Yargıtay Ceza Umumi Konseyi, köy muhtarı olan sanıkların, Kanun’dan kaynaklanan evlendirme memurluğu vazifelerini ifa ettikleri sırada işledikleri argüman edilen hatalar tarafından Köy Kanunu’nun ilgili kararlarına nazaran Devlet memuru üzere soruşturulmaları gerekir dedi.
Hadisede, köy muhtarı olan sanık yabancı uyruklu inceleme dışı sanıklar ile müştekilerin evlendirme süreçlerini uydurma olarak gerçekleştirmiştir.
Yetkili merci müsaade alınmadan hakkında direkt soruşturma yapılarak resmi dokümanda sahtecilik hatasından karar verilmiştir.
Yargıtay Ceza Umumi Heyeti ise Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı itirazının kabul ederek, köy muhtarı olan sanıkların, Kanun’dan kaynaklanan evlendirme memurluğu vazifelerini ifa ettikleri sırada işledikleri argüman edilen cürümler cihetinden Köy Kanunu’nun ilgili kararlarına nazaran Devlet memuru üzere soruşturulmaları gerekir münasebeti ile kararı bozmuştur.
T.C.
YARGITAY
CEZA UMUMÎ HEYETI
Esas : 2015/585
Karar : 2019/720
Tarih : 24.12.2019
KAMU HIZMETLISININ RESMİ DOKÜMANDA SAHTECİLİĞİ CÜRMÜ
SORUŞTURMA MÜSAADESI ALINMASI
(5237 s. TCK m. 204, 230) (Evlendirme Yan m. 1, 56) (765 s. TCK m. 237) (442 s. Köy K m. 11, 36) (2709 s. Anayasa m. 129)
ÖZET
Uyuşmazlık; köy muhtarı olan sanıkların, Kanun’dan kaynaklanan evlendirme memurluğu vazifelerini ifa ederlerken yabancı uyruklu inceleme dışı sanıklar ile müştekilerin evlendirme süreçlerini geçersiz olarak gerçekleştirmeleri nedeniyle haklarında kamu hizmetlisinin resmi dokümanda sahteciliği cürmünden yargılama yapılabilmesi için 4483 sayılı Kanun uyarınca soruşturma müsaadesi alınmasının gerekip gerekmediğinin belirlenmesine ilişkindir.
4483 sayılı Memurlar ve Kamu Hizmetlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun kapsamında bulunan Devletin ve gayri kamu hükmî kimselerinin umumî yönetim esaslarına nazaran yürüttükleri kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve daima vazifeleri ifa eden memurlar ve gayri kamu hizmetlileri hakkında, hizmetleri sebebiyle işledikleri cürümler tarafından hususî soruşturma metotlarına ait yöntemlerin uygulanabilmesi yahut mercisinden müsaade alınmasına gerek olmaksızın direkt soruşturma yapılabilmesinin kanunlarla getirilecek istisnai kararlarla mümkün olabileceğinin açıkça belirtilmiş olması önünde; köy muhtarı olan sanıkların, Kanun’dan kaynaklanan evlendirme memurluğu hizmetlerini ifa ettikleri sırada işledikleri sav edilen cürümler tarafından Köy Kanunu’nun ilgili kararlarına nazaran Devlet memuru üzere soruşturulmaları gerekirken Anayasa’nın 129. hususunun son fıkrası ile 4483 sayılı Kanun’un 2. hususunun 2. fıkrasındaki düzenlemelerin tersine Yönetmelik kararı ile sanıklar hakkında mercisinden müsaade alınmaksızın direkt soruşturma ve kovuşturma yapılabilmesinin mümkün olmayacağı kabul edilmelidir.
Kararı veren
Yargıtay Dairesi : 11. Ceza Dairesi
Duruşması :Ağır Ceza
Sayısı : 167-324
Sanıklar … ve … hakkında kamu hizmetlisinin resmi evrakta sahteciliği cürmünden açılan kamu davasında yapılan yargılama sonucunda, TCK’nın 204/2, 43/1, 53 ve 63. unsurları uyarınca sanık …’ın 10 yıl, sanık …’ın ise 5 yıl mahpus cezası ile cezalandırılmalarına, hak yoksunluklarına ve mahsuba ait Kozan Ağır Ceza Mahkemesince verilen 18.11.2008 tarihli ve 167-324 sayılı kararların, Cumhuriyet savcısı, sanıklar müdafisi ve sanık … tarafından temyiz edilmesi üzerine belgeyi inceleyen Yargıtay 11. Ceza Dairesince 10.09.2013 tarih ve 27979-12581 sayı ile onanmasına karar verilmiştir.
Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı ise 30.04.2015 tarih ve 110200 sayı ile;
“…Suç tarihinde köy muhtarı oldukları anlaşılan sanıklar … ve … hakkında resmi dokümanda sahtecilik cürmüne ait olarak 4483 sayılı yasa gereği soruşturma müsaadesi verildiğine ait bir karar bulunmadığı üzere, belge içerisinde bulunan Kozan Kaymakamlığı’nın 10.02.2004 tarih ve 3 sayılı kararında, Türk Uygar Kanunu’nun 136, 141 ve Evlendirme Yönetmeliğinin 9, 20 ve 26. unsurlarına münafi süreç yapan Hama Köyü Muhtarı … ile Damyeri Köyü Muhtarı olan …’ın, kanun ve yönetmeliğe karşıt süreç yapmaları nedeniyle evlendirme memurlarının yaptıkları işler isimli vazife olduğundan, re’sen takibatı gerektirdiğinden haklarında süreç yapılması gerektiğinden haklarında süreç yapılmak üzere evrakın direkt Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilmesine karar verildiği anlaşılmıştır.
Evlendirme Yönetmeliğinin cürüm tarihinde yürürlükte olan 56. Hususunda, ‘Kanunun evlenmelerini menettiği kimselerin bu manilerini bildikleri halde akidlerini yapan evlendirme memurlarıyla, bu suretle evlenen, bunları evlenmeye sevkeden yahut evlenmelerine istek gösteren veli yahut vasileri ile, kanuni kaidelere riayet etmeksizin evlenme dokümanı düzenleyen memur, evlenme akdinin kanuna nazaran yapılmış olduğunu gösteren kağıdı görmeden evlenme için diyaneti merasim yapanlar ile aralarında evlenme akdi olmaksızın evlenmenin diyaneti merasimini yaptıran erkek ve bayanlar ve muttali oldukları hususu yetkili mercilere bildirmekte ihmal gösterenler hakkında 765 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 237’inci unsuruna nazaran süreç yapılmak üzere durum dokümanlarla cumhuriyet savcılıklarına intikal ettirilir’ formunda düzenleme mevcuttur.
Evlendirme Yönetmeliğinin 56. unsurunda 08.12.2006 tarihinde yapılan değişiklikle ‘Evli olmasına karşın, oburuyla evlenme süreci yaptıran, kendisi evli olmamakla birlikte, evli olduğunu bildiği bir kimse ile evlilik süreci yaptıran, gerçek kimliğini saklamak suretiyle bir oburuyla evlenme süreci yaptıran, aralarında evlenme olmaksızın evlenmenin dinsel merasimini yaptıranlar ve evlenme akdinin kanuna nazaran yapılmış olduğunu gösteren belgeyi görmeden bir evlenme için dinsel merasim yapan kimseler hakkında 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 230 uncu unsuru uyarınca süreç yapılmak üzere durum evraklarla birlikte Cumhuriyet savcılığına intikal ettirilir’ halinde düzenleme getirilmiştir.
Evlendirme Yönetmeliği’nin 56. unsurunun değişiklikten evvelki halinde 765 sayılı TCK’nun 237. hususu kapsamında, değişiklikten sonraki halinde ise 5237 sayılı TCK’nun 230. hususu kapsamında evlendirme memurları hakkında direkt soruşturma yapılması hususu düzenlenmiş olup, evlendirme memurları hakkında gerek 765 sayılı TCK’nun 339. unsurunda düzenlenen resmi dokümanda sahtecilik kabahati yanından, gerekse 5237 sayılı TCK’nun 204/2. hususunda düzenlenen resmi evrakta sahtecilik cürmü tarafından soruşturma müsaadesi gerekmediğine ve direkt soruşturma yapılacağına ait bir düzenleme bulunmamaktadır. Evlendirme memurluğu salahiyeti bulunan muhtarların evlendirme süreçlerinden kaynaklı resmi dokümanda sahtecilik kabahatinden ötürü soruşturma müsaadesine tabi olmadıklarına ait öbür bir kanuni düzenleme de bulunmamaktadır.
Evlendirme memurluğu yetkisinden kaynaklı resmi evrakta sahtecilik cürmünü işledikleri anlaşılan köy muhtarları olan sanıklar … ve … hakkında, mahkemece durma kararı verilerek 4483 sayılı yasa kapsamında Kaymakamlık’tan soruşturma müsaadesi talep edilmesi gerekirken, yargılamaya devamla mahkumiyet kararı verilmesi adap ve yasaya muhalif olmuş, mahkumiyet kararının onanmasına ait Yargıtay 11. Ceza Dairesi Başkanlığı kararının da yasaya uymaz olduğu” görüşüyle itiraz kanun yoluna başvurmuştur.
CMK’nın 308. unsuru uyarınca inceleme yapan Yargıtay 11. Ceza Dairesince 02.06.2015 tarih ve 4285-26548 sayı ile; itiraz nedenlerinin alanında görülmediğinden bahisle Yargıtay Bir numara Başkanlığına gönderilen belge, Ceza Umum Kurulunca değerlendirilmiş ve açıklanan münasebetlerle karara bağlanmıştır.
TÜRK MİLLETİ ISMINE
CEZA UMUM ŞURASI KARARI
İtirazın kapsamına nazaran inceleme, sanıklar … ve … hakkında kamu hizmetlisinin resmi evrakta sahteciliği kabahatinden kurulan mahkümiyet kararları ile sonlu olarak yapılmıştır.
Şahsi Daire ile Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı arasında oluşan ve Ceza Umumi Kurulunca çözümlenmesi gereken uyuşmazlık; köy muhtarı olan sanıkların, Kanun’dan kaynaklanan evlendirme memurluğu hizmetlerini ifa ederlerken yabancı uyruklu inceleme dışı sanıklar ile müştekilerin evlendirme süreçlerini düzmece olarak gerçekleştirmeleri nedeniyle haklarında kamu hizmetlisinin resmi dokümanda sahteciliği hatasından yargılama yapılabilmesi için 4483 sayılı Kanun uyarınca soruşturma müsaadesi alınmasının gerekip gerekmediğinin belirlenmesine ilişkindir.
İncelenen evrak kapsamından;
Adana ili Kozan ilçesi Hamam köyü muhtarı olan sanık … ve Damyeri köyü muhtarı olan sanık …’ın, Kanun’dan kaynaklanan evlendirme memurluğu hizmetlerini ifa ederlerken yabancı uyruklu inceleme dışı sanıklar ile müştekilerin evlendirme süreçlerini birçok müştekinin haberi olmaksızın ve/veya hukuksal koşullara riayet etmeksizin geçersiz olarak gerçekleştirmeleri nedeniyle haklarında soruşturma başlatıldığı,
Kozan Kaymakamlığınca 10.02.2004 tarih ve 03 karar numarası ile; Türk Uygar Kanunu’nun 136, 141 ve Evlendirme Yönetmeliği’nin 9, 20 ve 26. hususlarına münafi süreç yapan Hamam Köyü muhtarı … ve Damyeri Köyü muhtarı …’ın, evlendirme memurlarının yaptıkları işler isimli vazife olduğundan ve resen takibatı gerektiğinden haklarında süreç yapılmak üzere belgenin direkt Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilmesine karar verildiği,
Sanık … hakkında Kozan Cumhuriyet Başsavcılığının, 25.03.2004 tarihli ve 349-35, 11.03.2004 tarihli ve 284-30, sanık … hakkında ise Kozan Cumhuriyet Başsavcılığının 24.02.2004 tarihli ve 217-20, 25.02.2004 tarihli ve 218-21, 23.01.2004 tarihli ve 96-13, 23.01.2004 tarihli ve 95-12, 22.01.2004 tarihli ve 90-11, 31.03.2004 tarihli ve 354-37, 08.01.2004 tarihli ve 25-2, 08.01.2004 tarihli ve 35-5 ve 02.02.2005 tarihli ve 80-15 sayılı iddianameleri ile sanıkların “sahte evlilik vukuatlarını gerçekleştirdikleri” belirtilerek 765 sayılı TCK’nın 339/1-2, 31, 33, 39 ve 40. unsurları uyarınca cezalandırılmaları talebiyle kamu davaları açıldığı, sanıklara yüklenen suça ait vasıf değiştirilmeksizin evrak kapsamında verilen hizmetsizlik kararları sonucunda yargılamalara devam edilen Mahkemelerce tüm belgelerin, aralarındaki temas nedeniyle Kozan Ağır Ceza Duruşmasının 2004/167 esas numaralı evrakında birleştirildiği ve anılan Mahkemece yapılan yargılama neticesinde TCK’nın 204/2, 43/1, 53 ve 63. unsurları uyarınca sanık …’ın 10 yıl, sanık …’in ise 5 yıl mahpus cezası ile cezalandırılmalarına ait kararların, Cumhuriyet savcısı, sanıklar müdafisi ve sanık … tarafından temyiz edilmesi üzerine belgeyi inceleyen Şahsi Dairece onanmasına karar verildiği, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca bu karara karşı Evlendirme Yönetmeliği’nin 56. unsurunun değişiklikten evvelki halinde 765 sayılı TCK’nın 237. hususu kapsamında, değişiklikten sonraki halinde ise 5237 sayılı TCK’nın 230. hususu kapsamında evlendirme memurları hakkında süreç yapılmak üzere durumun Cumhuriyet savcılıklarına intikal ettirileceği hususunun düzenlendiği, ne anılan Yönetmelik’te ne de diğer bir mevzuatta evlendirme memurları hakkında gerek 765 sayılı TCK’nın 339. unsurunda düzenlenen, gerekse 5237 sayılı TCK’nın 204/2. unsurunda düzenlenen resmi evrakta sahtecilik cürmü cephesinden soruşturma müsaadesi alınmasının gerekmediğine ve direkt soruşturma yapılabileceğine ait bir düzenleme bulunmadığı, bu yetkiden kaynaklı resmi evrakta sahtecilik hatasını işledikleri anlaşılan köy muhtarları olan sanıklar hakkında, Mahkemece durma kararı verilerek 4483 sayılı Kanun kapsamında Kaymakamlıktan soruşturma müsaadesi talep edilmesi gerektiği belirtilmek suretiyle itiraz kanun yoluna başvurulduğu,
Anlaşılmaktadır.
Uyuşmazlığın isabetli bir türel tahlile kavuşturulabilmesi bakımından, öncelikle Köy Kanunu’nun muhtarların vazifelerini ve soruşturma yollarını düzenleyen kararları üzerinde durulması gerekmektedir.
442 sayılı Köy Kanunu’nun 9. unsuru; “İşbu kanun ile köye verilen işleri görmek (Köy muhtarının) ve (İhtiyar mecli-sinin) vazifesidir.”,
10. unsuru; “Muhtar, köyün başıdır. İşbu kanuna nazaran köy işlerinde laf söylemek, buyruk vermek ve buyruğunu yaptırmak muhtarın hakkıdır.
Muhtar Devletin memurudur. Devlet işlerinde vazifesini (36) ncı hususa nazaran yapar.”,
11. unsuru ise; “Köy muhtarının ve yapacağı işte köy muhtariyle birlik olanlara köy işlerinde kötülükleri anlaşılırsa Devlet memuru üzere muhakeme edilirler ve ceza görürler.” halinde düzenlenerek muhtarın vazifesini ifa ederken gerçekleştirdiği süreçler sırasında hata işlediğinin anlaşılması halinde Devlet memuru üzere soruşturulacağı karar altına alınmıştır.
Birebir Kanun’un beşinci fasılında yan alan “muhtarın göreceği işler” başlığı altındaki 34. hususu; “Köyün hududu içinde köylüye ilişkin işleri yapmak ve yaptırmak muhtarla onun başında bulunduğu ihtiyar meclisinin vazifesidir.”,
35. unsuru; “Muhtarın göreceği işler ikiye ayrılır:
1- Devlet işleri;
2- Köy işleri.”,
36. unsuru ise “Muhtarın göreceği Devlet işleri şunlardır:
1- Hükümet tarafından bildirilecek kanunları, nizamları köy içinde ilan etmek ve halka anlatmak ve kanunlar, nizamlar, talimatlar, buyruklar ile kendisine verilecek işleri görmek;
2- Köyün hududu içinde dirlik ve düzenliği korumak (asayişi korumak);
3- Salgın ve bulaşık marazları günü gününe Hükümete haber vermek;
4- Tabip olmıyanların ve üfürükçülerin hastalara ilaç yapmasını menetmek ve Hükümete haber vermek;
5- Köylünün çiçek ve bulaşık marazlar aşısı ile aşılanıp marazdan kurtulmasına çalışmak;
6- Köye gelip gidenlerin niye gelip gitmekte olduklarını anlamak ve bunlar içinde kuşkulu adamlar veyahut ecnebiler görülürse çabucak yakın karakola haber vermek;
7- Her ay içinde köyde doğan, ölen, nikahlanan ve boşananların defterini yapıp sonraki ayın onuncu gününden önce nüfus memuruna vermek ve köyün nüfus defterini birlikte götürerek vukuatı yürüttürmek;
8- Vergi toplamak için gelen tahsildarlara yol göstermek, yardım etmek ve tahsildarların yolsuzluğunu görürse Hükümete haber vermek.
9- Er toplamak ve bakaya ve kaçakları Hükümete haber vermek;
10- Köy civarında eşkıya görürse Hükümete haber vermek ve elinden gelirse tutturmak;
11- Köylünün ırzına ve canına ve malına el uzatan ve Hükümet kanunlarını dinlemiyen kimseleri köy korucuları ve istekli korucularla yakalattırarak Hükümete göndermek;
12- Köy sonu içinde yangın ve sel olursa köylüleri toplayıp söndürmeğe ve çevirmeğe çalışmak, (orman yangınlarında huduttan dışarı olsa dahi yardıma mecburdurlar.);
13- Duruşmalardan gönderilen celpname ve her türlü tezkere ve kararları lazım gelenlere bildirerek istenilen işleri yapmak ve duruşma mübaşirine ve jandarmaya vazifesinde kolaylık göstermek;
14- İhzar ve tevkif müzekkereleri (bazı adamların kanun namına tutulmasını emreden duruşma kağıdı) gösterildikte aranılan kimseleri kağıdı getirenlere tutturmak;
15- Zarar görenlerin şikayeti ve bilip işidenlerin haber vermesi üzerine sorup araştırmak;
16- Bu kanunda ismi geçen davaları ihtiyar meclisine söyleyip kararını almak.” biçiminde düzenlenmiş olup köy muhtarının alanına getireceği işler arasında kanunlarla kendisine verilen vazifeleri ifa etmek olduğu da açıkça belirtilmiştir.
Köy Kanunu’nun bu kararları incelendikten sonra mülga 743 sayılı Türk Kanunu Uygarı, 4721 sayılı Türk Uygar Kanunu ile hata tarihinde yürürlükte olan 1587 sayılı Nüfus Kanunu’nun ilgili kararlarının de irdelenmesinde yarar bulunmaktadır.
Mülga 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi’nin “Evlenme merasimi, Aleniyet” başlıklı 108. unsurunda; “Evlenme; reşit iki şahit muvacehesinde belediye dairesinde yahut heyeti ihtiyariyede, belediye reisi yahut reisin evlenme işlerine memur ettiği vekili yahut muhtar tarafından alenen aktolunur. Evleneceklerden birinin belediye yahut heyeti ihtiyariyeye gelemiyecek kademede illeti tabip raporile tebeyyün ederse, evlenme öbür bir alanda dahi aktolunabilir.”,
“Nizamnameler” başlıklı 111. unsurunda ise “İlan ve evlenme merasimine ve evlenme sicillerine dair kararlar nizamname ile muayyendir.”,
743 sayılı Türk Kanunu Medenisi’ni yürürlükten kaldıran ve 01.01.2002 tarihinde yürürlüğe giren 4721 sayılı Türk Uygar Kanunu’nun üçüncü ayrımında yan alan “Evlenme Başvurusu ve Töreni” ana başlıklı, “Başvuru makamı” alt başlıklı 134. hususunda; “Birbiriyle evlenecek erkek ve bayan, içlerinden birinin oturduğu bölge evlendirme memurluğuna birlikte başvururlar.
Evlendirme memuru, belediye bulunan yanlarda belediye lideri yahut bu işle görevlendireceği memur, köylerde muhtardır.”,
“Yönetmelik” alt başlıklı 144. unsurunda ise “Evlenme süreci, evlenme kütüğü, evlenmeye ait yazışma ve evlenme ile ilgili öteki bahisler yönetmelikle düzenlenir.” kararlarına mekan verilmiştir.
Anılan kararlar uyarınca gerek mülga Türk Kanunu Medenisi’nde gerekse yürürlükte bulunan Türk Uygar Kanunu’nda köy muhtarları evlendirme işlerini tarafına getirmekle görevlendirilmiş olup evlenme süreçleri, evlenmeye ait yazışma ve evlenme ile ilgili gayrı bahislerin yönetmelikle düzenleneceği karara bağlanmış, başkaca 03.12.2001 tarihinde kabul edilen Türk Uygar Kanununun Yürürlüğü ve Pratik Hali Hakkında Kanun’un “Tüzük ve Yönetmelikler” başlıklı 22. hususunda yan alan; “Türk Uygar Kanununda öngörülen tüzük ve yönetmelikler, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde çıkarılır ya da yürürlükteki tüzük ve yönetmeliklerde gerekli değişiklikler yapılır. Bu düzenlemeler yapılıncaya kadar, yürürlükteki tüzük ve yönetmeliklerin Türk Uygar Kanununa karşıt olmayan kararlarının uygulanmasına devam olunur.” biçimindeki düzenleme ile de 4721 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi sonrasında mülga Türk Kanunu Uygarı devrinde yürürlükte olan tüzük ve yönetmeliklerin hala tasdikli olduğu karar altına alınmıştır.
15.11.1984 tarihinde kabul edilen 3080 sayılı Kanun’un 2. hususu ile değiştirilen ve kabahat tarihinde yürürlükte olan 1587 sayılı Nüfus Kanunu’nun 15. hususu de; “Evlendirme işleri nüfus hizmetlerinin bütünlüğü içerisinde, İçişleri Bakanlığınca düzenlenir.
Evlendirme memurluğu salahiyet ve hizmeti İçişleri Bakanlığınca nüfus yönetimlerine, belediye başkanlıklarına, köy muhtarları yahut gerektiğinde köy ve kasabalarda eğitim ve tedrisat hizmetleri sınıfındaki devlet memurlarına verilebilir.
Birbiriyle evlenecek erkek ve bayanın evlenme akdi için bu kanuna nazaran yetkilendirilmiş evlendirme memuruna yaptıkları müracaatlar üzerine Uygar Kanunda öngörülen esaslara nazaran gerekli sürece başlanır. Gelgelelim evlendirme kararı ilan edilmez.
Evlenme akdinin yapılacağı güne kadar evlenmeye itiraz edilebilir.
Evlenme akdi bu işe tahsis edilmiş resmi salonlarda yapılır. Fakat tarafların isteği ve vazifelinin de tutarlı bulacağı alanlarda de evlenme yapılabilir.
Evlenme ile ilgili süreç ve gayrı hususlara ilişkin esas ve yordamlar yönetmelikle düzenlenir.
Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Umumi Müdüriyeti ile vilayet ve ilçe nüfus müdüriyetleri evlendirme memur ve dairelerini denetlemeye yetkilidir.” biçiminde düzenlenmiş olup bu karar ile de mülga ve yürürlükteki Uygar Kanunlar üzere köy muhtarlarına evlendirme vazife ve salahiyeti verilmiş, evlenme ile ilgili süreçler ve bu husustaki gayrı hususlara ilişkin esas ve yöntemlerin yönetmelikle düzenleneceği açıkça belirtilmiştir.
Bu açıklamalardan sonra mevzumuzla ilgisi bakımından 07.11.1985 tarihli ve 18921 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmak suretiyle yürürlüğe girerek 01.09.1926 tarihli Evlendirme Talimatnamesi’ni yürürlükten kaldıran ve kabahat tarihinde uygulanmakta olan Evlendirme Yönetmeliği’nin ilgili kararlarına konum verilmesi ve bu kararların 4483 sayılı Memurlar ve Başka Kamu Hizmetlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun ile Anayasa kararları uyarınca değerlendirilmesinde gereklilik bulunmaktadır.
Hukuksal dayanağı, mülga ve yürürlükteki Uygar Kanunlar ile Nüfus Kanunu olduğu 58. hususunda belirtilen Evlendirme Yönetmeliği’nin “Amaç ve Kapsam” başlıklı 1. hususu; “Bu Yönetmelik, evlendirme süreçlerini yürütecek hizmetlilerin tesbitine ve bunların salahiyetlerine, evlendirmeye esas olacak belgelerin düzenlenmesine evlenmeye itiraza, evlenme akdinin yapılmasına, merasim taraflarına, evlendirme daire ve memurlarının denetlenmesine dair esas ve yordamlar çerçevesinde evlendirme süreçlerinin nüfus hizmetlerinin bütünlüğü içerisinde yürütülmesini sağlamak maksadıyla düzenlenmiştir.” halinde olup Yönetmelik’in hazırlanmasının hedefi ve kapsamının hudutları belirlenmiştir.
Birebir Yönetmelik’in cürüm tarihinde yürürlükte olan 56. unsuru ise “Ceza Hükümleri” başlığı altında “Kanunun evlenmelerini menettiği kimselerin bu manilerini bildikleri halde akidlerini yapan evlendirme memurlarıyla, bu suretle evlenen, bunları evlenmeye sevkeden yahut evlenmelerine istek gösteren veli yahut vasileri ile, kanuni kaidelere riayet etmeksizin evlenme dokümanı düzenleyen memur, evlenme akdinin kanuna nazaran yapılmış olduğunu gösteren kağıdı görmeden evlenme için diyaneti merasim yapanlar ile aralarında evlenme akdi olmaksızın evlenmenin diyaneti merasimini yaptıran erkek ve bayanlar ve muttali oldukları hususu yetkili mercilere bildirmekte ihmal gösterenler hakkında 765 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 237 inci hususuna nazaran süreç yapılmak üzere durum evraklarla cumhuriyet savcılıklarına intikal ettirilir.” biçiminde düzenlenmiştir.
Bu unsurun getiriliş emelinin değerlendirilmesinden evvel Anayasa ve 4483 sayılı Kanun’un ilgili kararlarına göz atılmasında yarar bulunmaktadır.
Anayasa’nın “Kamu hizmeti hizmetlileriyle ilgili hükümler” kısmındaki “Görev ve sorumlulukları, disiplin kovuşturulmasında güvence” başlıklı 129. hususunun son fıkrası; “Memurlar ve gayrı kamu hizmetlileri hakkında işledikleri argüman edilen kabahatlerden dolayı ceza kovuşturması açılması, kanunla belirlenen istisnalar dışında, kanunun gösterdiği idari merciin müsaadesine bağlıdır.” halinde düzenlenmiştir.
Anayasa’nın bu kararı ile memurlar ve gayrı kamu vazifelileri için hususî bir soruşturma tarzı (izin sistemi) getirilmesi öngörülmüş ve bu karar doğrultusunda 4483 sayılı Memurlar ve Vesair Kamu Hizmetlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun’un “Amaç” başlıklı 1. unsuru; “Bu Kanunun maksadı, memurlar ve gayri kamu hizmetlilerinin hizmetleri sebebiyle işledikleri kabahatlerden ötürü yargılanabilmeleri için müsaade vermeye yetkili mercileri belirtmek ve izlenecek metodu düzenlemektir.”,
Birebir Kanun’un “Kapsam” başlıklı 2. unsurunun 1. ve 2. fıkraları;
“Bu Kanun, Devletin ve öbür kamu hukuksal insanlarının umumi yönetim esaslarına nazaran yürüttükleri kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve daima vazifeleri ifa eden memurlar ve gayri kamu hizmetlilerinin vazifeleri sebebiyle işledikleri cürümler hakkında uygulanır.
Vazifeleri ve sıfatları sebebiyle şahsi soruşturma ve kovuşturma yordamlarına tabi olanlara ait kanun kararları ile hatanın niteliği cephesinden kanunlarda gösterilen soruşturma ve kovuşturma metotlarına ait kararlar saklıdır.” biçiminde düzenlenmiştir.
Bu kararlarla, Devletin ve gayrı kamu hukukî kimselerinin umum yönetim esaslarına nazaran yürüttükleri kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve daima hizmetleri ifa eden memurlar ve öbür kamu hizmetlilerinin, vazifeleri sebebiyle işledikleri kabahatler cephesinden uygulanacak soruşturma tarzları 4483 sayılı Memurlar ve Kamu Vazifelilerinin Yargılanması Hakkında Kanun’da gösterilmiş olup gerek Anayasa’da gerekse 4483 sayılı Kanun’da belirtilen memurlar ve öbür kamu vazifelileri hakkında umumî kararlara nazaran soruşturma yapılabilmesinin kanunlarla getirilecek istisnalarla mümkün olabileceği açık bir biçimde söz edilmiştir.
Evlendirme Yönetmeliği’nin 1. hususunda belirtilen gaye ve kapsam hususu ile 56. hususundaki düzenleme birlikte ele alındığında; anılan unsurda belirtilen ilgililerin işledikleri hatalar cihetinden Cumhuriyet Başsavcılıklarınca direkt soruşturulabileceğine dair bir meal çıkmadığı üzere Yönetmelik’in bir kısım memur yahut kamu hizmetlisinin soruşturma yollarını belirleme üzere bir emel da taşımadığı anlaşılmaktadır.
Son olarak Evlendirme Yönetmeliği’nin 56. hususu ile atıf yapılan 765 sayılı TCK’nın 237 ve 5237 sayılı TCK’nın 230. hususları irdelenip anılan Yönetmelik’in 56. unsurunun konuluş maksadının değerlendirilmesinde yarar bulunmaktadır.
Evlendirme Yönetmeliği’nin hata tarihinde yürürlükte bulunan 56. hususunun atıf yaptığı ceza kararı olan 765 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 237. hususu; “Kanunun evlenmelerini menettiği kimselerin bu memnuiyetlerini bildikleri halde akidlerini yapan evlenme memurlar ile bu suretle evlenen ve bunları evlenmeye sevkeden yahut evlenmelerine istek gösteren veli yahut vasileri üç aydan iki seneye kadar hapsolunurlar.
Kanuni koşullara riayet etmeksizin evlenme kağıdı veren memur, bir aydan üç aya kadar hapsolunur.
Evlenme akdinin kanuna nazaran yapılmış olduğunu gösteren kağıdı görmeden bir evlenme için diyaneti merasim yapanlar hakkında da bundan önceki fıkrada yazılı ceza verilir.
Aralarında evlenme akdi olmaksızın evlenmenin diyaneti merasimini yaptıran erkek ve bayanlar iki aydan altı aya kadar mahpus cezasile cezalandırılır.
Erkek evli olduğu takdirde verilecek ceza altı aydan üç seneye kadar mahpustur. Erkeğin evli olduğunu bilen bayana da birebir ceza verilir.
Muhtarlar aralarında evlenme akdi yok iken evlenmenin diyaneti merasimini yaptıklarına muttali oldukları kimseleri salahiyetli makama bildirmeğe mecburdurlar. Bu hususta ihmal gösterenler beş liradan yüz liraya kadar ağır para cezasile cezalandırılır ve tekerrürü halinde başkaca bir aya kadar hapsolunur.” biçimindedir.
Evlendirme Yönetmeliği’nin 56. hususu, 08.12.2006 tarihli ve 26370 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Evlendirme Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’in yürürlüğe konulmasıyla; “Evli olmasına karşın, gayrısıyla evlenme süreci yaptıran, kendisi evli olmamakla birlikte, evli olduğunu bildiği bir kimse ile evlilik süreci yaptıran, gerçek kimliğini saklamak suretiyle bir oburuyla evlenme süreci yaptıran, aralarında evlenme olmaksızın evlenmenin dinsel merasimini yaptıranlar ve evlenme akdinin kanuna nazaran yapılmış olduğunu gösteren belgeyi görmeden bir evlenme için dinsel merasim yapan kimseler hakkında 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 230 uncu unsuru uyarınca süreç yapılmak üzere durum evraklarla birlikte Cumhuriyet savcılığına intikal ettirilir.” formunda,
02.12.2017 tarihli ve 30258 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Evlendirme Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik’in yürürlüğe konulmasıyla ise “Evli olmasına karşın, diğeriyle evlenme süreci yaptıran, kendisi evli olmamakla birlikte evli olduğunu bildiği bir kimse ile evlilik süreci yaptıran, gerçek kimliğini saklamak suretiyle bir oburuyla evlenme süreci yaptıran kimseler hakkında 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 230 uncu hususu uyarınca süreç yapılmak üzere durum dokümanlarla birlikte Cumhuriyet savcılığına intikal ettirilir.” biçiminde değiştirilmiş olup son halini almıştır.
Evlendirme Yönetmeliği’nin 2006 yılından itibaren değişikliklere uğraması sonucunda anılan Yönetmelik’in atıf yaptığı ceza kararı olan 5237 sayılı TCK’nın 230. hususu de “Birden çok evlilik, hileli evlenme, dinsel tören” başlığı altında “1- Evli olmasına karşın, oburuyla evlenme süreci yaptıran kişi, altı aydan iki yıla kadar mahpus cezası ile cezalandırılır.
2- Kendisi evli olmamakla birlikte, evli olduğunu bildiği bir kimse ile evlilik süreci yaptıran kişi de yukarıdaki fıkra kararına nazaran cezalandırılır.
3- Gerçek kimliğini saklamak suretiyle bir gayrısıyla evlenme süreci yaptıran kişi, üç aydan bir yıla kadar mahpus cezası ile cezalandırılır.
4- Yukarıdaki fıkralarda tanımlanan cürümlerden ötürü zamanaşımı, evlenmenin iptali kararının mutlaklaştığı tarihten itibaren işlemeye başlar.
5- Aralarında evlenme olmaksızın, evlenmenin dinsel merasimini yaptıranlar hakkında iki aydan altı aya kadar mahpus cezası verilir. Lakin, uygar nikah yapıldığında kamu davası ve hükmedilen ceza bütün sonuçlarıyla ortadan kalkar.
6- Evlenme akdinin kanuna nazaran yapılmış olduğunu gösteren belgeyi görmeden bir evlenme için dinsel merasim yapan kimse hakkında iki aydan altı aya kadar mahpus cezası verilir.” biçiminde hazırlanmışken hususun 5 ve 6. fıkraları Anayasa Duruşması’nın 27.5.2015 tarihli ve 36-51 sayılı kararı ile iptal edilerek son formunu almıştır.
Son kısımda taraf verilen tüm bu düzenlemelerden, 765 sayılı TCK’nın 237. hususunda gösterilen yaptırımların belirtildiği kısımlar hariç aksiyonlara ait sözler, motamot Evlendirme Yönetmeliği’nin 56. hususuna dercedilmek suretiyle anılan Yönetmelik unsurunun birinci halinin oluşturulduğu, 5237 sayılı Kanun’un 765 sayılı Kanun’un alanını alması nedeniyle bu defa 5237 sayılı TCK’nın 230. unsurunda gösterilen yaptırımların belirtildiği kısımlar hariç aksiyonlara ait sözler, motamot Evlendirme Yönetmeliği’nin 56. unsuruna alınmak suretiyle anılan Yönetmelik kararında 2006 ve 2017 yıllarında değişiklikler yapıldığı, lakin bu Yönetmelik hususunun birinci halinden bu yana unsurda gösterilen fiilleri gerçekleştiren kişi yahut insanların 765 sayılı TCK’nın 237 yahut 5237 sayılı TCK’nın 230. hususu uyarınca süreç yapılmak üzere dokümanlarla Cumhuriyet savcılıklarına intikal ettirileceğinin belirtildiği anlaşılmakla, 5237 sayılı TCK’nın 230. hususunun birinci düzenlendiği hali de dahil olmak üzere evlendirme memurunu cezalandırmaya yönelik bir aksiyonu kapsamadığı dikkate alındığında, Evlendirme Yönetmeliği’nin 56. unsurunun birinci düzenlendiği andan itibaren evlendirme memurları hakkında yapılacak soruşturmaların direkt Cumhuriyet Başsavcılıklarınca yapılmasını mümkün kılmak hedefiyle hazırlanmış bir karar olmadığı, sadece anılan Yönetmelik’in uygulayıcılarına yol gösterici nitelikte bir düzenleme olduğu sonucuna varılmaktadır.
Bu açıklamalar ışığında uyuşmazlık konusu değerlendirildiğinde;
Adana ili Kozan ilçesi Hamam köyü muhtarı olan sanık … ve Damyeri köyü muhtarı olan sanık …’ın, cürüm tarihinde yürürlükte bulunan Türk Uygar Kanunu’nun 134/2 ve 1587 sayılı Nüfus Kanunu’nun 15/2. unsurları uyarınca köy muhtarlarına verilen evlendirme vazife ve salahiyetlerini ifa ederlerken yabancı uyruklu inceleme dışı sanıklar ile müştekilerin evlendirme süreçlerini birçok müştekinin haberi olmaksızın ve/veya hukuksal kaidelere riayet etmeksizin geçersiz olarak gerçekleştirdikleri hadisede;
Köy Kanunu’nun 36. hususunda muhtarın göreceği Devlet işleri sayılmış olup anılan unsurun 1 numaralı bendinde konum alan “Hükümet tarafından bildirilecek kanunları, nizamları köy içinde ilan etmek ve halka anlatmak ve kanunlar, nizamlar, talimatlar, buyruklar ile kendisine verilecek işleri görmek.” biçimindeki karar ile köy muhtarının Devlet işlerinden birisinin de kanunlarla kendisine verilen hizmetleri bölgesine getirmek olduğunun gösterilmesi, birebir Kanun’un 11. unsurundaki “Köy muhtarının ve yapacağı işte köy muhtariyle birlik olanlara köy işlerinde kötülükleri anlaşılırsa Devlet memuru üzere muhakeme edilirler ve ceza görürler.” düzenlemesi uyarınca köy muhtarlarının vazifelerini ifa ederlerken gerçekleştirdikleri süreçler sırasında hata işlemeleri halinde Devlet memuru üzere soruşturulacağının karar altına alınması, Anayasa’nın “Kamu hizmeti hizmetlileriyle ilgili hükümler” kısmındaki “Görev ve sorumlulukları, disiplin kovuşturulmasında güvence” başlıklı 129. hususunun son fıkrasının; “Memurlar ve gayri kamu vazifelileri hakkında işledikleri sav edilen kabahatlerden dolayı ceza kovuşturması açılması, kanunla belirlenen istisnalar dışında, kanunun gösterdiği idari merciin oluruna bağlıdır.” biçiminde, 4483 sayılı Memurlar ve Öteki Kamu Vazifelilerinin Yargılanması Hakkında Kanun’un “Kapsam” başlıklı 2. unsurunun 1 ve 2. fıkraları da anılan Anayasa kararı ile tıpkı doğrultuda; “(1) Bu Kanun, Devletin ve öteki kamu hukuksal şahıslarının umumî yönetim esaslarına nazaran yürüttükleri kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve mütemadi hizmetleri ifa eden memurlar ve sair kamu hizmetlilerinin vazifeleri sebebiyle işledikleri cürümler hakkında uygulanır.
(2) Vazifeleri ve sıfatları sebebiyle kişisel soruşturma ve kovuşturma yordamlarına tabi olanlara ait kanun kararları ile cürmün niteliği istikametinden kanunlarda gösterilen soruşturma ve kovuşturma yöntemlerine ait kararlar saklıdır.” biçiminde düzenlenerek 4483 sayılı Memurlar ve Kamu Vazifelilerinin Yargılanması Hakkında Kanun kapsamında bulunan Devletin ve gayri kamu hükmî bireylerinin umum yönetim esaslarına nazaran yürüttükleri kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve daima vazifeleri ifa eden memurlar ve gayrı kamu hizmetlileri hakkında, hizmetleri sebebiyle işledikleri cürümler tarafından kişisel soruşturma prosedürlerine ait yöntemlerin uygulanabilmesi yahut mercisinden müsaade alınmasına gerek olmaksızın direkt soruşturma yapılabilmesinin kanunlarla getirilecek istisnai kararlarla mümkün olabileceğinin açıkça belirtilmiş olması önünde; köy muhtarı olan sanıkların, Kanun’dan kaynaklanan evlendirme memurluğu hizmetlerini ifa ettikleri sırada işledikleri sav edilen cürümler istikametinden Köy Kanunu’nun ilgili kararlarına nazaran Devlet memuru üzere soruşturulmaları gerekirken Anayasa’nın 129. hususunun son fıkrası ile 4483 sayılı Kanun’un 2. unsurunun 2. fıkrasındaki düzenlemelerin tersine Yönetmelik kararı ile sanıklar hakkında mercisinden müsaade alınmaksızın direkt soruşturma ve kovuşturma yapılabilmesinin mümkün olmayacağı kabul edilmelidir.
Öte yandan, Evlendirme Yönetmeliği’nin 56. hususundaki düzenlemenin birinci halinin, 765 sayılı TCK’nın 237. hususunda gösterilen yaptırımların belirtildiği kısımlar hariç aksiyonlara ait tabirlerin, motamot dercedilmesi suretiyle oluşturulduğu, 5237 sayılı Kanun’un 765 sayılı Kanun’un alanını alması nedeniyle bu sefer 5237 sayılı TCK’nın 230. unsurunda gösterilen yaptırımların belirtildiği kısımlar hariç aksiyonlara ait tabirlerin, motamot alınması suretiyle Evlendirme Yönetmeliği’nin 56. unsurunda değişiklikler yapıldığı, lakin anılan Yönetmelik hususuna motamot alınan 5237 sayılı TCK’nın 230. hususunda sayılan aksiyonların evlendirme memuru tarafından gerçekleştirilebilecek nitelikte olmadığı, yani evlendirme memurunun bu unsur uyarınca cezalandırılma imkanının kalmadığı, Evlendirme Yönetmeliği’nin “amaç ve kapsam” başlıklı 1. hususunda de evlendirme süreçlerine ait hizmetleri noktasına getiren memurların soruşturma yöntemlerinin bu Yönetmelik ile belirleneceğine dair bir ibareye nokta verilmediği üzere tıpkı Yönetmelik’in 56. hususunda tanımlanan aksiyonları gerçekleştiren kişi yahut insanlar tarafından “…işlem yapılmak üzere durum dokümanlarla Cumhuriyet savcılıklarına intikal ettirilir.” cümlesinden de ilgililer hakkında açıkça direkt soruşturma yapılmasının öngörüldüğüne dair bir anlatımın çıkarılamayacağı hususları birlikte değerlendirildiğinde, Evlendirme Yönetmeliği’nin 56. unsurunun birinci düzenlendiği andan itibaren evlendirme memurları hakkında yapılacak soruşturmaların direkt Cumhuriyet Başsavcılıklarınca yapılmasını mümkün kılmak maksadıyla hazırlanmış bir karar olmadığı, sadece anılan Yönetmelik’in uygulayıcılara yol gösterici nitelikte bir düzenleme olduğu sonucuna ulaşılmalıdır.
Bu itibarla, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı itirazının kabulüne, Kişisel Daire onama kararının sanıklar … ve … cephesinden kaldırılmasına, sanıklar hakkında kurulan Mahallî Duruşma kararlarının, CMK’nın 223/8. unsuru uyarınca durma kararı verilerek 4483 sayılı Kanun kapsamında ilgili mercisinden müsaade alınması gerekirken yargılamaya devamla mahkümiyet kararları kurulması isabetsizliğinden bozulmasına karar verilmelidir.
SONUÇ:
Açıklanan nedenlerle;
1- Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı itirazının KABULÜNE,
2- Yargıtay 11. Ceza Dairesinin 10.09.2013 tarihli ve 27979-12581 sayılı onama kararının sanıklar … ve … istikametinden KALDIRILMASINA,
3- Kozan Ağır Ceza Duruşmasının 18.11.2008 tarihli ve 167-324 sayılı sanıklar hakkında kurulan kararlarının, CMK’nın 223/8. hususu uyarınca durma kararı verilerek 4483 sayılı Kanun kapsamında ilgili mercisinden müsaade alınması gerekirken yargılamaya devamla mahkümiyet kararları kurulması isabetsizliğinden BOZULMASINA,
4- Belgenin mahalline gönderilmek üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına TEVDİ EDİLMESİNE, 24.12.2019 tarihinde yapılan müzakerede oy birliğiyle karar verildi.
Memurlar
