tutulmaları gerektiği, yönetim hukukunun genel unsurlarına nazaran iptal davası açılabilmesi için davacı ile dava konusu süreç ortasında menfaat bağının varlığının kâfi olduğu, ayrıyeten dava konusu süreçle menfaat münasebetinin davanın sonuçlanmasına kadar devam etmesinin aranmadığı kıymetlendirilerek bu nitelikteki süreçlerden doğan uyuşmazlıkların temelinin incelendiği görülmektedir. Bir kısım Danıştay içtihadında ise menfaat münasebetinin davanın niteliği ve özelliğine nazaran idari yargı mercilerince belirleneceği söz edilmiştir.
49. Somut müracaatta müracaatçının kamu misyonundan çıkarılmasına ait sürece karşı yargı yolunun açık olması sebebiyle kamu vazifesine dönme ihtimalinin varlığı değerlendirildiğinde iç hukukta en azından savunulabilir bir biçimde dava konusu edilebilir olduğu ileri sürülebilecek bir uyuşmazlığın bulunduğu sonucuna varılmıştır. Bu nedenle ihlal tezlerinin konusunun Anayasa ve Sözleşme’nin ortak müdafaa alanının kapsamında yer aldığının kabulü gerekir.
2. Kabul Edilebilirlik İstikametinden
50. Açıkça destekten mahrum olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek öbür bir neden de bulunmadığı anlaşılan karar hakkının ihlal edildiğine ait müracaatın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.
3. Temel İstikametinden
a. Genel Prensipler
51. Anayasa’nın 36. hususunun ikinci fıkrasında hiçbir mahkemenin misyon ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçınamayacağı belirtilmiştir. Bu bağlamda Anayasa’nın 36. unsurunda düzenlenen adil yargılanma hakkı, şahıslara davanın görüldüğü mahkemeden uyuşmazlığa ait bir karar verilmesini isteme teminatını de sağlar. Öte yandan Sözleşme’yi yorumlayan AİHM de Sözleşme’nin 6. unsurunun (1) numaralı fıkrasının mahkeme hakkı formunda genel bir hakkı düzenlediğini kabul etmekte ve bu hakkın karar hakkını da içerdiğini tabir etmektedir (İbrahim Demiroğlu, B. No: 2017/15698, 26/7/2019, § 50).
52. Adil yargılanma hakkının garantilerinden biri olan mahkeme hakkı; mahkemeye erişim hakkı, karar hakkı ve kararın icrası haklarını içerir. Karar hakkı genel prestijiyle mahkeme önüne getirilen uyuşmazlığın karara bağlanmasını isteme hakkını tabir eder. Çünkü dava hakkını kullanan bireyin asıl hedefi davanın sonunda, uyuşmazlık konusu ettiği talebinin aslıyla ilgili olarak bir karar elde edebilmektir. Bir öteki tabirle dava sonucunda şayet bir karar elde edilemiyorsa dava açmanın da bir manası kalmayacaktır. Öte yandan karar hakkı bireylerin yalnızca yargılama sonucunda hali manada bir karar elde etmelerini teminat altına almaz. Bu hak tıpkı vakitte dava konusu edilen uyuşmazlığa ait asıllı taleplerin yargı merciince bir sonuca bağlanmasını da gerektirir (İbrahim Demiroğlu, § 51).
53. Kuşkusuz kelam konusu dava, yargılama adabı kuralları yeterince uyuşmazlığın temelinin incelenemediği birtakım kararlarla da neticelenmiş olabilir (düşme/açılmamış sayılma/karar verilmesine yer olmadığı/süre aşımı vb.). Bu durum kural olarak karar hakkı tarafından bir sorun teşkil etmez. Çünkü kelam konusu hakkın sağladığı garanti bakımından değerli olan konu; açıldığı sırada davanın -usule ait meseleler hariç- uyuşmazlığın aslını tahlile kavuşturma potansiyeline sahip, bir diğer tabirle dava açılmasındaki asıl emeli gerçekleştirmeye elverişli olmasıdır. Fakat bu nitelikleri taşıyan bir davada yargılamanın şimdi devam ettiği bir süreçte taraflardan birinin aleyhine olacak ve yargı merciinin uyuşmazlık konusu talep hakkında karar vermesini engelleyecek halde davayı ortadan kaldıran ya da davanın incelenmesini durdurarak karara bağlanmasına mani olan yasalar çıkarılması karar hakkının ihlaline yol açabilir (İbrahim Demiroğlu, § 52).
b. Unsurların Olaya Uygulanması
54. Müracaatçı haklarında tesis edilen disiplin cezasının iptali talebiyle açtığı davada derece mahkemesi tarafından müracaatçının kamu vazifesinden ihraç edilmiş olduğu gerekçesiyle davanın temeli incelenmemiştir.
55. Üstte yer verilen Danıştay içtihatlarında ortaya konulduğu üzere iptal davalarının birinci inceleme kademesinde kabul edilebilirlikleri için diğer bir deyişle davanın aslının incelenebilmesi için 2577 sayılı Kanun kapsamında aranan menfaat koşulunun davanın açıldığı sırada bulunması kâfi olmakta, menfaatin davanın sonuna kadar devam etmesi aranmamaktadır. Anılan içtihatlardaki yaklaşımın kamu vazifelileri hakkında tesis edilen süreçler hakkında açılan davaların yargılama sırasında kamu vazifelisi statülerinin rastgele bir nedenle sona ermesi durumunda dahi idari süreçle olan menfaat bağının ortadan kalkmayacağı tarafında olduğu görülmektedir. Böylelikle alınacak yeni bir idari kararla davacının iptalini istediği süreçle münasebetini kesmek suretiyle dava konusu sürecin yargı kontrolü dışına çıkarılması engellenmiş olacaktır. Buna nazaran Danıştay’ın kelam konusu içtihatlarındaki çıkarımın dava kuralı olarak kabul edilen menfaat ihlali yorumundan hareketle dava konusu edilebilirliğinin tespitinde kamu faydası ile bireyin menfaatleri ortasındaki adil dengeyi gözeten, objektif ve hukuken kabul edilebilir ölçütler içerdiği görülmektedir.
56. Anılan içtihattaki yaklaşımın öz prestijiyle statü hukukuna nazaran çalışan kamu vazifelilerinin kamu işçi hukuku kapsamında haklarında tesis edilen idari süreçlerin onların faal meslek hayatları haricinde maddi ve manevi varlıkları üzerinde de birtakım tesir ve sonuçlar gösterebilmesi, öte yandan meri mevzuatın emeklilik/istifa/ihraç vb. sebeplerle kaybedilen kamu görevliliği statüsünün belli şartlar altında yine kazanılmasına imkan sağlaması karşısında bu türlü bir durumda idari sürecin kişi üzerinde tesirlerini devam ettirecek olması üzere münasebetlere dayandığı anlaşılmaktadır (Levent Tütüncü, B. No: 2015/3690, 18/7/2018, § 59).
57. Danıştay içtihadında benimsenen bu yaklaşıma nazaran somut olayda müracaatçının Komiteye başvurabileceği, Kurul kararına karşı yargı yolunun açık olduğu tespit edilmiştir. Bu durumda müracaatçının yine kamu görevliliği statüsünü kazanabileceği ihtimalinde dava konusu disiplin cezasının müracaatçı üzerinde bir tesirinin bulunmayacağı söylenemez. Bu prestijle disiplin cezasının iptali talebiyle açılan davanın yargılaması davam ederken müracaatçının kamu vazifesinden ihraç edilmesinin davaya husus idari süreç ile ihlal edilen menfaatinin ortadan kalkmadığı, bu durumda davanın temelinin incelenmesi gerektiği bedellendirilmektedir.
58. Kişisel müracaata husus mahkeme kararında ise Danıştay içtihadında belirtilen ölçütler kapsamında rastgele bir irdelemeye gidilmeksizin salt kamu vazifesinden ihraç edilme sebebiyle davanın konusunun ortadan kalktığı istikametinde formcu bir yaklaşımla hareket edilerek davanın aslının incelenmediği, öbür bir deyişle davaya mevzu idari sürecin aslı hakkında karar verilmediği görülmektedir.
59. Mahkemenin somut olayda davanın temelinin incelenebilmesine ait değerlendirmesi konusunda 2577 sayılı Kanun’da düzenlenen yol kurallarının uygulanmasıyla ilgili bu formcu yorumun müracaatçının hukukî durumunu etkileyen disiplin cezasından doğan uyuşmazlık hakkında karar verilmemesi sebebiyle müracaatçıya ağır bir külfet yüklediği, bu sebeple müracaatçının karar hakkının ihlal edildiği değerlendirilmiştir.
60. Açıklanan münasebetlerle müracaatçının Anayasa’nın 36. unsurunda garanti altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki karar hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.
4. 6216 Sayılı Kanun’un 50. Hususu Tarafından
61. 6216 sayılı Kanun’un 50. hususunun ilgili kısmı şöyledir:
“(1)Esas inceleme sonunda, müracaatçının hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi halinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir.
(2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için tekrar yargılama yapmak üzere evrak ilgili mahkemeye gönderilir. Yine yargılama yapılmasında türel fayda bulunmayan hallerde müracaatçı lehine tazminata hükmedilebilir yahut genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Tekrar yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak biçimde mümkünse belge üzerinden karar verir.”
62. Müracaatçı, ihlalin tespiti ile tekrar yargılama yapılmasına karar verilmesi talebinde bulunmuştur.
63. Anayasa Mahkemesinin Mehmet Doğan ([GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018) kararında ihlal sonucuna varıldığında ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağı konusunda genel unsurlar belirlenmiştir. Anayasa Mahkemesi başka bir kararında ise bu prensiplerle birlikte ihlal kararının yerine getirilmemesinin sonuçlarına da değinmiş ve bu durumun ihlalin devamı manasına geleceği üzere ilgili hakkın ikinci sefer ihlal edilmesiyle sonuçlanacağına işaret etmiştir (Aligül Alkaya ve başkaları (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019).
64. Ferdî müracaat kapsamında bir temel hakkın ihlal edildiğine karar verildiği takdirde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırıldığından kelam edilebilmesi için temel kural mümkün olduğunca eski hale getirmenin yani ihlalden evvelki duruma dönülmesinin sağlanmasıdır. Bunun için ise öncelikle ihlalin kaynağı belirlenerek devam eden ihlalin durdurulması, ihlale neden olan karar yahut sürecin ve bunların yol açtığı sonuçların ortadan kaldırılması, varsa ihlalin sebep olduğu maddi ve manevi ziyanların giderilmesi, ayrıyeten bu bağlamda uygun görülen başka önlemlerin alınması gerekmektedir (Mehmet Doğan, §§ 55, 57).
65. İhlalin mahkeme kararından kaynaklandığı durumlarda Anayasa Mahkemesi, 6216 sayılı Kanun’un 50. unsurunun (2) numaralı fıkrası ile Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 79. unsurunun (1) numaralı fıkrasının (a) bendi uyarınca ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yine yargılama yapılmak üzere kararın bir örneğinin ilgili mahkemeye gönderilmesine hükmeder. Anılan yasal düzenleme, metot hukukundaki misal tüzel kurumlardan farklı olarak, ihlali ortadan kaldırmak gayesiyle tekrar yargılama sonucunu doğuran ve ferdi müracaata özgülenen bir giderim yolunu öngörmektedir. Bu nedenle Anayasa Mahkemesi tarafından ihlal kararına bağlı olarak yine yargılama kararı verildiğinde, yordam hukukundaki yargılamanın yenilenmesi kurumundan farklı olarak ilgili mahkemenin tekrar yargılama sebebinin varlığını kabul konusunda rastgele bir takdir yetkisi bulunmamaktadır. Hasebiyle bu türlü bir karar kendisine ulaşan mahkemenin yasal yükümlülüğü, ilgilinin talebini beklemeksizin Anayasa Mahkemesinin ihlal kararı nedeniyle yine yargılama kararı vererek devam eden ihlalin sonuçlarını gidermek üzere gereken süreçleri yerine getirmektir (Mehmet Doğan, §§ 58, 59; Aligül Alkaya ve başkaları (2), §§ 57-59, 66, 67).
66. İncelenen müracaatta müracaatçının açtığı dava hakkında karar verilmesine yer olmadığına karar verilmiş olması sebebiyle Anayasa’nın 36. hususunda garanti altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki karar hakkının ihlal edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Hasebiyle ihlalin mahkeme kararından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
67. Bu durumda karar hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için tekrar yargılama yapılmasında tüzel fayda bulunmaktadır. Yapılacak tekrar yargılama ise ferdî müracaata mahsus düzenleme içeren 6216 sayılı Kanun’un 50. hususunun (2) numaralı fıkrasına nazaran ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Bu kapsamda yapılması gereken iş tekrar yargılama kararı verilerek Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen unsurlara uygun yeni bir karar verilmesinden ibarettir. Bu sebeple kararın bir örneğinin tekrar yargılama yapılmak emeliyle evrakın ilgili mahkemeye gönderilmesine karar verilmesi gerekmektedir.
68. Belgedeki dokümanlardan tespit edilen 294,70 TL harç ile 3.600 TL vekalet fiyatından oluşan toplam 3.894,70 TL yargılama sarfiyatının müracaatçıya ödenmesine karar verilmesi gerekir.
VI. KARAR
Açıklanan münasebetlerle;
A. Karar hakkının ihlal edildiğine ait tezin KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
B. Anayasa’nın 36. hususunda teminat altına alınan adil yargılanma hakkı kapsamındaki karar hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,
C. Kararın bir örneğinin karar hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yine yargılama yapılmak maksadıyla Siirt Yönetim Mahkemesine (E.2017/227, K.2017/1206) GÖNDERİLMESİNE,
D. 294,70 TL harç ile 3.600 TL vekalet fiyatından oluşan toplam 3.894,70 TL yargılama sarfiyatının müracaatçıya ÖDENMESİNE,
E. Ödemenin, kararın bildirisini takiben müracaatçının Hazine ve Maliye Bakanlığına müracaat tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması halinde bu müddetin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen müddet için yasal FAİZ UYGULANMASINA,
F. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 16/12/2020 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.
Memurlar
