Türkiye’nin Karadeniz’deki birinci ulusal derin deniz sondajını gerçekleştiren Fatih sondaj gemisi, Sakarya Gaz Alanı’nda 320 milyar metreküp doğal gaz rezervi keşfetti. Bu sayı, Türkiye’nin yıllık meblağı yaklaşık 12 milyar dolar düzeyine gerileyen doğal gaz ithalatını önemli ölçüde önleyebilecek düzeyde bulunuyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “müjde” olarak açıkladığı Fatih sondaj gemisinin Türkiye tarihindeki en büyük doğal gaz keşfi, ülkenin son devirde denizlerde ağır bir formda yürüttüğü sismik arama ve sondaj faaliyetlerinin birinci somut meyvesi oldu.
Türkiye’nin Karadeniz’deki münhasır ekonomik bölgesinde, yaklaşık 170 kilometre açıkta gerçekleştirdiği ve ülkenin doğal gaz ithalatının değerli bir kısmını karşılayabilecek bu keşif, bundan sonra denizlerde yürütülecek arama ve üretim faaliyetleri açısından yeni bir periyodun kapısını aralıyor.
Türkiye’nin bu keşfinin memleketler arası şirketlerin Karadeniz’e olan ilgisini artırması beklenirken, bölgedeki istikrarları değiştirebilecek bir gelişme olarak bedellendiriliyor.
– Bugüne kadar Türkiye’de 16,6 milyar metreküp gaz üretildi
Türkiye’nin kara ve deniz alanlarından doğal gaz üretimi 2019 sonu prestijiyle 473,8 milyon metreküp düzeyine yükselirken, bugüne kadar ülke içinde üretilen toplam gaz ölçüsü ise 16 milyar 615 milyon metreküp oldu. Bu üretimin bir kısmı TPAO, bir kısmı ise yerli ve yabancı şirketler tarafından gerçekleştiriliyor.
Türkiye’nin yıllık mevcut üretimi ise 45 milyar metreküp düzeyindeki toplam gaz gereksiniminin lakin yüzde 1’ini karşılıyor. Doğal gaz muhtaçlığının yüzde 99’u Rusya, Azerbaycan, İran’dan boru sınırlarıyla, ABD, Norveç, Katar, Cezayir ve çeşitli ülkelerden de sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithalatıyla gerçekleştiriliyor.
Türkiye’nin doğal gaz ithalat faturası petrol fiyatlarına bağlı olarak değişiklik gösteriyor. Petrol fiyatlarının 120 dolar düzeyinde olduğu 2014’te doğal gaz ithalatına ödenen ölçü 20 milyar doların üzerine çıkarken, petrol fiyatlarının 30-60 dolar bandında seyrettiği 2015 ve sonrasında Türkiye’nin doğal gaz ithalat faturası 10-15 milyar dolar ortasında değişiklik gösterdi.
Türkiye’nin kanıtlanmış ve ekonomik olarak üretilebilir kalan doğal gaz rezervinin ise kara alanları yüklü olmak üzere 3,3 milyar metreküp düzeyinde olduğu hesaplanıyor.
Bu kapsamda, Karadeniz’de yapılan 320 milyar metreküplük gaz rezervinin keşfi Türkiye’nin bugüne kadar ürettiği toplam doğal gaz ölçüsünün da neredeyse 20 katı düzeyinde bulunuyor.
Sakarya Gaz Alanı’ndan yılda 10 milyar metreküp doğal gaz üretimi gerçekleştirilmesi durumunda, Türkiye’nin 32 yıllık doğal gaz muhtaçlığının 5’te biri yalnızca bu noktadan sağlanabilir. Öteki yandan, bu keşif bölgede yeni rezervlerin habercisi olurken, bu ölçünün yeni sondajlarla artması bekleniyor.
– Türkiye’nin deniz sondaj stratejisi
Türkiye’nin deniz sondajları Akdeniz ve Karadeniz olmak üzere 1970’te başladı. Karadeniz-1 kuyusundaki birinci sondajın akabinde iki ve üç boyutlu sismik aramalara da sürat verildi. Bu kapsamda TPAO’nun Karadeniz’de yürüttüğü hidrokarbon arama faaliyetleri 2004 yılından itibaren ağırlaştı.
Karadeniz’de 2004-2019 yılları ortasında ruhsatlandırılan bloklarda tenkitlere karşın istikrarlı bir sismik arama stratejisi yürütülerek 142 bin kilometre iki boyutlu ve 37 bin 610 kilometre üç boyutlu sismik data toplandı. Toplanan bilgilerin yorumlanmasının akabinde, toplamda 6 derin deniz ve 10 sığ deniz arama kuyusu kazıldı. TPAO’nun Akçakoca-3 ve Akçakoca-4 kuyularındaki gaz keşfinin akabinde Akçakoca üretim alanında da 24 kuyu kazıldı ve bu alandaki üretim faaliyetleri devam ediyor.
Ayrıyeten, TPAO Karadeniz’de BP, Petrobras, Exxon Taşınabilir ve Shell ile iştirak yaparak çeşitli sismik arama faaliyetleri gerçekleştirdi.
– Ulusal sismik arama gemileri denizleri taradı
TPAO’nun envanterindeki Barbaros Hayrettin Paşa ve Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü (MTA) envanterinde olan MTA Oruç Reis sismik arama gemileriyle Türkiye, kendi imkanlarıyla denizlerde sismik arama çalışmalarına 2013’te başladı.
Kelam konusu gemiler Karadeniz, Akdeniz ve Marmara denizini tarayarak Türkiye’nin hidrokarbon kaynaklarının fotoğrafını çekerken, gemilerin denizlerden topladığı bilgiler kıymetlendirilerek Yavuz ve Fatih gemileriyle sondaj çalışmaları da ağırlaştı.
Bu kapsamda 2017’de TPAO envanterine katılan ve Türkiye’nin birinci ulusal sondaj gemisi olan Fatih, İstanbul’un fethinin 567. yıl dönümü 29 Mayıs’ta Karadeniz’deki birinci ulusal sondajı gerçekleştirmek üzere Haydarpaşa Limanı’ndan uğurlandı. Fatih sondaj gemisinin 103 metre uzunluğundaki kuleleri İstanbul Boğazı’ndan geçebilmesi için söküldü. Gemi, kuleleri yine monte edilmek üzere 6 Haziran’da Trabzon Limanı’na demir attı.
Buradaki hazırlık sürecinin akabinde tekrar yola çıkan Fatih, 20 Temmuz’da Zonguldak açıklarındaki birinci olarak Tuna-1 olarak isimlendirilen lokasyonda 3 bin 500 – 4 bin metre derinlik gayesiyle Karadeniz’deki birinci ulusal derin deniz sondajına başladı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, sahanın Sakarya gaz alanı olarak isimlendirildiğini açıkladı.
– Yatırım ölçüsünü birçok etken belirleyecek
Güney Kore’de 2011’de inşa edilmesinin akabinde Türkiye’de ulusallaştırma çalışmaları tamamlanan ve 6. kuşak teknolojiye sahip Fatih, 12 bin 200 metre derinlikte ve çok yüksek basınç altında dahi deniz sondajı yapabiliyor.
Yüksek teknolojiye sahip dünyadaki birinci 5 gemi ortasında yer alan Fatih, açık derin deniz (offshore deep gas) sondajı gerçekleştiriyor.
TPAO’nun bir kamu şirketi olmasına bağlı olarak sahanın geliştirilmesi ve üretime geçmesine yönelik son yatırım kararının daha kısa sürebileceği ve ticari telaşlarla hareket eden milletlerarası şirketlere kıyasla daha süratli sonlandırılması planlanıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Karadeniz gazının 2023’te üretime geçmiş olmasının hedeflendiğini açıkladı.
Başka yandan, sahanın üretilmesi için yapılacak yatırım ölçüsü da kullanılan teknolojiye, açılacak kuyuların sayısı ve bölgenin jeolojik yapısına nazaran değişiklik gösteriyor. Açık deniz gaz üretimi yatırımlarında kuyu başı maliyetler 25 ila 75 dolar ortasında seyrediyor. Bu açıdan, Türkiye’nin Karadeniz’de yapacağı yatırım hacminin açılacak kuyu sayısı ve rezerv ölçüsüne nazaran ortaya çıkabileceği söz ediliyor.
Tuna-1 lokasyonunda üretime geçilebilmesi için öncelikle alandaki kanıtlanmış rezervin hesaplanması ve üretim planlamasının yapılması, gerekli üretim tesisleri ve platformların kurulması gerekiyor. Bu sırada, yeni sondajlar da yapılarak gaz keşfi çalışmaları sürdürülürken, alanda üretime geçildikten sonra çıkarılan gazın karaya ulaştırılması için bir boru çizgisinin döşenmesine de muhtaçlık bulunuyor.
– Karadeniz’de en büyük rezervi Romanya keşfetti
Öte yandan, Karadeniz açıklarında Romanya, Bulgaristan ve Ukrayna da arama ve sondaj faaliyetleri yürütüyor.
Romanya’nın 170 kilometre açığındaki Neptün bloğundaki 42 ila 84 milyar metreküp potansiyel üretilebilir rezerv ise Karadeniz’de bugüne kadar gerçekleştirilen en büyük keşif olarak kayıtlarda yer alıyor.
– Doğu Akdeniz ‘tam gaz’
Türkiye’nin yeni alanlar keşfederek gaz üretimini artırması ithalatın önlenmesi ve dışa bağımlılığın azaltılması açısından kritik ehemmiyet arz ediyor.
Bu kapsamda, arama ve sondaj çalışmalarını Akdeniz’de de ağırlaştıran Türkiye, Yavuz ve Fatih gemileriyle denizlerde 9 derin deniz sondajı gerçekleştirdi.
Türkiye’nin bu yıl başında envanterine kattığı üçüncü sondaj gemisi Yasal’ın ise Mersin’de bakım ve oranım çalışmaları sürüyor. Bu çalışmaların tamamlanmasının akabinde Yasal’ın de sondaj çalışmalarına katılarak Doğu Akdeniz’de vazifeye başlaması planlanıyor.
– Doğal gaz ihracatı imkanı doğabilir
Türkiye Doğal Gaz Dağıtıcıları Birliği (GAZBİR) Lideri Yaşar Arslan, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Türkiye’nin geçen yıl 45,3 milyar metreküp doğal gaz ithalatı gerçekleştirdiğini anımsatarak, “Yıllık doğal gaz maliyetimizin 12 milyar dolar olduğu düşünüldüğünde, keşfedilen doğal gaz kuyusundan yıllık 10 milyar metreküp üretim yapılması durumunda doğal gaz ithalat faturamız her yıl yaklaşık olarak 2,6 milyar dolar azalacaktır.” bilgisini paylaştı.
Arslan, Türkiye’nin ithalat bağımlılığı göz önüne alındığında yerli kaynaklarla üretim yapmanın birçok açıdan kıymeti olduğunu tabir ederek, şunları kaydetti:
“Türkiye doğal gaz ithalatını uzun periyotlu kontratlarla sağlıyor. Önümüzdeki 5 yıllık süreçte 30 milyar metreküp civarında kontratın mühleti sona erecek. Keşfedilen doğal gaz alanındaki üretim kapasitesi, sona erecek kontratlardaki ölçünün bir kısmının yerli doğal gaz kaynağı ile karşılanabilmesi imkanını sağlayacak. Önümüzdeki yıllarda artacağını iddia ettiğimiz doğal gaz talebi ile kademeli olarak bitecek doğal gaz ithalat kontratları bir ortada değerlendirildiğinde ülkemizin yerli üretim imkanlarına sahip olabilmesi fiyat oluşumu ve arz çeşitliliği manasında büyük bir fırsat yaratacaktır. Başka taraftan orta ve uzun vadede üretilen doğal gazın ihraç edilmesi üzere seçeneklerin de gündeme gelebileceğini düşünüyorum.”
– Türkiye’nin müzakere gücünü artıracak
Memleketler arası vergi, kontrol ve danışmanlık şirketi Deloitte Türkiye Güç ve Doğal Kaynaklar Dal Önderi Elif Düşmez Tek ise gaz keşfinin Türkiye için son derece değerli bir gelişme olduğunu belirterek, “Elbette projenin geliştirilmesi için atılması gereken çok sayıda adım ve bunlara ait belirsizlikler mevcut. Lakin dönüşen güç dünyasında doğal gaz sağlam bir güç kaynağı olarak varlığını ve değerini sürdürmeye devam edecek.” diye konuştu.
Öteki taraftan, düşen petrol ve doğal gaz fiyatlarıyla daralan talebin yeni keşiflerin fizibilitesini olumsuz istikamette etkileyebildiğini kaydeden Tek, “Fakat ithalata bu derece bağımlı ülkemiz için bu rezervlerin varlığı arz güvenliği ve müzakere gücü açılarından stratejik kıymete sahip. Keşfedilen bu rezerv, önümüzdeki yıllarda sona erecek uzun devirli doğal gaz mukavelelerinin yine şekillendirilmesinde, hali hazırda yaşanan fiyat düşüşleriyle birlikte ülke olarak elimizi kuvvetlendiren bir gelişme olarak değerlendirilmeli.” dedi.
Memurlar
