– Yargının yol haritasını oluşturan, 2019-2023 yıllarını kapsayan 9 maksat, 63 gaye ve 256 faaliyetten oluşan Yargı Islahatı Strateji Evrakı kapsamındaki amaçlarda kıymetli adımlar atıldı.
Evrak kapsamında kanun gerektiren faaliyetleri birinci, ikinci ve üçüncü yargı paketleriyle maddeleştiren Adalet Bakanlığı, kanun gerektirmeyen mevzularda da çalışmalar yaptı.
Bu sayede Türkiye, son bir yılda, uzun tutukluluktan hak ve özgürlüklere, hukuk eğitiminin iyileştirilmesinden suça sürüklenen çocuklara, hakim ve savcı terfi kriterlerinden mağdur haklarına kadar pek çok alanda yapılan yeni düzenlemelerle tanıştı.
Yargı Islahatı Strateji Dokümanı’nda birinci olarak, hak ve özgürlüklere ait standartları yükseltmek üzere mevzuatın gözden geçirilmesi ve gerekli değişikliklerin yapılması amaçlandı. Bu kapsamda, evrakın birinci emeli “hak ve özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi” başlığı altında atılan adımlardan kimileri şöyle:
1- Bireylerin hak ve özgürlük alanlarını daha da genişletmek gayesiyle birinci yargı paketiyle getirilen düzenleme ile Terörle Gayret Kanunu’nun 7’nci unsuruna, “Haber verme sonları içerisinde yer alan, tenkit emeliyle yapılan fikir açıklamaları kabahat oluşturmaz.” kararı eklendi.
2- Tabir özgürlüğünü ilgilendiren yargı kararlarına karşı kanun yolu garantisini artırmak hedefiyle da yeniden birinci yargı paketiyle hakaret, cürüm işlemeye tahrik, kabahati ve hatalıyı övme, halkı askerlikten soğutma ve daha birçok hata tipi istikametinden bölge adliye duruşmaları ceza dairelerince verilen kararlara karşı ayrıyeten Yargıtay nezdinde temyiz kanun yoluna müracaat imkanı sağlandı.
3- Tekrar birinci paket kapsamında, azami tutukluluk müddetine ait kararlar, soruşturma ve kovuşturma basamakları için başka farklı düzenlendi. İddianamenin şimdi tanzim edilmediği süreçte yaşanan uzun tutukluluk halinin ortadan kaldırılması emeliyle soruşturma etabı için farklı bir azami tutukluluk mühleti belirlenerek, bu mühletlerin aşılması halinde tutukluluğun yasa gereği sona erdirilmesi sağlandı.
Birebir unsur ile suça sürüklenen çocuklar için azami tutukluluk mühletleri kısaltıldı. Buna nazaran, tutukluluk müddetleri fiili işlediği sırada 15 yaşını doldurmamış çocuklar hakkında yarı oranında, 18 yaşını doldurmamış çocuklar hakkında dörtte üç oranında uygulanmasının önü açıldı.
4- İnternet ortamındaki erişim engelleme yollarının, söz özgürlüğü çerçevesinde ele alınması temin edildi. Birinci yargı paketiyle getirilen düzenleme sayesinde erişimin engellenmesi kararlarının, ilgili internet sitesinin tümü için değil, yalnızca ihlale husus yayın, kısım yahut kısımla ilgili olarak uygulanması temin edildi.
5- Yargı mensuplarının insan hakları konusundaki farkındalığı ve hassaslığı artırılması maksadı kapsamında, hakim ve savcı terfi kriterleri ortasına, “Avrupa İnsan Hakları Duruşması ve Anayasa Mahkemesince yapılan incelemelerde ihlal kararına sebebiyet verip vermedikleri, neden oldukları ihlalin niteliği ve yükü ile ilgililerin Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi ve Anayasa ile teminat altına alınan hakların korunması konusundaki gayretleri” kriter olarak eklendi.
6- Yaklaşık 90 bin mahkumun cezaevlerinden tahliyesini sağlayan ve kamuoyunda infaz düzenlemesi olarak bilinen Ceza ve Güvenlik Önlemlerinin İnfazı Hakkında Kanun ile Birtakım Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile de yargı ıslahatı gayeleri kapsamında adımlar atıldı.
İkinci yargı paketi olarak kabul edilen bu kanunla, hayatlarını cezaevinde yalnız idame ettiremeyen 65 yaşını bitiren mahkumların cezasının kontrollü hürlük önlemi altında infaz edilmesi imkanı tanındı.
7- Yeniden birebir paketle bayanlar ve yaşlılar için öngörülen konutta infaz tarzının ceza hududu artırıldı. Çocuklar da bu metoda dahil edildi.
8 – İnfaz düzenlemesi, 5 yıl yahut daha az mahpus cezasına mahkum olan hasta yahut engelli mahkumlar, Isimli Tıp Kurumu raporuna bağlı cezalarını konutlarında infaz edebilmesini sağladı.
9 – Yeni doğum yapan ve toplam 3 yıl yahut daha az periyodik mahpus cezasına mahkum olan bayan mahkumların de tekrar cezalarını konutunda infaz edebilmesinin ve gebe bayanların cezasının 1,5 yıl ertelenebilmesinin önü de ikinci paketle açıldı.
– Dokümanın ikinci hedefi “yargı bağımsızlığı”
Evraktaki bir öbür gaye “yargı bağımsızlığı, tarafsızlığı ve şeffaflığının geliştirilmesi” kapsamında yapılan çalışmaların kimileri da şöyle:
1- Birinci yargı paketi kapsamında, hakim ve savcıların atama, nakil ile terfi sisteminin objektif ve liyakate dayalı ölçütlerle geliştirilmesi gayesiyle hakim-savcı mülakat imtihanının geniş temsile dayalı bir heyet tarafından yapılması hayata geçirildi. Yeni mülakat heyeti, Adalet Bakanının görevlendireceği bakan yardımcısı başkanlığında, Teftiş Şurası Lideri, Ceza İşleri, Hukuk İşleri ve Işçi Genel Müdürleri ile Yargıçlar ve Savcılar Şurası Genel Sekreteri ve Türkiye Adalet Akademisi Istişare Konseyinden seçilen bir kişi olmak üzere toplam 7 üyeden oluştu.
2- Yargı etiğinin güçlendirilmesi maksadı kapsamında da Türk Yargı Etiği Bildirgesi 11 Mart 2019’da kamuoyuna duyuruldu. 30 Nisan 2020 tarihli HSK Genel Konseyi kararıyla Türk Yargı Etiği Bildirgesi’nin uygulanmasına ait yol ve asıllar belirlendi.
3- Meslek etiğinin hizmet öncesi ve içi eğitimlerde yer alması sağlandı. Hakim ve savcı adaylarının meslek öncesi eğitim programlarında “Yargı Etiği ve Mesleksel Kimlik” dersi yer aldı.
– Evrakın öbür bir hedefi “insan kaynaklarının nitelik ve niceliğinin artırılması”
Yargı Islahatı Strateji Belgesi’nin bir diğer gayesi, “insan kaynaklarının nitelik ve niceliğinin artırılması”nın sağlanması olarak açıklandı ve bilhassa hukuk eğitiminin niteliğinin artırılması için yeni bir model oluşturulması hedeflendi. Bu kapsamda yapılan kimi düzenlemeler de şöyle:
1- Hukuk fakülteleri için 190 bin olan muvaffakiyet sırası kaidesi, 125 bin olarak yenilendi ve birinci yıldan itibaren hukuk fakültelerine alımların bu kurala nazaran yapılmasına imkan tanındı.
2- Hukuk fakültelerindeki müfredatta, Türkçe’yi tesirli, öz ve gerçek kullanmaya ve mesleksel etiğe yönelik derslerin yer alması sağlandı.
3- Yeniden birinci yargı paketiyle hukuk mesleklerinin niteliğin artırılması emeliyle sadece ÖSYM tarafından yapılacak hukuk mesleklerine giriş imtihanından kâfi puan alanların, avukatlık stajına başvurabilmeleri, hakimlik, savcılık ve noterlik için ise başka bir imtihana girebilmeleri düzenlemesi getirildi.
4- Fetullahçı Terör Örgütü’nün darbe teşebbüsünün akabinde kapatılan Türkiye Adalet Akademisi, hakim ve savcıların meslek öncesi ve meslek içi eğitimlerinin akademik bir yaklaşımla yeni bir kurumsal yapıya kavuşturulması için yine kuruldu.
5- Hizmet içi eğitimler, hakim ve savcıların terfilerinde dikkate alınan kriterler ortasına eklendi.
6- Mesleksel ve teknik liselerin adalet alanları ile adalet meslek yüksekokullarının kapasitelerinin geliştirilmesi hedefiyle adalet çalışanı alımına ait imtihanlarda bu okulların mezunlarına öncelik tanınmasına ait düzenleme yapıldı.
– “Performans ve verimliliğin artırılması” emeli kapsamında yapılanlar
Yargı Islahatı Strateji Belgesi’nin bu hedefi doğrultusunda yapılan kimi düzenlemeler de şöyle:
1- Yeni istinaf duruşmaları faaliyete geçirilerek, sayıları 15’e çıkarıldı.
2- İkinci yargı paketiyle hukuk duruşmalarında Ses ve Manzara Bilişim Sistemi (SEGBİS) uygulaması yaygınlaştırıldı.
– “Savunma hakkının aktif kullanımı” hedefi
Yargı Islahatı Strateji Belgesi’ndeki, “savunma hakkının aktif kullanımının sağlanması” maksadı kapsamında da niteliğin artırılması amacı çerçevesinde avukatlık mesleğine giriş yordamı değiştirildi. Bu kapsamda yapılan birtakım uygulamalar şunlar:
1- Avukatlık stajına başlamak için “Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı”nda başarılı olmak kuralına ait yasal düzenleme 24 Ekim 2019’da yürürlüğe girdi.
2- Yeniden 24 Ekim 2019’da yürürlüğe giren birinci yargı paketi ile en az 15 yıl kıdemi bulunan ve muhakkak şatları taşıyan tüm avukatlara özel damgalı pasaport alabilme hakkı verildi.
– Islahatın bir öteki hedefi “ceza adaleti sisteminin aktifliğinin artırılması”
Islahatın “ceza adaleti sisteminin aktifliğinin artırılması” gayesi kapsamında da şöyle yeni türel tarzlar belirlendi:
1- Birinci yargı paketi olarak bilinen Ceza Muhakemesi Kanunu ve Birtakım Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile yargı sistemine “seri muhakeme” yordamı dahil edildi. Kamu davası açılması yerine, alternatif bir uyuşmazlık tahlil yolu olarak belirlenen bu metot 1 Ocak 2020’de yürürlüğe girdi.
Yeni yargılama yolu, Cumhuriyet savcısının teklifi ve sanığın kabulüne bağlı olarak, hakkı olmayan yere tecavüz, genel güvenliğin taammüden tehlikeye sokulması, trafik güvenliğini tehlikeye sokma, gürültüye neden olma, parada sahtecilik, mühür bozma, resmi evrakın düzenlenmesinde palavra beyan, kumar oynanması için yer ve imkan sağlama, diğerine ilişkin kimlik yahut kimlik bilgilerinin kullanılması hataları ile Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Başka Aletler Hakkında Kanun, Orman Kanunu, Rulet, Tilt, Langırt ve Gibisi Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanun ve Kooperatifler Kanunu’nda yer alan birtakım kabahatlerde uygulanacak.
2- Tekrar 1 Ocak 2020’de yürürlüğe giren “basit yargılama usulü” ile de muhakkak bir ceza ölçüsüne kadar olan cürümler açısından kovuşturma kademesinde, duruşma açmaksızın evrak üzerinden yargılamanın tamamlanabilmesine imkan getirildi.
3- Mağdur haklarına ait mevzuat çalışmaları tamamlandı. Hata mağdurlarına sağlanan hizmet ve yardımların yerine getirilmesi için misyon, yetki ve sorumlulukları tekrar düzenleyen “Suç Mağdurlarının Desteklenmesine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” 10 Haziran 2020’de yayımlandı.
4- Şiddet içermeyen birtakım kabahatlerden hükümlü olan yaşlı, gebe ve çocukların cezalarının, elektronik izleme merkezi aracılığıyla meskende infazına ait çalışmalar da bu yılın nisan ayında tamamlandı. Kamuoyunda infaz yasası olarak bilinen kanun ile çocuğu bulunan bayan, yaşlı ve çocuk mahkumların, gebelerin daha insani kaidelerde kontrollü özgürlük önlemleriyle cezalarını çekebilmeleri sağlandı.
– Islahatın bir öteki emeli “hukuk yargılamasının sadeleştirilmesi”
Yargı Islahatı Strateji Belgesi’ndeki, “hukuk yargılaması ile idari yargılamanın sadeleştirilmesi ve aktifliğinin artırılması” maksadı kapsamında hazırlanan üçüncü yargı paketi, 22 Temmuz 2020’de maddeleşti.
1- Bu kapsamda, küçük ölçülü talep ve davaların kolaylaştırılmış ve süratli bir yargılama yöntemiyle çözümlenmesi için düzenleme yapıldı.
2- Kolay ve yazılı yargılama tarzında ön inceleme evresine ait yeni düzenlemeler getirildi.
– Alternatif uyuşmazlık tahlil tekniklerinin yaygınlaştırılması hedefi
Yargıdaki iş yükünün azaltılması hedefiyle uzun yıllardır üzerinde çalışılan ve Strateji Belgesi’nin de gayeleri ortasında yer alan alternatif uyuşmazlık tahlil metotlarının yaygınlaştırılması maksadı kapsamında yapılan birtakım düzenlemeler şöyle:
1- Birinci Yargı Paketi ile iş ve çalışma hürriyetinin ihlali, inancı berbata kullanma ve kabahat eşyasının satın alınması yahut kabul edilmesi hataları uzlaşma kapsamına alınarak uzlaşma öngören kararlar genişletildi.
2- Yeniden birinci yargı paketi ile suça sürüklenen çocuklara has uzlaştırma modeli geliştirildi.
3- Geçen hafta kabul edilen ve dün Resmi Gazete’de yayımlanan üçüncü yargı paketiyle de tüketici duruşmalarında görülen uyuşmazlıklarda, dava açılmadan evvel arabulucuya başvurulması dava kuralı haline getirildi. Buna nazaran, tüketici hakem heyetlerinin misyonu kapsamında olmayan ve direkt tüketici duruşmalarında açılması gereken davalarda dava koşulu arabuluculuk metodunun uygulanması gerekecek.
Memurlar
