İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 2 Mart’ta açıklanmasıyla Yargı Islahatı Strateji Belgesi’ndeki bir maksat daha gerçekleştirilecek.
AA muhabirinin aldığı bilgiye nazaran, 11 prensip, 9 emel ve çok sayıda maksat ile faaliyetten oluşan İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın kamuoyuyla paylaşılmasının akabinde yasal ve idari düzenlemeler için çalışmalara başlanacak.
Bu kapsamda Meclis’e Yargı Islahatı Strateji Evrakı çerçevesinde sunulacak yeni yargı paketleriyle plandaki hedef ve faaliyetler yasalaşacak, yeni uygulamalar devreye girecek.
Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından 30 Mayıs 2019’da İnsan Hakları Aksiyon Planı’nı da içeren Yargı Islahatı Strateji Belgesi’nin açıklanmasının akabinde bugüne kadar dokümandaki 256 faaliyetten 122’si çok sayıda idari düzenleme ve yasal çalışmalarla tamamlandı.
Yaklaşık yüzde 50’si hayata geçirilen evrak kapsamında bugüne kadar Meclis’te 3 yargı paketi maddeleşti.
Birinci paketle, söz özgürlüğüne ait mevzuatta yapılan değişikliklerle bireylerin hak ve özgürlük alanları genişletildi. Terörle Uğraş Kanunu’nun 7’nci hususuna, “Haber verme sonları içerisinde yer alan, tenkit emeliyle yapılan niyet açıklamaları kabahat oluşturmaz.” kararı getirildi.
Söz ve toplanma özgürlüğünü ilgilendiren yargı kararlarına karşı istinaf incelemesinden sonra Yargıtaya da müracaat imkanı tanındı.
Uzun tutukluluk halinin ortadan kaldırılması hedefiyle soruşturma evresi için başka bir azami tutukluluk müddeti belirlendi. Suça sürüklenen çocuklar için azami tutukluk müddetleri kısaltıldı.
İnternet erişim engelleme yordamları, söz özgürlüğü çerçevesinde revize edildi. Hakim ve savcılık mesleklerine girişteki mülakat imtihanının daha geniş temsile dayalı bir heyet tarafından yapılması sağlandı.
– Hukuk Mesleklerine Giriş İmtihanı
Hukuk fakültesi mezunlarının hakim, savcı, avukat ve noter olabilmeleri, “Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı”nda başarılı olmaları koşuluna bağlandı. Yargılamaların daha süratli tamamlanabilmesi için istinaf yoluna ait değişiklikler yapıldı.
Birlikte işlenmiş cürümlerden ötürü istinaf mahkemesince verilen lehte bozma kararından istinaf kanun yoluna başvurmayanların da yararlanabilmesi sağlandı.
Avukatların farklı alanlardaki hakları geliştirildi ve bu kapsamda özel damgalı pasaport alabilmeleri sağlandı.
Vatandaşların işlerinin kolaylaştırılması ve lekelenmeme hakkının daha aktif korunması için ceza metodundaki ön ödeme ve kamu davasının açılması kurumları revize edildi.
Vatandaşların uzun yargılama süreçleri ile karşı karşıya kalmaması için birtakım fiillere yönelik soruşturmaların fail ile savcı ortasında mutabakatla sonlandırılabilmesi seri muhakeme yordamıyla sağlandı.
Soruşturma etabının eksiksiz tamamlanması ve bu suretle yargılamaların daha süratli sonuçlandırılması için iddianamenin iadesi kuruluşunun kapsamı genişletildi. Birtakım hataların kolaylaştırılmış ve süratli bir yargılama yoluyla görülmesini sağlayan kolay yargılama yolu getirildi.
Çocukların lekelenmeme hakkının daha iyi korunması için suça sürüklenen çocuklara has kamu davasının açılmasının ertelenmesinin kapsamı genişletildi.
Bilhassa cinsel şiddet mağduru çocukların ve bayanların isimli süreçte ikincil örselenme yaşamaması gayesiyle çocuk izlem merkezi ve isimli görüşme odalarının kullanılması zarurî kılındı.
Adliyelerde misyon yapan uzmanların (psikolog, pedagog ve toplumsal çalışmacılar) tüm isimli süreçlerde psikososyal takviye hizmeti sunulabilmesi mümkün hale getirildi.
– İkinci paketle getirilen düzenlemeler
İkinci yargı paketi kapsamında ise adalet çalışanı alımına ait imtihanlarda mesleksel ve teknik liselerin adalet alanlarının mezunlarına öncelik tanınması sağlandı.
Yeni bir infaz hakimliği modeli oluşturuldu, infaz uygulamalarının uzmanlaşmış yargıçlar tarafından yürütülmesi uygulamasına geçildi.
Kimi hatalarda kovuşturma kademesinde da aktif pişmanlık kararlarından yararlanılması mümkün hale getirildi, böylelikle onarıcı adalet anlayışı güçlendirildi.
– İnfaz sistemindeki yenilikler
İnfaz sistemi revize edildi ve alternatif infaz yordamları geliştirilerek infazda adalet ve aktiflik sağlandı.
Şartlı salıverilme kapsamında ceza infaz kurumlarında geçirilmesi gereken mühletler yine belirlendi.
Ceza infaz kurumlarında bulunan vatandaşların haklarının genişletilmesi sağlandı. Bu kapsamda mahpus cezalarının hafta sonu, geceleyin yahut konutta infazına ait mevcut uygulamanın hudutları artırıldı. Bayanlar ve yaşlılar için öngörülen konutta infaz adabının ceza hududu artırıldı ve çocuklar da bu metoda dahil edildi.
Yeni doğum yapan ve toplam 3 yıl yahut daha az müddetli mahpus cezasına mahkum olan bayan mahkumlara cezalarını konutunda infaz edebilme imkanı getirildi ve gebe bayanların cezasının 1,5 yıl ertelenebileceği karara bağlandı.
Ceza infaz kurumlarında bulunanların şartlı salıverilmesi, açık ceza infaz kurumlarına geçebilmesi ve öbür kimi hakları açısından değer taşıyan “iyi hallilik değerlendirmesi” revize edildi. Bu kapsamda mahkumların iyi hal değerlendirmesinin infazın tüm kademelerinde ve 6 ayda bir yapılması uygulaması getirildi. Yeterli hal değerlendirmesini yapan heyetin yapısı revize edildi.
Mecburî ve tez durumlarda, Cumhuriyet başsavcılığının mahpus cezasının infazına 6 ay orta verebilmesine ait yetkisi 1 yıla çıkarıldı.
Mahkumların eş yahut çocuklarının daima hastalık yahut malullükleri halinde infaza orta verilebilmesine imkan tanındı. Çocuk mahkumlara verilebilecek ödül imkanının kapsamı genişletildi. Mahkumların ikram kabul etme hakkı genişletildi ve çocuk ile 65 yaşını tamamlamış mahkumlar ile beraberinde çocuğu bulunan bayan mahkumlar bakımından muhakkak vakit dilimi dışında da ikram alabilme imkanı sağlandı.
Açık ceza infaz kurumunda bulunan mahkumların 3 günlük mazeret müsaade hakkı 7 güne çıkarıldı. Mahkumlara hasta olan yakınlarını ziyaret edebilmeleri gayesiyle verilen mazeret müsaade hakkı genişletildi.
– Üçüncü yargı paketiyle başlayan düzenlemeler
TBMM’de kabul edilerek maddeleşen üçüncü yargı paketi kapsamında da hukuk uyuşmazlıklarının daha kısa müddette görülebilmesi için kolay ve yazılı yargılama metodunda ön inceleme etabına ait yeni düzenlemeler getirildi.
Uyuşmazlıkların daha az masrafla ve kısa müddette çözülebilmesi için tüketici uyuşmazlıklarında zarurî orta buluculuk getirildi.
Birtakım davaların (ticari davalar, fikri ve sınai haklardan kaynaklanan davalar gibi) ihtisaslaşmış yargıçlar tarafından vilayet merkezlerinde görülebilmesinin önü açıldı.
Hukuk mahkemelerindeki duruşmalara avukatların bulundukları yerlerden görüntü konferans sistemiyle bağlanmalarını sağlayan e-Duruşma uygulaması başlatıldı.
Ticari davalarda kolay yargılama tarzının uygulama sonu yükseltildi ve bu suretle yargılamaların daha süratli tamamlanmasının önü açıldı.
Misyonsuzluk yahut yetkisizlik kararlarının, verildiği anda kesin olması halinde taraflara bildirim edilmesi sağlandı ve bu halde hak arama hürriyetinin garantisi artırıldı.
Duruşmaların kapalı olarak yapılabileceği haller ortasına “yargılama ile ilgili şahısların korunmaya kıymet üstün bir menfaatinin bulunması” hali de eklendi.
Kanıt avansının, dava açılırken mahkeme veznesine peşin olarak yatırılması mecburiliği kaldırıldı ve bu suretle vatandaşların mali yükü azaltıldı.
– İdari faaliyetler kapsamında hayata geçirilen maksat ve faaliyetler
İdari faaliyetler kapsamında hakim ve savcıların milletine taahhüdü olan “Türk Yargı Etiği Bildirgesi” kamuoyuna ilan edildi ve HSK tarafından uygulanmaya başlandı.
Hakim ve savcı adaylarının mesleğe daha iyi hazırlanabilmeleri için Türkiye Adalet Akademisi tekrar yapılandırıldı.
Hakim ve Cumhuriyet savcılarının kararlarının, AYM ve AİHM kararlarına uygunluğunun meslekte yükselme süreçleri ve kontrollerinde gözetilmesi sağlandı.
Hukuk eğitiminin kalitesinin artırılması için hukuk fakültelerine girişte aranan ve 190 bin olan muvaffakiyet sıralaması evvel 125 bine, daha sonra da 100 bine yükseltildi.
Kayseri, Van, Diyarbakır ve Trabzon bölge adliye mahkemeleri faaliyete geçirilerek bölge adliye mahkemelerinin sayısı 9’dan 15’e çıkarıldı.
Adana Bölge Yönetim Mahkemesi faaliyete geçirilerek bölge yönetim mahkemelerinin sayısı 7’den 8’e çıkartıldı.
Adalete erişimin geliştirilmesi için birtakım avukatlık hizmetlerindeki KDV oranı yüzde 18’den yüzde 8’e düşürüldü.
2019 Nisan ayı prestijiyle noterlikler, hafta sonlarında da hizmet vermeye başladı.
Yurt dışında yaşayan vatandaşların konsolosluklarda yaptıkları noterlik süreçlerinin bir örneğinin, Türkiye’deki noterlerden anında alınabilmesi sağlandı.
2019’da bir noterden yapılan sürecin öbür bir yerdeki noterden anında alınabilmesi sağlandı. Bu uygulama ile aralıklar ortadan kaldırıldı ve vakit kaybının önüne geçildi.
2020’de tüm noterliklerde inançlı ödeme sistemine geçilerek taraflar ortasındaki para transferinin süreç tamamlanmadan gerçekleşmemesi sağlandı.
Noterlik hizmetlerinde dijital dönüşüm çalışmaları kapsamında “e-Noter” uygulaması ile vatandaşlara kolaylıklar getirildi. Bu kapsamda ilgili tarafından e-başvuru uygulamasına kullanıcı girişi yapılmadan, yalnızca taban bilgiler ile istenilen noterlikten randevu alınabilmesinin önü açıldı.
İlgilinin Türkiye Noterler Birliği Bilişim Sistemi’ne üye olarak noterlik süreçlerinin hazırlanmasını sağlayarak yalnızca imza için noterliğe gitmesi, ilginin noterliğe hiç gitmeksizin e-imza sahibi olması kaydıyla ihtarname, ihbarname ve çeviri üzere bir kısım noterlik süreçlerini bulunduğu yerden yapabilmesi sağlandı.
Yargıda şeffaflığın bir gereği olarak şahsî dataların korunması kaydıyla Yargıçlar ve Savcılar Şurasının hakim ve savcılar hakkında verdiği disiplin kararlarının kimilerinin kamuoyuna açıklanması sağlandı.
Makul müddette yargılanma hakkının daha aktif korunması için HSK Teftiş Heyeti bünyesinde Yargıda Performans Ölçüm ve Takip Merkezi kuruldu.
Uzmanlık ıslahatı kapsamında “Bilirkişilerin Uyacağı Rehber Prensipler ve Uzman Raporlarında Bulunması Gereken Standartlar” belirlendi.
– Savcılar asliye ceza mahkemelerinde yine duruşmalara çıktı
Asliye ceza mahkemelerinin duruşmalarında savcıların bulunması sağlandı.
Hakim, savcı ve avukatlar ile işçi için vakit ve emek tasarrufunu sağlayan e-Duruşma sistemi 2020’de birtakım mahkemelerde başladı. Sistem 2021’de ülke geneline yaygınlaştırılacak.
Bayana yönelik şiddet konusunda özel tedbirler alındı. Bu kapsamda 2019’da “Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanunun Uygulanması” bahisli genelge yayımlanarak birçok yeni uygulamaya işaret edildi ve somut adımlar belirlendi.
2020’de 6284 sayılı Kanun uyarınca verilecek kararlar konusunda HSK tarafından “tedbir mahkemeleri” kuruldu ve faaliyete geçirildi. Her adliyede bayana yönelik şiddet hadiseleri hakkında önlem uygulanmasına karar veren alanında uzmanlaşmış yargıçlar belirlendi. Bilhassa nitelikli ve tekrarlanan şiddet olaylarında hakkında verilen önlem kararlarının, önlem istenilen şahıslara kolluk vasıtasıyla bildirisi uygulaması başlatıldı. Aile içi ve bayana yönelik şiddet hadiselerinin Cumhuriyet başsavcılıklarında kurulan özel ofislerde misyonlu Cumhuriyet savcıları üzerinden takip edilmesi sağlandı.
Mağdur haklarına ait olarak “Suç Mağdurlarının Desteklenmesine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” 10 Haziran 2020’de yayımlandı. Bu kapsamda mağdur odaklı adalet yaklaşımının bir gereği olarak mağdur haklarına ait kurumsal yapılanma oluşturuldu. 2020’de Adalet Bakanlığı bünyesinde İsimli Dayanak ve Mağdur Hakları Dairesi Başkanlığı kuruldu.
7 adliyede faaliyete geçirilen ve mağdurlara isimli süreç boyunca bilgilendirme, yönlendirme ve psikososyal dayanak hizmetleri sunulması emeliyle oluşturulan “adli takviye ve mağdur hizmetleri” müdürlüklerinin sayısı bugün prestijiyle 108 oldu.
İsimli süreçte kırılgan kümeye mensup mağdurların sanık ile yüz yüze gelmeden ve ikincil örselenme yaşamadan söz ve beyanlarının özel ortamlarda alınması için 89 adliyede 93 isimli görüşme odası (AGO) kuruldu.
2020’de eğitim öğretim devri prestijiyle hükümlü ve tutukluların infaz sonrasında meslek sahibi olabilmeleri için ceza infaz kurumlarında mesleksel eğitim merkezleri açılmaya başlandı. Yargı süreçlerinde oluşabilecek mağduriyetlerin giderilmesi ve yargı süreçlerinin daha süratli bir biçimde yürütülmesi gayesiyle İstanbul Havalimanı’nda Gaziosmanpaşa Adliyesine bağlı bir ünite kuruldu.
Memurlar