Devletin üst kademesi tarafından bir süredir ülkemizin dünya ülkeleri ortasında hak ettiği yere bir an evvel gelebilmesi için eğitim öğretim ıslahatına muhtaçlık duyulduğunu vurgulanarak, çocuklarımızın hakkıyla yetiştirilmesi gerektiği lisana getiriliyor. Bu kıymetli açıklamalar, eğitimin bütün paydaşlarını olduğu üzere bizleri de heyecanlandırmaktadır.
Seyit Ahmet Arvasi’nin söylediği üzere biz zeki doğarız lakin aklı sonradan kazanırız. Her insanın aklı kazanma serüveninde büyürken karşılaştığı ve tahlil getirmeyi başardığı sorunlar farklıdır. Yeni dünya çocuklarının karşılaştıkları düşünceler ise değişimin suratı karşısında dallanıp budaklanmıştır. Örneğin oyunlar bizi hayatın acemisi olmaktan çıkararak, birçok mevzuda daha yetenekli hale getirir. George Herbert Mead, “Sosyal Davranışçılık” kuramında “ben, beni, bana” kavramlarını açıklarken çocuğun kendi kendine oynadığı oyun ile kolektif olarak oynadığı oyunları kıymetli geçiş noktaları olarak kıymetlendirir. Bizler kolektif oyunlara gerçek, kanlı canlı yaşıtlarımızla geçmiştik; bugünün çocukları ise sanal bir gerçeklik üzerinden geçiyorlar. Hasebiyle anne-baba ve öğretmenler olarak bu sanal gerçekliği ne kadar somutlaştırdığımız çok kıymetli. Yeni dünyanın çocuklarında okuma serüveni de bizlerden çok daha farklı başlıyor ve ilerliyor. Günümüzde okuma hüneri neredeyse tüm hayat marifetlerinin temelini oluşturuyor. Bu durum okumayı çocukluk devrinde kazanılması gereken en kıymetli becerilerden birisi haline getiriyor. Bu değişimler bizlerin çocukluk dünyasında çok da görmediğimiz ancak günümüz çocuğunun hayatında nerdeyse olmazsa olmaz olan bir kitap çeşidini doğurdu: Fotoğraflı çocuk kitapları…
FOTOĞRAFLI KİTAPLARIN TEMELİ
Bilhassa okul öncesi ve sınıf öğretmenlerimizin, eğitim-öğretim sürecinde ağır olarak kullanmalarını tavsiye ettiğimiz en değerli malzemelerden birisi fotoğraflı çocuk kitaplarıdır. 1800’lü yılların sonuna yanlışsız, tümü renkli çift sayfa büyüklüğündeki illüstrasyonların basılması ile başlayan fotoğraflı çocuk kitabı formatı, daima değişmiş ve yenilenmiş haliyle çocuk edebiyatında kıymetli bir yere sahiptir. Perry Nodelman, fotoğraflı çocuk kitaplarında üç farklı kıssa olduğunu lisana getirmektedir: Sözlerle anlatılan, fotoğraflarla ima edilen ve bu ikisinin birleşmesi ile ortaya çıkan… Çocuklar, bu farklı okuma suratına sahip metinleri okumaktan keyif alır. Tıpkı vakitte okuma sırasında karşılaştırmalar yoluyla benzerlikleri, farklılıkları yakalamaktan hoşlanırlar.
Kitaplarla büyüyen çocuk, konuşmaya başladığında kitapları nasıl tutacağını, sayfaları nasıl çevireceğini, metnin tarafı doğrultusunda nasıl okuma yapacağını, görsellerle bahis ortasında nasıl alaka kuracağını, görsellerde ki ayrıntıları görmeyi, olay örgüsünü fark etmeyi öğrenir. Çocuğun zihinsel, duyuşsal ve toplumsal gelişimine birçok katkısı olan fotoğraflı çocuk kitaplarının yaş ve gelişim seviyesine uygun olmasının yanında kültür, lisan, din, örf, adet üzere ögeler da çok dikkat edilmesi gerekmektedir.
KİTAPLARDAKİ TEHLİKE
Türkiye’de 2019 yılında en çok satılan fotoğraflı çocuk kitapları üzerine yapılan bir çalışmada Ali, Anna, Amos, Boni, Bonita, Frederick isimlerinin en çok kullanılan kahraman isimlerinden olduğu ortaya konmuştur. Birebir araştırmada dilek tutmak, Noel bayramı, İlah üzere inanç kavramları ile çam ağacı süslemek, duvara kraliyet ailesi resmi asmak, konutta ayakkabı ile dolaşmak, kayan yıldızların dilek gerçekleştirmesine inanmak, Noel Baba isimli kahramanın bacadan girerek uyuyan çocuklara ikram vermesi üzere birçoğu kültürümüze yabancı kavramların, davranışların, örf ve adetlerin işlendiği kitapların rafları doldurduğu tespit edilmiştir. Başlangıç kitapları olarak da isimlendirilen fotoğraflı çocuk kitapları ile birinci okuma deneyimlerini gerçekleştiren çocukların Türk İslam medeniyetine çok uzak kavramlarla okuma serüvenlerine başlamaları, onları bu eşsiz medeniyetten uzaklaştırabilir.
ÇOCUK KİTAPLARINDAKİ “CİNSİYETSİZLİK”
Bütün bu kriterlerin yanında yeni dünya çocuğunu tehdit eden ve fotoğraflı çocuk kitaplarında da yerini alan tahminen de en kıymetli problem cinsiyetsizliktir. Hiçbir ilmi altyapısı olmaksızın “Çocuklarınızın cinsiyet tercihlerine müdahale etmeyin, en azından 15 yaşına gelene kadar onlara rastgele bir rol yüklemeyin, 15 yaşına geldiklerinde cinsiyetlerini kendileri seçsinler” formunda bir söylemi lisanlarına pelesenk edenlerin çocuk edebiyatında da kendini gösteren temsilcileri mevcuttur. Çocuklarda cinsiyet karmaşasına sebep olabilecek ve cinsiyetsizlik eğilimlerini besleyecek bu çeşit olumsuz örneklere artık kendi çocuk edebiyatımızda da rastlamak tehlikenin büyüklüğünü ortaya koyması ismine değerlidir. Çocuk doğduğu andan itibaren ona cinsiyetine uygun elbiseler, oyuncaklar, roller, sorumluluklar vermemiz gerektiği üzere cinsiyet rolleri bariz kahramanlardan oluşan kitaplarda sunmalıyız. Aksi halde medeniyetimizin temelini oluşturan “aile” kavramını büsbütün kaybedebiliriz. Bu doğrultuda anne-baba ve öğretmenlerimize büyük sorumluluklar düşmektedir.
KİTAPLARI NASIL İNCELEMELİYİZ?
Çocuk ile kitabı bir ortaya getirmeden evvel kesinlikle biz incelemeliyiz. İncelememiz 4 basamaktan oluşmalı. Birinci kademe literatürde yan metinsel ögeler formunda tabir edilen, metin dışındaki öteki ögeler üzerinden olmalı. Dış kapak, iç kapak, kullanılan renkler, kitabın boyutu, teması, muharriri, varsa çevireni vs. ayrıntılar yanında kahramanı da gözden geçirmemiz gerekir. Bir hayvan (penguen) yahut objenin (kutu) kahraman olduğu kitapta tema cinsiyetsizlik olabilir. İkinci basamak, kitabı yazılı metin üzerinden okumaktır. Üçüncü basamak tıpkı kitabı yalnızca görselleri üzerinden okumaktır. Son etap ise yazılı metin ve görsellerin birleşerek oluşturduğu metindir. Her okuma sonrası metinde oluşan mananın çocuğun düzeyine uygunluğu dikkate alınmalı, fakat bu incelemeler sonrası kitabı çocukla bir ortaya getirmeliyiz. Ayrıyeten öğretmenlerimiz kesinlikle çocuk edebiyatı alanında kâfi derecede teorik ve uygulamaya yönelik dersler almalıdır.
Anne baba ve öğretmenler dışında sistem olarak da sorumluluk almamız gerekmektedir. Önceliğimizi evlatlarımızı hakkıyla yetiştirmek olarak değiştirmemiz gerektiğini tabir eden Sayın Cumhurbaşkanımızın söz ettiği eğitim ıslahatı kapsamında yeni dünya çocuğunu tanımaya yönelik bir öğretmen eğitim programında her branştaki öğretmen adaylarına çocuk edebiyatı dersleri verilmesi elzemdir. Her sosyo ekonomik seviyeye ve özel eğitimden üstün yeteneklilere kadar her düzeydeki öğrencilerin ebeveynlerine uygun aile eğitim programların da çocuk edebiyatı yer almalıdır. Çocuğun gelişimine uygun olmayan örnekleri görmemesi için şuurlu öğretmen ve ebeveynin yanında kendi köklerini hatırlatacak başlangıç kitaplarının yazılmasında da şuurlu adımlar atılması gerekmektedir. Gayesi muhakkak olan huzurludur. Gayemizi hakikat belirlememiz hakikat işler yapmamızı sağlar. Yanlışsız gaye ile çocuklarımızı hakkıyla yetiştirebileceğimizi temenni ediyorum.
Prof. Dr. Fatih Çetinkaya
Düzce Üniversitesi Öğretim Üyesi
Memurlar
