Anayasa Mahkemesi, askeri araç kazası nedeniyle TSK’dan ilişiği kesilen uzman çavuşla ilgili olarak hak ihlali olduğuna ait kararda çok değerli bir saptama yaptı: Şimdi ceza yargılaması/disiplin soruşturması süreci tamamlanmayan hareketleri müracaatçının gerçekleştirdiği yolundaki suçlayıcı tespit yapılamaz.
20/3/2013 tarihinde vazife başı eğitimini tamamlayarak Jandarma Karakolu Komutanlığında vazifeye başlayan müracaatçı 29/5/2013 tarihinde meydana gelen askeri araç kazası nedeniyle Van Jandarma Asayiş Kolordu Komutanlığı Askeri Mahkemesince 30/5/2013 tarihinde tutuklanmıştır. Bilahare hür bırakılmıştır.
Müracaatçı hakkında yürütülen disiplin soruşturması üzerine Jandarma Genel Komutanlığı Yüksek Disiplin Heyeti (Kurul) 4/11/2013 tarihinde TSK’dan ayırma cezası vermiştir.
Müracaatçı, ayırma cezasının iptali ile ödenemeyen maaş ve kesintilerinin ödenmesi istemiyle Askeri Yüksek Yönetim Mahkemesi (AYİM) nezdinde dava açmıştır.
14. AYİM Birinci Dairesi 1/7/2015 tarihli kararıyla davayı reddetmiştir. Ret münasebetinde şu konulara yer verilmiştir:
Müracaatçının jandarma sınıfında olması sebebiyle genel olarak emniyet, asayiş ve kolluk vazifesinin bulunduğu, bu kapsamda kabahat ve suçlularla uğraş ile misyonlu olmasına rağmen şuurlu olarak birden fazla kişinin yaralanmasına sebep olmak hatasından tutuklandığı, bir kişinin mevti ile birlikte birden fazla kişinin yaralanmasına neden olma hatasına ait yargılamanın devam ettiği, müracaatçının TSK’nın prestijini sarsacak, ağır hata ve disiplinsizlik teşkil eden fiillerle hizmete mahzur davranışlarda bulunduğu belirtilmiştir
Anayasa Mahkemesi ise masuniyet karinesinin ihlal edildiği münasebeti ile başvurucuyu haklı bulmuştur:
Somut olayda müracaatçı hakkındaki ceza ve disiplin hukuku süreçlerinin eş vakitli olarak yürütüldüğü fakat disiplin sürecine karşı açılan idari davanın ceza yargılaması devam ederken sonuçlandığı, öte yandan ceza yargılamasına ait sürecin derdest olduğu, bir öbür tabirle müracaatçının suçluluğunun hükmen sabit olmadığı görülmektedir.
Bununla birlikte masumiyet karinesi değerlendirilirken hakkında mutlaklaşmış bir mahkümiyet kararı olmayan şahıslarla ilgili olarak yapılan başka yargılamalar sonucunda verilen mahkeme kararlarında geçen tabirlerin dikkatli ve ihtimamlı kullanılması, sözlerin bağlam ve maksadını aşacak halde kullanılıp kullanılmadığının somut olay şartlarında kıymetlendirilmesi gerektiği açıktır.
Sonuç olarak şimdi ceza yargılaması süreci tamamlanmayan hata kanıtlarını yok etme, gizleme yahut değiştirme aksiyonlarını müracaatçının gerçekleştirdiği yolundaki suçlayıcı tespitin masumiyet karinesini ihlal edici mahiyette olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
HASAN ÇÖLGEÇEN BAŞVURUSU
(Başvuru Numarası: 2016/392)
Karar Tarihi: 2/12/2020
I. MÜRACAATIN KONUSU
Müracaat, disiplin cezası sürecine karşı açılan davada verilen kararda kullanılan sözler nedeniyle masumiyet karinesinin; keşif ve uzman incelemesi yaptırılmasına ait talebin dikkate alınmaması, davanın kusurlu kıymetlendirme sonucu reddedilmesi ve kanun yolu evresinde gerekçesiz karar verilmesi nedenleriyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiği savlarına ilişkindir.
II. MÜRACAAT SÜRECİ
2. Müracaat 8/1/2016 tarihinde yapılmıştır.
3. Müracaat, müracaat formu ve eklerinin idari taraftan yapılan ön incelemesinden sonra Kurula sunulmuştur.
4. Kurulca müracaatın kabul edilebilirlik incelemesinin Kısım tarafından yapılmasına karar verilmiştir.
5. Kısım Lideri tarafından müracaatın kabul edilebilirlik ve temel incelemesinin birlikte yapılmasına karar verilmiştir.
6. Müracaat evraklarının bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına (Bakanlık) gönderilmiştir. Bakanlık görüş bildirmeyeceğini beyan etmiştir.
III. OLAY VE OLGULAR
7. Müracaat formu ve eklerinde söz edildiği formuyla olaylar özetle şöyledir:
8. Müracaatçı 17/8/2012 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) bünyesinde jandarma uzman çavuş olarak misyona başlamıştır.
9. 20/3/2013 tarihinde misyon başı eğitimini tamamlayarak Jandarma Karakolu Komutanlığında vazifeye başlayan müracaatçı 29/5/2013 tarihinde meydana gelen askeri araç kazası nedeniyle Van Jandarma Asayiş Kolordu Komutanlığı Askeri Mahkemesince 30/5/2013 tarihinde tutuklanmıştır.
10. Müracaatçının tutuklama kararına karşı yaptığı itiraz, Kara Kuvvetleri Komutanlığı Ağrı 12. Mekanize Piyade Tugay Komutanlığı Askeri Mahkemesince 14/6/2013 tarihli kararla kabul edilerek tahliyesine karar verilmiştir.
11. Müracaatçı hakkında başlatılan idari soruşturma sonucu düzenlenen 26/6/2013 sayılı raporda;
i. Müracaatçının yetkisiz olarak askeri aracı kullanması sonucu trafik kazası yaparak şuurlu olarak birden fazla kişinin yaralanmasına sebep olmak,
ii. Araçta ağır hasar oluşmasına ve aracın kullanılmaz hale gelmesine sebebiyet vermesi nedeniyle büyük ziyanlar veren emre itaatsizlikte ısrar,
iii. Aracın lastik patlaması sonucu kaza yaptığı izlenimini vermek için kazadan sonra aracın lastiğini patlatması ya da patlattırması nedeniyle palavra beyanda bulunmak ve soruşturmanın seyrini değiştirmek,
iv. Telefon direğine ateş ederek direğin ziyan görmesine sebep olmak ve mermi kullanılması nedeniyle hizmete mahsus eşyayı tahrip etmek,
v. Köy yolunda durarak piyade tüfeğiyle ateş etmesi nedeniyle genel güvenliği taammüden tehlikeye sokmak,
vi. Yetkisi olmadığı halde askeri aracı şoföründen alarak kullanması ve erlere piyade tüfeğiyle atış yaptırması nedeniyle madununa hizmetle münasebeti olmayan buyruk vermek hatalarından hakkında disiplin soruşturması gerektiği belirtilmiştir.
12. Müracaatçı hakkında yürütülen disiplin soruşturması üzerine Jandarma Genel Komutanlığı Yüksek Disiplin Heyeti (Kurul) 4/11/2013 tarihinde TSK’dan ayırma cezası vermiştir.
13. Müracaatçı, ayırma cezasının iptali ile ödenemeyen maaş ve kesintilerinin ödenmesi istemiyle Askeri Yüksek Yönetim Mahkemesi (AYİM) nezdinde dava açmıştır.
14. AYİM Birinci Dairesi 1/7/2015 tarihli kararıyla davayı reddetmiştir. Ret münasebetinde öncelikle 31/1/2013 tarihli ve 6413 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu’nun ilgili hususlarından bahsedilmiş; müracaatçının jandarma sınıfında olması sebebiyle genel olarak emniyet, asayiş ve kolluk vazifesinin bulunduğu, bu kapsamda hata ve suçlularla gayret ile vazifeli olmasına rağmen şuurlu olarak birden fazla kişinin yaralanmasına sebep olmak kabahatinden tutuklandığı, bir kişinin vefatı ile birlikte birden fazla kişinin yaralanmasına neden olma cürmüne ait yargılamanın devam ettiği, müracaatçının TSK’nın prestijini sarsacak, ağır cürüm ve disiplinsizlik teşkil eden fiillerle hizmete mahzur davranışlarda bulunduğu belirtilmiştir. Ayrıyeten kararın münasebetinde şu sözlere yer verilmiştir:
“.davacı hakkında, Van Jandarma Asayiş Kolordu Komutanlığı Askeri Savcılığınca ‘Taksirle Bir Kişinin Mevti İle Birlikte Birden Fazla Kişinin Yaralanmasına Neden Olmak Ve Hata Kanıtlarını Değiştirmek’ kabahatlerinden ötürü yürütülen soruşturma sonucunda düzenlenen 02 Haziran 2015 tarih ve 2015/1213-88 E.K. Sayılı misyonsuzluk kararına destek teşkil eden deliller(Bir adet EUROWINTHER HS437 VAN ibareli bulunan oto lastiği, bir adet 10 cm uzunluğunda çivi, mağdur/tanık beyanları, eksper raporu vb.) çerçevesinde, gerek davacıya isnad edilen hareketlerin davacıdan sadır olduğu, gerekse bu aksiyonların (tipiklik bakımından isnad edilen hataları oluşturup oluşturmadığı konusundan bağımsız olarak) niteliği ve niceliği itibariyle vahim olduğu istikametindeki davalı yönetim değerlendirmesinin olgulara uygun olduğu, çünkü davacının jandarma sınıfından olması sebebiyle genel olarak emniyet, asayiş, kolluk vazifesi ve bu bağlamda hata ve suçlularla uğraş etme misyonu bulunduğu halde misyonsuzluk kararına husus aksiyonları gerçekleştirdiği ve müsnet kabahatler nedeniyle tutuklandığı; bu bağlamda davacının statüsü itibariyle Türk Silahlı Kuvvetlerinin prestijini sarsacak ve ziyan verecek formda ve nitelikte tavır ve davranışlar ile yüz kızartıcı, utanç verici, ağır cürüm ve disiplinsizlik teşkil eden fiillerle ‘hizmete mahzur davranışlarda bulunduğu’ göz önüne alınarak kamu vazifelisi olma nitelik ve yeterliliğini yitirdiği, bir an için Askeri Savcılık tarafından düzenlenen misyonsuzluk kararında belirtilen ‘Taksirle Bir Kişinin Mevti İle Birlikte Birden Fazla Kişinin Yaralanmasına Neden Olmak’ cürmüne ait şimdi katılaşmış bir karar mevcut değil ise de; davacının gerçekleştirmiş olduğu bu aksiyon sonrasında kolluk vazifelisi olmasına karşın hareketini gizleme (kaza sonrasında aracın sağ ön lastiğine köylülerin de yardımıyla olay yerinde bulunan bir inşaat çivisi sokmak ve lastiğin yanak kısmını bıçakla kesmek suretiyle lastiğe ziyan vermek) çabası içine girdiği, bu durum karşısında kamu hizmetinde istihdam edilmesinin kamu faydasına açıkça terslik teşkil ettiği .”
15. Karar düzeltme istemi AYİM’in 25/11/2015 tarihli kararıyla reddedilmiştir. Kişisel müracaat kapsamında karar düzeltme dilekçesi yer almamaktadır.
16. Müracaatçı son kararı 10/12/2015 tarihinde tebellüğ etmesinin akabinde 8/1/2016 tarihinde ferdi müracaatta bulunmuştur.
17. Başka taraftan Van Jandarma Asayiş Kolordu Komutanlığı Askeri Savcılığınca (Askeri Savcılık) müracaatçı hakkında bir kişinin vefatı ile birlikte birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmak ve hata kanıtlarını değiştirmek cürümleri nedeniyle başlatılan soruşturma sonucunda 2/6/2015 tarihli kararı ile Askeri Savcılığın görevsizliğine, belgenin soruşturma yapmaya yetkili ve vazifeli Van Cumhuriyet Başsavcılığına (Savcılık) gönderilmesine karar verilmiştir.
18. Savcılığın müracaatçı hakkında yürüttüğü ceza soruşturmasında kabahat kanıtlarını yok etme, gizleme yahut değiştirme hatası ile ilgili olarak ek kovuşturmaya yer olmadığına 30/10/2015 tarihinde karar verilmiştir. Kararın münasebetinde, alınan tabirlerden araç lastiğine çivi sokulduğunu gören olmadığı vurgulanmıştır. Bahisle ilgili olarak hazırlanan uzmanlık raporunda da lastikte bulunan çivinin sonradan çakılıp çakılmadığı, olayda harici etkenlerin bulunup bulunmadığı konusunda bir kanaatin oluşmadığı söz edildiğinden mevcut kanıtlarla kuşkulu hakkında kamu davası açılmasına gerek olmadığı sonucuna varılmıştır.
19. Van 4. Asliye Ceza Mahkemesinin 30/5/2018 tarihli kararı ile müracaatçının taksirle mevte neden olma kabahatinden 1 yıl 10 ay 15 gün mahpus cezası ile cezalandırılmasına ve kararın açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş, müracaatçının itirazı Van 3. Ağır Ceza Mahkemesinin 6/7/2018 tarihli kararıyla kesin olarak reddedilmiştir.
20. Belge kapsamında müracaatçının disiplin soruşturmasına bahis başka aksiyonları hakkında ceza yargılaması sürecinin başlatılıp başlatılmadığına ait bilgi yer almamaktadır.
21. Müracaatçının araç kumandanı genel talimatı ile araç kumandanı özel talimatını imzalamadığı ve bu dokümanların uydurma olarak düzenlendiği tarafındaki şikayeti üzerine Askeri Savcılık soruşturma başlatmış; 2/6/2015 tarihli kovuşturmaya yer olmadığına ait kararda, imzaların müracaatçı tarafından atılmadığının tespit edildiği lakin sahteciliği kimin yaptığı konusunda da kâfi bilgi ve bulgunun bulunmaması nedeniyle kamu davası açılamayacağı tabir edilmiştir.
.
V. İNCELEME VE MÜNASEBET
.
C. Masumiyet Karinesinin İhlal Edildiğine Ait Tez
1. Müracaatçının Tezleri
53. Müracaatçı; ceza yargılamasına husus fiilleri nedeniyle tesis edilen sürecin iptali istemiyle açtığı iptal davasının ceza yargılamasının sonucu beklenilmeksizin reddedildiğini, ceza yargılamasının derdest olduğunu, suçlandığı birtakım fiiler nedeniyle ek kovuşturmaya yer olmadığına (bkz. § 18) karar verildiğini belirterek masumiyet karinesinin ihlal edildiğini ileri sürmektedir.
2. Kıymetlendirme
54. Anayasa’nın “Hak arama hürriyeti” kenar başlıklı 36. unsurunun birinci fıkrası şöyledir:
“Herkes, legal vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı yahut davalı olarak argüman ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.”
55. Anayasa’nın “Suç ve cezalara ait esaslar” kenar başlıklı 38. hususunun dördüncü fıkrası şöyledir:
“Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse hatalı sayılamaz.”
a. Kabul Edilebilirlik İstikametinden
56. Anayasa’nın 148. hususunun üçüncü fıkrası ile 6216 sayılı Kanun’un 45. unsurunun (1) numaralı fıkrasına nazaran Anayasa Mahkemesine yapılan bir ferdî müracaatın aslının incelenebilmesi için kamu gücü tarafından müdahale edildiği argüman edilen hakkın Anayasa’da teminat altına alınmış olmasının yanı sıra Kontrat ve Türkiye’nin taraf olduğu ek protokollerinin kapsamına da girmesi gerekir. Bir öbür sözle Anayasa ve Sözleşme’nin ortak müdafaa alanı dışında kalan bir hak ihlali savını içeren müracaatın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi mümkün değildir (Onurhan Solmaz, B. No: 2012/1049, 26/3/2013, § 18).
57. Anayasa’nın 36. unsurunun birinci fıkrasında adil yargılanma hakkı teminat altına alınmıştır. 3/10/2001 tarihli ve 4709 sayılı Kanun’un Anayasa’nın 36. unsurunun birinci fıkrasına adil yargılanma ibaresinin eklenmesine ait 14. unsurunun münasebetinde “değişiklikle Türkiye Cumhuriyeti’nin taraf olduğu milletlerarası sözleşmelerce de garanti altına alınmış olan adil yargılama hakkı[nın] metne dahil” edildiği belirtilmiştir. Münasebetiyle Anayasa’nın 36. unsuruna kelam konusu ibarenin eklenmesinin gayesinin Sözleşme’de düzenlenen adil yargılanma hakkını anayasal teminat altına almak olduğu anlaşılmaktadır (Yaşar Çoban [GK], B. No: 2014/6673, 25/7/2017, § 54). Bu prestijle Anayasa’da garanti altına alınan adil yargılanma hakkının kapsam ve içeriği belirlenirken Sözleşme’nin “Adil yargılanma hakkı” kenar başlıklı 6. unsurunun gözönünde bulundurulması gerekir (Onurhan Solmaz, § 22).
58. Sözleşme’nin 6. unsurunun (2) numaralı fıkrasında, bir cürümle itham edilen herkesin suçluluğu yasal olarak sabit oluncaya kadar pak sayılacağı düzenlenmiştir. Masumiyet karinesi, Anayasa’nın 36. hususunda teminat altına alınan adil yargılanma hakkının bir ögesi olmakla bir arada suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimsenin hatalı sayılamayacağı belirtilmek suretiyle Anayasa’nın 38. hususunun dördüncü fıkrasında ayrıyeten düzenlenmiştir (Adem Hüseyinoğlu, B. No: 2014/3954, 15/2/2017, § 33).
59. Adil yargılanma hakkının bir ögesi olan masumiyet karinesinin sağladığı teminatın iki boyutu bulunmaktadır. Teminatın birinci boyutu kişi hakkındaki ceza yargılaması sonuçlanıncaya kadar geçen, bir öbür tabirle kişinin ceza gerektiren bir hatayla itham edildiği (suç isnadı altında olduğu) sürece ait olup hatalı olduğuna dair karar tesis edilene kadar kişinin suçluluğu ve hareketleri hakkında erken açıklamalarda bulunulmasını yasaklar. Teminatın bu boyutunun kapsamı yalnızca ceza yargılamasını yürüten mahkemeyle sonlu değildir. Garanti birebir vakitte başka tüm idari ve isimli makamların da süreç ve kararlarında, suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kişinin hatalı olduğu tarafında ima ya da açıklamalarda bulunmamasını gerekli kılar. Hasebiyle yalnızca cürüm isnadına husus ceza yargılaması kapsamında değil ceza yargılaması ile eş vakitli olarak yürütülen öteki hukuksal süreç ve yargılamalarda da (idari, hukuk, disiplin gibi) masumiyet karinesinin ihlali kelam konusu olabilir (Galip Şahin, § 39). Teminatın ikinci boyutu ise ceza yargılaması sonucunda mahkümiyet dışında bir karar kurulduğunda devreye girer ve daha sonraki yargılamalarda ceza gerektiren kabahatle ilgili olarak kişinin masumiyetinden kuşku duyulmamasını, kamu makamlarının toplum nezdinde kişinin hatalı olduğu izlenimini uyandıracak süreç ve uygulamalardan kaçınmasını gerektirir (Galip Şahin, § 40).
60. Masumiyet karinesine ait anayasal teminatların harekete geçirilebilmesi için kural olarak kişinin cürüm isnadı altında bulunması gerekmektedir. Bununla birlikte masumiyet karinesinin ikinci boyutuna ait garantilerin uygulanabilmesi, kişinin halihazırda hata isnadı altında bulunmasını zarurî kılmamaktadır. Lakin ceza yargılamasının sonuçlanmasından sonra başlayan yahut ceza yargılaması şimdi sonuçlanmadan başlasa bile ceza yargılamasının katılaşmasından sonra da devam eden uygar hak ve yükümlülüklere ait yargılamalarda masumiyet karinesinin uygulanabilmesi için müracaatçının kelam konusu uygar yargılama ile hakkında yürütülen ve sona eren ceza yargılaması ortasında temas bulunduğunu göstermesi gerekmektedir. Uygar hak yargılamasında, ceza yargılamasında verilen kararın sonucunun dikkate alındığı ve değerlendirildiği yahut ceza evrakında yer alan kanıtların irdelendiği ya da müracaatçının hakkındaki suçlamayı doğuran olaylara dahli ile ilgili irdelemelerde bulunulduğu yahut müracaatçının olası suçluluğuyla ilgili yorum yapıldığı hallerde kelam konusu irtibatın var olduğu kabul edilebilir. Bununla birlikte hukuk yargılaması ile ceza yargılaması ortasındaki temasın varlığına işaret eden olguların tüketme yoluyla sayılmasının mümkün olmadığı, bunların kararların verildiği yargılamaların tipine ve içeriğine nazaran değişebileceği kabul edilmelidir. Lakin temasın varlığı değerlendirilirken kararda kullanılan lisanın kritik kıymete sahip olacağı vurgulanmalıdır (benzer değerlendirmeler için bkz. S.M. [GK], B. No: 2016/6038, 20/6/2019, § 38).
61. Müracaatçı hakkındaki yargısal sürecin yönetim hukukundan kaynaklanan, uygar hak ve yükümlülükler kapsamında kalan bir dava olduğu açıktır. Bu durumda cürüm isnadıyla ilgili yargılamalara ait bir garanti olan masumiyet karinesinin kişisel müracaata mevzu olay tarafından uygulanıp uygulanmayacağının ortaya konulması gerekir.
62. Ferdi müracaat konusu kararın verildiği idari yargı sürecine husus süreç, müracaatçı hakkında yürütülen ceza soruşturması üzerine yapılan disiplin soruşturması sonucu düzenlenen 26/6/2013 tarihli rapor üzerine kurulmuştur. AYİM tarafından karar verildiği tarihte ceza soruşturması şimdi sona ermemiştir. Müracaatçı, hakkındaki ayırma sürecinin iptali istemiyle açtığı davada verilen kararda kullanılan tabirlerin iki sebeple masumiyet karinesini ihlal ettiğini öne sürmektedir. Birincisi taksirle öldürme cürmü bakımından yargılama devam ettiği için, ikincisi ise cürüm kanıtlarını yok etme, gizleme yahut değiştirme kabahatinden ek kovuşturmaya yer olmadığı kararı verildiği için hatalı sayılamayacağı iddialarıdır.
63. Taksirle öldürme hatasına ait olarak müracaatçı hakkında kararın açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmiş ise de bu karar AYİM kararından yaklaşık üç yıl sonra katılaşmıştır. AYİM tarafından taksirle öldürme kabahatine ait aksiyon hakkında yapılan değerlendirmede kararın açıklanmasının geri bırakılması ile sonuçlanan yargılamanın devam ettiği tespit edildiğinden bu argüman tarafından masumiyet karinesinin birinci boyutu somut olayda uygulanma imkanı bulacaktır.
64. Cürüm kanıtlarını yok etme, gizleme yahut değiştirme cürmü hakkında 30/10/2015 tarihinde verilen ek kovuşturmaya yer olmadığı kararı bakımından ise kelam konusu karar tarihi AYİM’in 1/7/2015 tarihli kararından sonra lakin 25/11/2015 tarihli karar düzeltme kararından öncedir. Somut müracaat kapsamında karar düzeltme talebinde anılan kararın AYİM’in bilgisine sunulduğuna ait bir bilgi yer almamakla birlikte müracaatçının bu tarafta bir beyanı da bulunmamaktadır. Bu nedenle bu sav istikametinden de masumiyet karinesinin birinci boyutunun somut olayda uygulanması gerektiği değerlendirilmiştir.
65. Hasebiyle masumiyet karinesinin birinci boyutunun somut olayda uygulanabilir olduğu kanaatine varılmıştır.
66. Açıkça destekten mahrum olmadığı ve kabul edilemezliğine karar verilmesini gerektirecek diğer bir neden de bulunmadığı anlaşılan masumiyet karinesinin ihlal edildiğine ait müracaatın kabul edilebilir olduğuna karar verilmesi gerekir.
b. Temel İstikametinden
i. Genel Prensipler
67. Masumiyet karinesi, hakkında hata isnadı bulunan bir kişinin adil bir yargılama sonunda hatalı olduğuna dair kesin karar tesis edilene kadar temiz sayılması gerektiğini söz etmekte ve hukuk devleti prensibinin de bir gereğini oluşturmaktadır (AYM, E.2013/133, K.2013/169, 26/12/2013). Anılan karine, kişinin cürüm işlediğine dair mutlaklaşmış bir yargı kararı olmadan hatalı olarak kabul edilmemesini teminat altına almaktadır. Ayrıyeten hiç kimse, suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar yargılama makamları ve kamu otoriteleri tarafından hatalı olarak nitelendirilemez ve hatalı muamelesine tabi tutulamaz (Kürşat Eyol, B. No: 2012/665, 13/6/2013, § 26).
68. Bununla birlikte Anayasa’nın 36. unsurunda teminat altına alınan masumiyet karinesi, ceza soruşturmasıyla eş vakitli olarak kişi hakkında disiplin soruşturması yürütülmesine mahzur teşkil etmediği üzere hakkındaki ceza soruşturmasının kovuşturmaya yer olmadığı, beraat, düşme üzere mahkümiyet dışındaki bir karar ile sonuçlanması bireye disiplin yaptırımı uygulanmasına yahut bu kişinin öteki türlü sorumluluğuna gidilmesine de mani oluşturmaz (benzer taraftaki kıymetlendirme için bkz. M.E.T., B. No: 2014/11920, 3/7/2018, § 61).
69. Bu bağlamda beraat eden kişi aleyhine disiplin soruşturması başlatılması ve bireye disiplin cezası uygulanması -disiplin cezası ne kadar ağır olursa olsun- kişinin hatalı ilan edildiği kararına varılabilmesi için kâfi değildir. Tıpkı halde ceza yargılamasındaki kanıtların disiplin soruşturmasında kullanılması da kendi başına masumiyet karinesini ihlal etmez. Aksi takdirde beraat kararına, mağdurların haksız fiil ve gibisi türel sebeplere dayanarak ziyanlarını gidermek için tazminat davası açma hakkını, yönetimin de idari nizamı sağlamak için disiplin cezası ve öbür idari önlemleri uygulama yetkisini ortadan kaldıracak biçimde arzulanandan öte bir mana yüklenmiş olur. Bu durum beraat eden kişi lehine emelinden saptırılmış bir keyfiliğe yol açar. Tıpkı formda bu yaklaşım, beraat eden bireye kendi fiilinin tazminat hukuku ile yönetim hukukuna ait sonuçlarından da kaçınma avantajı sağlar. Anayasa’nın 36. unsuru yahut diğer rastgele bir unsuru masumiyet karinesinin bu haldeki bir yorumuna geçerlilik sağlamamaktadır (Barış Baş [GK], B. No: 2016/14253, 2/7/2020, § 55)
70. İsimli ve idari makamların kendi misyon sonlarını aşarak kişiyi hatalı ilan etmesi yahut bu bağlamda birtakım çıkarımlarda bulunması masumiyet karinesinin ihlaline yol açabilir. Masumiyet karinesi kapsamındaki garantilerin sağlanıp sağlanmadığının tespiti yapılırken ise kararın münasebetinin bir bütün olarak kıymetlendirilmesi gerekir (Galip Şahin, § 48; M.I., B. No: 2012/1268, 30/12/2014, § 50). Bu kapsamda karar vericilerin kullandıkları lisan kritik kıymet taşır (Mustafa Kıvrak, B. No: 2013/3175, 20/2/2014, § 36). Kamu makamlarının süreç ya da kararlarında belirttikleri münasebetler yahut kullandıkları lisan nedeniyle bireye cezai sorumluluk yüklememeleri, ceza mahkemeleri tarafından hatalı bulunmamış bireyin masumiyeti üzerine gölge düşürülmesine sebebiyet vermemeleri gerekmektedir (Galip Şahin, § 47).
71. İdari makamlarca yahut mahkemelerce salt bir kimsenin kabahat isnadı altında olduğunun tabir edilmesi masumiyet karinesini zedelemez. Bu bakımdan kişinin kabahat isnadı altında olduğunun belirtilmesi ile hakkında katılaşmış bir mahkümiyet kararı bulunmadığı halde onun mahküm olduğunun kesin bir lisanla söz edilmesi yahut bu istikamette kanaat oluşmasına yol açacak nitelikte açıklamalarda bulunulması ortasındaki ayrıma itina gösterilmelidir. İkincisi masumiyet karinesinin ihlaline yol açarken birincisi kural olarak masumiyet karinesi istikametinden bir sakıncaya neden olmayabilir (Barış Baş, § 55).
ii. Prensiplerin Olaya Uygulanması
72. Ferdî müracaata bahis olayda müracaatçının kullandığı askeri araçla trafik kazası yapması üzerine bir kişinin vefatı ile birlikte birden fazla kişinin yaralanmasına neden olmak ve kabahat kanıtlarını değiştirme cürümleri nedeniyle soruşturma başlatılmıştır. Kabahat kanıtlarını yok etme, gizleme yahut değiştirme kabahati için ek kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmiştir. Taksirle mevte neden olmak hatası için ise mahpus cezası ile cezalandırılmasına ve kararın açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiştir. Müracaatçı hakkında ceza muhakemesi süreci devam etmekte iken ceza soruşturmasına husus hareketlere ait yapılan disiplin soruşturması sonucunda TSK’dan ayırma süreci tesis edilmiştir. Ceza soruşturması kapsamında müracaatçı 5237 sayılı Kanun’un 85. hususunun (1) numaralı fıkrasında düzenlenen taksirle öldürme hatası ile birebir Kanun’un 281. unsurunun (1) numaralı fıkrasında düzenlenen hata kanıtlarını yok ekme, gizleme yahut değiştirmekle itham edilmiştir. Disiplin soruşturması ise 6413 sayılı Kanun’un 20. unsurunun (1) numaralı fıkrasının (c) bendinde yer alan hizmete mahzur davranışlarda bulunma fiilinin işlendiği temelinde gerçekleştirilmiştir. Münasebetiyle cürüm olarak nitelendirilen tipik fiil ile disiplin fiilinin tıpkı olmadığı görülmektedir. Disiplin fiilinin koruduğu hukukî bedellerin daha çok memuriyet disipliniyle ilgili olduğu anlaşılmaktadır.
73. Buna karşılık disiplin makamlarının müracaatçıya uyguladığı ayırma cezasının temelindeki fiil olan trafik kazası sonucu meydana gelen mevt ve yaralanma ile kaza sonrası lastiğin patlatılmasına yönelik davranışlar ceza yargılamasındaki suçlamanın da desteğini oluşturmaktadır.
74. Müracaatçı; kararın açıklanmasının geri bırakılması kararı ile sonuçlanan ceza yargısı sürecinden bahsederek ve ek kovuşturmaya yer olmadığına ait karara bahis argümanların gerçekleşmiş olduğunun kabul edildiğini belirterek masumiyet karinesinin ihlal edildiğini ileri sürmektedir.
75. Üstte alıntılanan unsurlar uyarınca masumiyet karinesinin ihlal edilip edilmediği değerlendirilirken idari yargılama bakımından üzerinde değerle durulması gereken konu, idari süreç sürecini yürüten ve yargılamayı yapan makamın ilgili şahsa cürüm isnat edip etmediğidir.
76. AYİM kararında müracaatçının taksirle öldürme hatasına mevzu fiile yönelik olarak; yürütülen soruşturma kapsamındaki kanıtlardan bahsedilmiş, değerlendirmenin müracaatçıya isnat edilen hareketlerin başvurucudan sadır olduğu yahut kelam konusu hareketin isnat edilen kabahati oluşturup oluşturmadığından bağımsız olarak yapıldığı belirtilmiştir. Devamında müracaatçının TSK’nın prestijini sarsacak, ağır hata ve disiplinsizlik teşkil eden fiillerle hizmete mani davranışlarda bulunması nedeniyle ayırma cezası ile cezalandırılmasına ait dava konusu süreçte hukuka terslik bulunmadığı söz edilmiştir. Bu durumda AYİM münasebetinde müracaatçı hakkında salt taksirle öldürme hatasından devam eden soruşturmanın bulunduğunun belirtilmesi sebebiyle masumiyet karinesinin ihlal edilmediği bedellendirilmektedir.
77. Bununla birlikte kararda geçen “.davacının gerçekleştirmiş olduğu bu aksiyon sonrasında kolluk vazifelisi olmasına karşın aksiyonunu gizleme (kaza sonrasında aracın sağ ön lastiğine köylülerin de yardımıyla olay yerinde bulunan bir inşaat çivisi sokmak ve lastiğin yanak kısmını bıçakla kesmek suretiyle lastiğe ziyan vermek) uğraşı içine girdiği, bu durum karşısında kamu hizmetinde istihdam edilmesinin kamu faydasına açıkça terslik teşkil ettiği.” sözleri, müracaatçının cürüm olan kimi aksiyonları işlediği yolunda bir kabule ait olup karar tarihi prestijiyle kelam konusu savlar hakkında müracaatçı hakkında davam eden ceza soruşturması bulunmaktadır.
78. Somut olayda müracaatçı hakkındaki ceza ve disiplin hukuku süreçlerinin eş vakitli olarak yürütüldüğü lakin disiplin sürecine karşı açılan idari davanın ceza yargılaması devam ederken sonuçlandığı, öte yandan ceza yargılamasına ait sürecin derdest olduğu, bir öbür tabirle müracaatçının suçluluğunun hükmen sabit olmadığı görülmektedir.
79. Bununla birlikte masumiyet karinesi değerlendirilirken hakkında mutlaklaşmış bir mahkümiyet kararı olmayan bireylerle ilgili olarak yapılan öteki yargılamalar sonucunda verilen mahkeme kararlarında geçen tabirlerin dikkatli ve ihtimamlı kullanılması, tabirlerin bağlam ve maksadını aşacak halde kullanılıp kullanılmadığının somut olay şartlarında kıymetlendirilmesi gerektiği açıktır.
80. Sonuç olarak şimdi ceza yargılaması süreci tamamlanmayan hata kanıtlarını yok etme, gizleme yahut değiştirme aksiyonlarını müracaatçının gerçekleştirdiği yolundaki suçlayıcı tespitin masumiyet karinesini ihlal edici mahiyette olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
81. Açıklanan münasebetlerle Anayasa’nın 36. ve 38. hususlarında garanti altına alınan masumiyet karinesinin ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.
D. 6216 Sayılı Kanun’un 50. Unsuru İstikametinden
82. 6216 sayılı Kanun’un 50. unsurunun ilgili kısmı şöyledir:
“(1) Temel inceleme sonunda, müracaatçının hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. İhlal kararı verilmesi halinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir.
(2) Tespit edilen ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanmışsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için tekrar yargılama yapmak üzere evrak ilgili mahkemeye gönderilir. Tekrar yargılama yapılmasında tüzel fayda bulunmayan hallerde müracaatçı lehine tazminata hükmedilebilir yahut genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir. Tekrar yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak halde mümkünse evrak üzerinden karar verir.”
83. Müracaatçı, ihlalin tespiti, tekrar yargılama yapılması ve 100.000 TL manevi tazminat talebinde bulunmuştur.
84. Anayasa Mahkemesinin Mehmet Doğan ([GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018) kararında ihlal sonucuna varıldığında ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağı konusunda genel unsurlar belirlenmiştir. Anayasa Mahkemesi öbür bir kararında ise bu prensiplerle birlikte ihlal kararının yerine getirilmemesinin sonuçlarına da değinmiş ve bu durumun ihlalin devamı manasına geleceği üzere ilgili hakkın ikinci sefer ihlal edilmesiyle sonuçlanacağına da işaret etmiştir (Aligül Alkaya ve öbürleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019).
85. Ferdi müracaat kapsamında bir temel hakkın ihlal edildiğine karar verildiği takdirde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırıldığından kelam edilebilmesi için temel kural mümkün olduğunca eski hale getirmenin yani ihlalden evvelki duruma dönülmesinin sağlanmasıdır. Bunun için ise öncelikle ihlalin kaynağı belirlenerek devam eden ihlalin durdurulması, ihlale neden olan karar yahut sürecin ve bunların yol açtığı sonuçların ortadan kaldırılması, varsa ihlalin sebep olduğu maddi ve manevi ziyanların giderilmesi, ayrıyeten bu bağlamda uygun görülen öbür önlemlerin alınması gerekmektedir (Mehmet Doğan, §§ 55, 57).
86. İhlalin mahkeme kararından kaynaklandığı yahut mahkemenin ihlali gideremediği durumlarda Anayasa Mahkemesi 6216 sayılı Kanun’un 50. hususunun (2) numaralı fıkrası ile Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 79. hususunun (1) numaralı fıkrasının (a) bendi uyarınca ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yine yargılama yapılmak üzere kararın bir örneğinin ilgili mahkemeye gönderilmesine hükmeder. Anılan yasal düzenleme, yöntem hukukundaki misal türel kurumlardan farklı olarak ihlali ortadan kaldırmak emeliyle tekrar yargılama sonucunu doğuran ve ferdi müracaata özgülenen bir giderim yolunu öngörmektedir. Bu nedenle Anayasa Mahkemesi tarafından ihlal kararına bağlı olarak tekrar yargılama kararı verildiğinde metot hukukundaki yargılamanın yenilenmesi kurumundan farklı olarak ilgili mahkemenin tekrar yargılama sebebinin varlığını kabul konusunda rastgele bir takdir yetkisi bulunmamaktadır. Hasebiyle bu türlü bir kararın kendisine ulaştığı mahkemenin yasal yükümlülüğü, ilgilinin talebini beklemeksizin Anayasa Mahkemesinin ihlal kararı nedeniyle yine yargılama kararı vererek devam eden ihlalin sonuçlarını gidermek üzere gereken süreçleri yerine getirmektir (Mehmet Doğan, §§ 58, 59; Aligül Alkaya ve öbürleri (2), §§ 57-59, 66, 67).
87. İncelenen müracaatta, AYİM’in kararında kullandığı lisana itina göstermemesi nedeniyle masumiyet karinesinin ihlal edildiği sonucuna ulaşılmıştır. Münasebetiyle ihlalin AYİM kararından kaynaklandığı anlaşılmıştır.
88. Bu durumda masumiyet karinesinin hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için tekrar yargılama yapılmasında hukuksal fayda bulunmaktadır. Yapılacak tekrar yargılama ise ferdi müracaata has düzenleme içeren 6216 sayılı Kanun’un 50. hususunun (2) numaralı fıkrasına nazaran ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Bu kapsamda yapılması gereken iş yine yargılama kararı verilerek Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen prensiplere uygun yeni bir karar verilmesinden ibarettir. Bu sebeple kararın bir örneğinin tekrar yargılama yapılmak üzere ilgili mahkemeye gönderilmesine karar verilmesi gerekmektedir.
89. İhlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yine yargılamanın kâfi bir giderim sağlayacağı anlaşıldığından tazminat talebinin reddine karar verilmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.
90. İşbu ihlal kararının müracaatçı tarafından açılan davaların temeliyle ilgili rastgele bir kıymetlendirme içermediği vurgulanmalıdır. Anayasa Mahkemesinin üstte belirttiği ihlal münasebetlerini de gözeterek ve kelam konusu süreçlerle ilgili olarak yine bir kıymetlendirme yaparak gereken kararı vermek ilgili mahkemenin takdirindedir.
91. Belgedeki dokümanlardan tespit edilen 239,50 TL harç ve 3.600 TL vekalet fiyatından oluşan toplam 3.839,50 TL yargılama sarfiyatının müracaatçıya ödenmesine karar verilmesi gerekir.
VI. KARAR
Açıklanan münasebetlerle;
A. 1. Gerekçeli karar hakkının ihlal edildiğine ait tezin açıkça destekten mahrum olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
2. Silahların eşitliği ve çelişmeli yargılama unsurunun ihlal edildiğine ait savın açıkça destekten mahrum olması nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA,
3. Masumiyet karinesinin ihlal edildiğine ait savın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,
B. Anayasa’nın 36. hususu ve 38. unsurunun dördüncü fıkrasında karar altına alınan masumiyet karinesinin İHLAL EDİLDİĞİNE,
C. Kararın bir örneğinin masumiyet karinesinin ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için tekrar yargılama yapılmak üzere -Anayasa’nın süreksiz 21. hususunun birinci fıkrasının (E) bendinin (b) alt bendi gereğince- yetkili idari yargı merciine GÖNDERİLMESİNE (Karar AYİM Birinci Dairesinin 1/7/2015 tarihli ve E.2013/1295, K.2015/637 sayılı kararına ilişkin dava evrakı ile ilgilidir.),
D. Müracaatçının tazminat talebinin REDDİNE,
E. 239,50 TL harç ve 3.600 TL vekalet fiyatından oluşan toplam 3.839,50 TL yargılama sarfiyatının müracaatçıya ÖDENMESİNE,
F. Ödemelerin, kararın bildirisini takiben müracaatçının Hazine ve Maliye Bakanlığına müracaat tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması halinde bu mühletin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen mühlet için yasal FAİZ UYGULANMASINA,
G. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 2/12/2020 tarihinde OYBİRLİĞİYLE ile karar verildi.
Memurlar
