2021 Ekim’inde Barselona’da UNESCO 3. Dünya Yükseköğretim Kurultayı’nı topluyor. Yükseköğretimde siyaset üreten Avrupa Üniversiteler Birliği, Milletlerarası Üniversiteler Birliği, Global Yenilikçilikte Üniversiteler Ağı üzere kuruluşlarca yükseköğretimde gelecek 10 yıl için çeşitli çalışma raporları üretiliyor, pandemi sonrasının yükseköğretimi tartışılıyor.
Türkiye’de Yeni Yükseköğretim Heyeti (YÖK) olarak hayata geçirdiğimiz ve sonuçlarını elde etmeye başladığımız birçok proje ile 2030’lu yıllara hakikat dinamik, yetenekli, toplumun gereksinimlerine ve gerçeklerine hakim kuşaklar yetiştirmek için 207 üniversitemizle birlikte çalışıyoruz.
Dünya Ekonomik Forumu’nun dataları nazaran, 2030’lu yıllarda neredeyse 1,7 milyon yeni iş kolunun ortaya çıkacağı öngörülüyor. Bu dönüşüm, çalışma hayatına yansımalarıyla vatandaşların, iş insanlarının ve karar alıcıların mevzuya yakından ve süratle eğilmesini gerektiren dinamik bir süreç. Taşınabilir internet, bulut teknolojisi, insansız araçlar, nano teknoloji ve 3D yazıcıların iş dünyasındaki kullanım yoğunluğunun artmasıyla pek çok meslek kaybolurken ya da dönüşürken ortaya orijinal meslekler çıkıyor.
Dünyada şu andaki işlerin yüzde 90’ı bilişim teknolojileri yetenekleri gerektiriyor. Dijital dönüşüm Avrupa ülkelerinde son on yılda 2 milyon yeni iş alanı yarattı. 2005’ten bu yana ülkeler ortası bilgi transferi 45 kat arttı, yani alışveriş artık data ile gerçekleşiyor. Bu alandaki akademik çalışmalara nazaran, otomasyon teknolojilerinin en çok etkilendiği üç alanı globalleşme, dijitalleşme ve iktisadın çok geniş manada merkezileşmeden uzaklaşması (ekonomik atomizasyon) oluşturuyor.
YÖK olarak, geleceğin meslekleri addedilen alanlarda kesimle işbirliği içinde yaptığımız çalışmalarla, üniversitelerimizde yeni mesleksel alanlar ve programlar açmaktayız. Bilhassa doktora çalışmalarına farklı bir değer atfediyoruz. Yüzde 62’sini kız öğrencilerin oluşturduğu ve 5 bine yakın öğrencinin içinde bulunduğu YÖK 100/2000 projesi mezun vermeye başladı. Ayrıyeten bugün prestijiyle Türkiye üniversitelerinde 100 binin üzerinde doktora öğrencimiz var. Doktora programlarında öncelikli olarak belirlenmiş alanlarda (robotik, siber güvenlik, nörobilim, yapay zeka ve makine öğrenmesi, ağ teknolojileri [5G objelerin interneti], akıllı ve yenilikçi gereçler gibi) araştırma ve yeniliğe dayalı çalışmalar üreterek akıllı uzmanlaşmaya dayanan stratejik bir amaç belirledik.
Dünya geneline baktığımızda, yükseköğretim kurumlarının misyonlarının, hedeflerinin ve öğretme-öğrenme prosedürlerinin coğrafik ve tarihi bağlamlara nazaran değişiklikler gösterebildiğini görüyoruz. Dünyadaki süratli gelişmeler ve radikal dönüşümler klâsik yapılarımızı değiştirerek altüst ediyor ve bizi yeni sistemler geliştirmeye zorluyor. Yükseköğretimin ve üniversitelerin yapılanmaları da sistematik olarak bu değişimden ziyadesiyle etkilenmekte. Ülkemizde büyük ölçüde kamu fonu tahsisine karşın gelişme potansiyellerinin gereğince kullanılamadığı bölgelerimizde, globalleşmenin de tesiriyle kalkınma kavramı yine şekillendi. Mekansal süreklilik kaidesi olmayan, münasebet ağı ile belirlenen, memleketler arası işbirliklerine direkt açık, ekonomik ve bölgesel kalkınmanın itici gücü olarak lokal dinamiklerin ön plana çıktığı bir sistem “yeni bölgesel kalkınma” anlayışı olarak benimseniyor. Bu bağlamda YÖK olarak 2016 yılında, dünyadan başarılı örnekleri de kıymetlendirerek beş üniversitemizde başlattığımız “Yükseköğretimde İhtisaslaşma ve Misyon Farklılaşması Projesi” bugün sayısı 15’e varan üniversitemizde devam ediyor. Sıhhat alanında ihtisaslaşma faaliyetleri, tarım ve jeotermal çalışmalar, tarım ve hayvancılıkta farklılaşan bütünleşik kalkınma modeli, havza bazlı kalkınma, dokuma ve seramik, ormancılık ve tabiat turizmi üzere başlıklarda projelendirilmiş çalışmalar ve üniversite-kamu-belediyeler ve lokal ögeler ile birlikte çalışma modelini uygulayarak, projelere bulundukları bölgenin kalkınması için taraf vermekteler.
Geçtiğimiz 20 yılda yükseköğretimde gelişen iki eğilimden biri yükseköğretime erişim oranının artırılması, başkası ise bilgi iktisadı ve memleketler arası sıralamalarla ortaya çıkan araştırma odaklı üniversite modelinin geliştirilmesi olmuştur. 1998’de yüzde 17, 2008’de yüzde 27 olan dünyada yükseköğretime erişim oranları 2018’de yüzde 38’lere ulaştı. Bu alanda en düşük oran yüzde 5 ile Sahraaltı Afrikası’nda. Türkiye ise 8 milyonu aşan öğrenci sayısı ile Avrupa’da yükseköğretime erişimde birinci sırada geliyor.
“Araştırma üniversitesi” kavramı yalnızca bir kurum değil, bir model, bir ülkü olarak tanımlanır. Bu üniversiteler 21. yüzyıl bilgi iktisadının merkezi kurumları olarak görülmekte ve değerlendirilmekteler. Yüksek nitelikte akademik takım, eğitim öğretimde yüksek kalite, güçlü araştırma imkanları, güçlü fon kaynakları, ulusal ve milletlerarası yetenekli öğrenciler, araştırma üniversitelerinin genel özellikleri olarak tanımlanırlar. QS Dünya Üniversite Sıralamaları 2019 yılı bilgilerine nazaran dünyada 1011 araştırma üniversitesi bulunuyor. Bunların yüzde 40’ı Avrupa’da, yüzde 26’sı Asya-Pasifik’te, yüzde 18’i ABD ve Kanada’da, yüzde 9’u Latin Amerika’da ve yüzde 7’si Orta Doğu ve Afrika’da yer alıyor. Dünya genelinde araştırma üniversiteleri sıralamasında bulunan birinci 10 üniversitenin kuruluş yılları 1096 (Oxford Üniversitesi) ila 1891 yıllarına (California Teknoloji Enstitüsü) tekabül ediyor.
“Araştırma üniversitesi” kavramı Türk yükseköğretimine Yeni YÖK ile girmiş ve 2017 yılında 11 üniversitemiz bir yıl süren kıymetlendirme çalışmalarını takiben araştırma üniversitesi olarak seçilmiştir. Bu üniversitelerden ülkemizin, devletimizin yüksek beklentileri vardır. Kendilerine ayrıcalıklı takviyeler sunulan bu üniversiteleri konsey olarak önemli bir akademik takip altında tutuyoruz.
2030’a yaklaştığımız bu günlerde, dijital teknolojiler yükseköğretim alanındaki en kıymetli başlıklardan birini oluşturuyor. Dijital teknolojilerin yaygın kullanıma girmesi, 2000 yılından bu yana en büyük 500 şirketin neredeyse yarısının ortadan kaybolmasına neden oldu. Bilinmelidir ki dijital teknolojilerin tesirleri dünyada daha yeni görülmeye başlıyor. 2030’u şekillendirecek olan bu değerli kavram, yeni teknolojilerin temin edilmesi, bu teknolojileri kullanacak insan kaynağının dijital dönüşüme hazırlanması ve takiben aksiyona geçilmesi sürecidir. Bu çalışmalar sürdürülürken, hiç beklemediğimiz bir anda, dünyayı ekseninden sarsan Kovid-19 pandemisiyle karşı karşıya kaldık. Dünya inanılmaz bir süratle sanal ortama geçmek zorunda kaldı; klasik alışkanlıklar ve kavramlar büyük sarsıntı geçiriyor… YÖK olarak pandemiden bir yıl evvel, 2019’da Yükseköğretimde Dijital Dönüşüm başlığı altında büyük bir proje başlattık. 2006’dan sonra kurulan ve görece daha sıkıntı kaideler altında gelişmekte olan bölgesel üniversitelerimizden 16’sı pilot üniversite olarak seçildi. Bu proje ile 100 bin civarında öğrenci ve 12 bin civarında öğretim elemanı Dijital Çağda Öğrenme ve Öğretme programları ile bu bahiste eğitim aldılar. Proje gelişerek devam ediyor. Pandemi müddetince, başlatılan bu projenin de takviyeleriyle, üniversitelerimizde büyük bir sorun yaşanmadan çevrimiçi eğitim sürmekte.
21. yüzyılda eğitimin değerli başlıklarından biri de açık bilim-açık erişimdir. 2018’de başlayan bu çalışmalarımızın üniversitelerimizde teşvik edilmesini 2019 yılında zarurî kıldık. Hükümetimizin 11. kalkınma planında da yer aldığı üzere, üniversitelerin dijital çağa ayak uydurması ve bilgiye ulaşımda açık erişim ve açık bilim uygulamalarının hayata geçirilmesi hedefiyle açık erişim altyapıları ile ahengin sağlanması hedeflenmiştir. 2021 yılı prestijiyle 158 üniversitemizde açık akademik arşivlerin kuruluşu gerçekleşti.
Avrupa Birliği’nin eğitimde ve araştırmada eşleştirme projeleri olarak uygulamaya koyduğu yapılanmayı 2021’de YÖK Anadolu Projesi ismiyle başlattık; yeni kurulmuş ve daha genç üniversiteler ile onlara talep ettikleri alanlarda dayanak vermek üzere daha kıdemli üniversiteler (12 kıdemli üniversite-15 genç üniversite) ortasında protokoller bazında eşleştirmeler gerçekleştirildi. Sayın Cumhurbaşkanımızın şahsen himayelerinde olan bu proje, Yeni YÖK’ün temel unsurlarından olan toplumsal adalet ve fırsat eşitliğini de desteklemekte.
Bu yüzyılın değerli değişimlerinden biri de “tema” kavramının yanı sıra, yeni bir konsept olarak, verilen eğitimin çok taraflı yetenekler kazandırabilmesidir. Üniversitelerde gelecek için gerekli marifetleri edinmede, yerleşke sonlarının dışına çıkmak, kurumsal paydaşlarla ağlar kurmak ve çok istikametli öğrenciler yetiştirmek öneriliyor. Eğitim çeşitlendirildikçe yetenekler esneklik kazanacaktır. Bilgi ve yeteneklerin çeşitlendirilmesi ise daha evvel hiç karşılaşılmamış sorunlara yönelik uygun stratejiler geliştirme konusunda faydalı olacaktır. Global yükseköğretimde çağdaş ve yeni bir yönelimi tabir eden bu kavramın, aslında bizim klâsik eğitim ideolojimizde karşılığı bulunuyor. Yükseköğretim siyasetlerini ortaya koyarken lokal ve global dengelerin sağlanmasına kıymet vermekteyiz. Global dünyanın sorumluluk sahibi, yetenekli, topluma hizmet üretebilen ancak birebir vakitte insan olmanın tüm kıymetlerine hürmet duyarak yetişmiş bireylere muhtaçlığı var.
[Eski Türk edebiyatı, belagat-retorik ve metin şerhi alanında uzmanlaşan, 2005 yılında Yükseköğretim Konseyi genel şura üyesi olan Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç 2014 yılından bu yana Yükseköğretim Konseyi Başkanıdır]
Memurlar
