Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Mehmet Uçum, Habertürk’te soruları yanıtladı. Uçumun konuşmalarından öne çıkan başlıklar şöyle:
Türkiye’de milletvekilleriyle ilgili birinci defa fezleke düzenlenmiyor. Milletvekili olmak demek hatadan ari olmak demek değildir. Milletvekilinin anayasadan kaynaklanan bir müdafaa alanı var. Milletvekiliyle ilgili soruşturma yapılması için dokunulmazlığın kaldırılması gerekiyor. Hata sürece argümanı olunca fezlekeleri bundan sonra göreceğiz. Anayasal sistemde milletvekilleriyle ilgili dokunulmaz kurumu, dokunulmazlığın ne vakit kaldırılacağına ait asıllar ve teamüller vardır. Bizim anayasal sistemimizde ve siyasi partiler kanununda parti kapatmayla ilgili unsurlar vardır. Kapatma davası açılabilir. Siyasi Partiler Kanunu’ndaki koşullara uymak kaydıyla doğal. Hukuksal merciler nasıl harekete geçer yahut geçmez onların bileceği iş. Türkiye 12 Eylül devrinden sonra bir vesayetçi sistemle yıllarca boğuştu. 55 yıla kadar boğuştu. 15 Temmuz gerici faşist kalkışma ve işgal hareketine kadar boğuştu. Hatta vesayet sisteminin tasfiyesine dair anayasa değişiklikleri yaptı. Türkiye terör vesayeti altındaki siyasete artık katlanamaz. Bu siyasetin ismi demokratik siyaset olamaz. Terör örgütleriyle bir küme tertibi üzere siyaset yapılamaz. Türkiye buna ne kadar müddet katlanacak. Asıl sıkıntı budur. Hasebiyle bu vesayetin tasfiye edilmesi gerekiyor. HDP gerçekten güçlü bir oy dayanağına sahip, demokratik sistem içerisinde faaliyet yürütmesi gereken siyasi partidir. Şayet baskı diyorlarsa, vesayetten şikayetçilerse bunu tasfiye etmeleri gerekiyor. Yok şuurlu olarak bu sistemin içindeyse o vakit hukuk gereğini yapar.
2010 Anayasa değişikliğinde bir husus Meclis’ten geçemedi. Parti kapatılmasını imkansızlaştıran unsur. O değişikliği AK Parti getirmişti. AK Parti’nin yaklaşımı belirli. Sonuçta sayın Cumhurbaşkanının geçmişten itibaren siyasi yaklaşımı aşikâr. Türkiye kapatılan parti mezarlığına dönüşmedi mi? Yöneticilerin kusurlarını, sıkıntılarını, yanlışlarını parti hukukî kişiliğine yüklemeyelim. Sonuçta bu türlü bir çizgi devam etti. Sistemde parti sorunu kaldı. Bir odak olma tanımı yapılarak biraz daha güçleştirildi. Türkiye’nin demokratik iklimi aslında inanılmaz biçimde müsamaha alanı genişleterek partiyi demokrasi alanında tutmaya çalışıyor. O siyasete diyor ki, ‘eğer kendini terör vesayeti altında hissediyorsan, o baskıya diren, bütün Türkiye seninle bir arada olsun’. Natürel ki HDP’ye oy veren toplumsal bölümden kelam edilmiyor. Temsil alanında olananların tavırları sözkonusudur. Hukuk her vakit anında harekete geçebilen düzenek mıdır? Belirli şartların, olguların oluşması gerekir. Siyasi ve toplumsal dinamiklerin aşikâr birikim oluşturması gerekir. Toplum, demokratik kurumlar katlanamaz noktaya gelmişse, ortaya çıkan sonuç taşınamayacak duruma gelmişse. Bu bir demokrasi problemi değil. Terör vesayetinden kurtulmak için uğraş yoksa, terör örgütleriyle küme tertibiyle hareket ediliyorsa. Katliamlara karşı net tutumlar alınamıyorsa. Meclis’te terör propagandası olabilecek siyaset yürütülüyorsa. Burada demokrasi, siyaset hukukunda değerli olan şey toplumsal meşruiyettir.
Sonuçta parti kapatmayı imkansızlaştıran düzenleme başka tedbirleri de içeren düzenleme. Siyasi aktörler bu sıkıntıya kendi kavrayışları üzerinden çok farklı yoğunlukta, tonlarda yaklaşabilir. Burada sorun bir siyasi aktörün ne dediği değil, siyasi aktörün tavrı hususlar üzerinden konuşma tavrıdır. Toplumsal ve siyasi birikim açısından gelinen nokta sorunudur bu. Bugün kapatma probleminin tartışılması antidemokratik olur tartışması değildir. Bir partinin terör vesayetiyle ilgili tutumunu net ortaya koyamamasıdır. Bu demokrasiden çıkıp hukuk sıkıntısı haline gelir. Kapatmada yetki Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı’ndadır. Sayın Bahçeli bir açıklama yaptı, siyasi partiler kanunundaki 100. unsurda bize verilen yetkiyi kullanabiliriz diye. Hukuksal merciler harekete geçer, geçmez farklı bir husus. Lakin Türkiye terör vesayeti altında siyaset yapılmasına, hele ki Meclis çatısı altında yapılmasına daha fazla katlanamaz. Ha buradaki tahlil kapatma mıdır, değil midir başka bir mevzudur. Terörle gayret açısından ortak bir anlayış var. Terör vesayetin sona erdirilmesi noktasında yüksek düzeyde mutabakat var. Bu mutabakatın hayata geçirilmesi konusunda farklı değerlendirmeler yapılabilir. Türkiye’de terör vesayeti altında yapılan siyasete artık demokratik siyaset denemez.
Türkiye toplumu bu türlü bir birikim noktasına gelmiş durumda. Meclis süreçleri açısından, katliamlar, hudut ötesi durum açısından. HDP bundan yanlışsız okumalar yapıp, radikal bir değişikliğe girerse, terörle ortasına uzaklık koyarsa kimse ona niçin uzaklık koydun diyebilir mi? Tam bilakis onu dayanaklar. Fakat terör vesayeti üzerinden baskıları yapanlarla önemli çatışmaya girer. HDP o tartışmaya girer mi, girmez mi? Anayasal şartlar oluşmuşsa elbette kapatma kararı verilebilir. Lakin benim bir şey demem mümkün değil. Zira bu Anayasa Mahkemesi’ne bir tavır dikte etmektir. Bu gerçek olur mu? Burada hukukî mercilerin de harekete geçme yetkileri var. Sonuçta bunu kıymetlendirecek olan Yargıtay Başsavcılığı, kararı verecek olan Anayasa Mahkemesi’dir. Ancak emin olun Anayasa Mahkemesi’nin vereceği karar herkesin kabul edeceği karardır. Artık bu kararı hukuken konuşmamız yanlışsız değil. Lakin teorik olarak terör örgütüyle hareket etmek demokrasi açısından kabul edilebilir bir durum mudur?
Olgusal durumu aktardığınızda çok çeşitli kurgular çıkarabilirsiniz. Gerçekten terör vesayetini toplum bu kadar net hissetmeseydi, demokratik siyaset sıkıntıya daha diğer türlü bakabilirdi. Ahmet Türk tutuklu olduğunda onun tutuksuz yargılanmasına ait niyet beyanında bulunan sayın Bahçeli’ydi. Sonuçta Türkiye’nin coğrafik, siyasi birliğini koruyacaksın. Dış siyasetinde ortak iradeyle hareket edeceksin. Bu türlü bir partiye kapatma davası açın denebilir miydi? Türkiye’nin geldiği nokta bu ortak tertip içerisinde manzara veren HDP’nin illa kapatılması manasında değil. Bu bir sonuçtur. Bu ortak tertip bütünlüğü bu noktaya getirmeseydi bu problem kapatma üzerinden değil öbür türlü tartışılırdı. Sahiden hukukî sorunları bağlamında ele almak istiyorsanız toplumsal ve siyasal süreçler üzerinden bakarak pahalandırmak lazımdır. Siyaset hukuku, demokrasi hukuku toplumsal, siyasal süreçlerin ürettiği birikim üzerinden belirlenebilecek bir durumdur.
Seçmenin seçimlerde önüne koyan seçeneklerde birisini tercih etmesi, oy vermesi demokrasinin, siyasi iştirak hakkının gereğidir. Fakat oy verdiği siyasi partinin bütün pratikleri bakımından sorumluluk hissetmesi. Sonuçta orada bir temsil bağı var. Bugün 6 milyon seçmen üzerinden sıkıntıyı konuştuğunuzda bu seçmen gerçekten terör vesayeti altında siyaset yapılmasını legal mu kabul ediyor? Demokratik siyaset üzerinden kendini söz etmek istiyor. 6 milyon seçmen terör siyasetine oy verdi denebilir mi? Tam bilakis bu tartışma 6 milyon seçmenin iradesine muhalif bir tartışma. O irade hak ve özgürlük haklarını genişletmeyi emrediyor. Sen kalkıyorsun terör vesayeti ile siyaset yapıyorsun.
İrtibat Başkanlığı bu devletin bir kurumudur. Yeni sistemin getirdiği bir kurumdur. Cumhuriyet tarihimiz boyunca birinci sefer devlet bağlantısını son derece güçlü bir kurumsal yapıya oturtmuş ve bunu demokratik iradeye bağlamıştır. Doğal ki bu kurum birtakım faaliyetler yürütür. Aslı bu kurum devletin irtibatını yürütüyor. Bugün Fahrettin Beyefendi olur yarın Ahmet Beyefendi olur, oburu olur. Sonuçta devletin muhtaçlıkları üzerinden ortaya koyduğu yaklaşıma ‘hesap vereceksiniz’ demek devletten hesap sormak demektir. Yaptığı faaliyetleri eleştirebilirsin. Ancak ben bu devlete hesap soracağım demek... Tenkitleri oradaki sorumluluk üstlenmiş aktörler üzerinden yapabilirsiniz, gerekli duyuruları yapabilirsiniz. Lakin kurumsal olarak bu yapıları karşınıza alırsanız siz devleti karşınıza almış oluyorsunuz. ‘Bu İrtibat Başkanlığı devletin irtibat stratejisi açısından yanlış yapıyor’ denebilirsiniz. ‘Ben sizden hesap soracağım’ demesi ne demek? Demokrasilerde hesap hukuk mecrasında sorulur, seçimlerle sorulur. Sen nerede hesap soruyorsun? Bunların zihniyetinde kendisi denetim edemiyorsa o aygıt onun zıddıdır. Hayır, o devlet o halka aittir. Bugün olan aktörler yarın olmayacaktır. Biz kurumsal yapıları koruyacağız. Pratiği eleştirebiliriz lakin kurumları karşıya alamayız. Oradaki aktörlerle ilgili varsa teziniz ortaya koyun. O yüzden son derece makûs, zıtlık üreten, diğer referanslar izlenimi vermeye çalışan önemli sorunlu bir açıklama olarak görüyorum.
Bizim bir şeyin ayırdında olmamız gerekiyor. Kurumlarda vazife alanlar, seçilmiş durumlarda, yargıda vazife alanlar o konumun prosedürüne nazaran pratik yürütürler. Burada şöyle yaklaşım içerisinde olamayız. Şu günkü yaklaşım kurumsal görüştür, şu günkü yaklaşım kişisel görüşümdür diyemeyiz. Yapılan tenkit ferdî olarak şahsa yönelik değil. Kişinin yaptığı faaliyetlerle ilgili direkt kurumu eleştirmek. Beşerler misyonlarını yaparken, hizmetleri yerine getirirken objektif, adil, tarafsız olmak zorunda. Sonuçta beşerler toplumsal pratik, his pratikleri içerisinde kendilerini söz etme hakkına sahiptir. Bir yere birisini getirince mahkum etmiyorsunuz. Bazen roller karıştı diyelim, orada eleştirirsin. Kurumsal açıdan uygun olmadı diyebilirsin. Ancak kalkıp orada bir steril aktör, steril pratik bekleyemezsin. Birebir şey yargı için söylenebilir. Yargıçlar işlerini yerine getirirken bağımsız ve tarafsızdırlar. Onun dışında bizden uzak bir ortamda yaşamıyor ki. İşini yaparken bağımsız ve tarafsız olmasını beklerim. Sapmalar olunca tenkitlerimi yaparım. Kalkıp İrtibat Lideri diye refere ederek, kurumu da göstererek hesap vereceksin demenin izah edecek bir tarafı yok.
Yeni Anayasa muhtaçlığı hiçbir vakit ortadan kalkmadı. 82 Anayasası yürürlüğe girdi, 87’den itibaren sivil, demokratik anayasa talebi toplumda yükselmeye başladı. En son 16 Nisan 2017’de yapıldı, toplam 19 değişiklik. Tam 93 hususta değişiklik yapılmış. Anayasa 154 unsur şu anda. 23 husus kaldırılmış. 93 husus değiştirilmiş. Geriye kalan 61 unsur var. Bunun değerli kısmı tahminen eskimiş, manasını yitirmiş hususlar. Koopatifçiliğin desteklenmesi diye bir Anayasa unsuru var. Mesela tüketicinin korunması, bağımsız anayasa hususu. Natürel ki toplumsal devlet korur. Personellerin de korunması gerekir. Buna müdafaa hukuku deriz. Engellilerin, çocukların korunması. Toplumsal devlet olmak toplumsal müdafaayı oluşturmaktır. Bir sürü anayasal kurum var. YÖK duruyor, RTÜK duruyor, Ekonomik Toplumsal Kurul duruyor, MGK duruyor, DDK duruyor. Bunlar anayasal sistemde, bu düzeyde kalmalı mı, kalacaksa nasıl kalacak? Hepsi tartışılabilir. Natürel ki sen yüksek öğretimde uyuma gereksinim duyabilirsin. Farklı perspektiflerle ilkesel yaklaşımlar koyabilirsin. Bu anayasa sahiden 12 Eylül darbesinden sonra yapılan anayasa değil mi? 82 Anayasa üçte ikisi değişmiş olmasına karşın hala yürürlükte değil mi? Pekala biz niçin sivil anayasa talep ediyoruz? 2017’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçtik. Artık anayasanın kurgusu parlamenter sistem üzerine olduğu için iç tutarsızlık ortaya çıktı, kavramsal bütünlük de bozuldu. Baktığınızda o anayasa metni uzman bir metin değil.
Hak ve özgürlükler anlayışı bu anayasada klasik hak ve özgürlükler üzerine kuruldu. Hak ve özgürlüklere ait kategorik sınıflandırma bakış açısı. 21. yüzyılda hiyerarşik ve kategorik sınırlamalar yapabilir misin? 21. yüzyıl hak ve özgürlük zenginliği olan bir yüzyıl. Elbette çatışma olduğu vakit hangisi üstünse o kullanılır lakin hukuk sistematiği açısından üstün tutma yaklaşımı geliştiremeyeceğin bir yüzyıl. İnternet toplumu, globalleşmenin en yüksek düzeye çıktığı toplum, akıllı toplum diyoruz. Mobilizasyonun en yüksek düzeyde olduğu bir toplum diyoruz. Bu toplumda, internet ortamında elektronik demokrasi diye bir kavram var. Dünyada bunun temellerini oluşturmuş bir ülke var mı? Yok. Elektronik demokrasi yasama süreçlerine, yürütme süreçlerine, yargı süreçlerine yurttaş iradesini katabilecek düzenekler oluşturmak demek. 21. yüzyılı ve bundan sonraki yüzyıla uzanabilecek bir anayasal bakış açısına gereksinimimiz yok mu? Bu muhtaçlık kaçınılmaz, olağan bir gereksinimdir. Vakit zaman gündeme gelsin diye bir tartışma olduğunu kabul etmiyorum. Süreçlere nazaran tali plana itilmiş olabilir ancak hiçbir vakit gündemden kalkmamış bir tartışmadır.
Temel ideolojide uzlaşılırsa… Temel ideoloji nedir? Bir hukuk nizamı, anayasal sistemi, anayasayı değiştirmekte hangi prensibe nazaran hareket edersin? Değişim unsuru nedir? Değişim prensibinde uzlaşılırsa anayasa konusunda uzlaşılabilir. Demokratik sistemde hukuk ıslahatı yaparken, hangi değişim unsuruna nazaran hareket edeceksiniz. Demokrasi hukukundan kelam ediyorsanız, değişim prensibi birikim prensibidir. Birikim demokratik birikim, kazanımdır, ulusal birikimdir, ülkesel birikimdir. Yeni anayasa tartışması bir tabula rasa tartışması mıdır, yani boş sayfa tartışması mı yoksa birikim üzerine konulan bir tartışma mıdır? Demokratik birikimleri, halkın kazanımları, ulusal kazanımların üzerine konuşuyorsak birikim üzerinden tartışacağız. Devletin halinin Cumhuriyet olduğu birikimdir, asla vazgeçmeyiz. Devletin laik, toplumsal, demokratik, hukuk devleti olması birikimdir, vazgeçer miyiz? vazgeçmeyiz. Çok partili sistemden vazgeçmeyiz. Evvelden halk Meclisi seçerdi, içinden hükümet çıkardı. Artık iki oy var. Cumhurbaşkanını seçiyor, yürütme vazifesini veriyor, Meclis’i seçiyor. Bu bir demokratik birikimdir. Bu birikimlere daima birlikte sahip çıkılırsa yeni anayasayı daima bir arada kurabiliriz.
CUMHURBAŞKANIMIZ KENDİ KENDİNE CUMHURBAŞKANI OLMADI
Bu ülkede sanılıyor ki, Cumhurbaşkanımız güya ‘Cumhurbaşkanını halk seçsin’ diye yazdı. Kendi kendine Cumhurbaşkanı oldu güya. Sayın Cumhurbaşkanı ile sayın Bahçeli kendi kendine dedi ki, ‘Biz başkanlık sistemine geçelim’. Arkadaşlar bu türlü mi oldu? Kurtuluş Savaşı, kuruluş süreci halkımızın birikimi değil midir? Cumhuriyet, laik, toplumsal, demokratik hukuk devleti halkımızın birikimi. Üniter yapı halkımızın birikimi. 2007’de siyasal sistem krizi çıktı mı Cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine. Seçim yapıldı, MHP’nin de dayanağıyla bir anayasa değişikliği yapıldı. Halk Cumhurbaşkanı seçsine yüzde 70 oy verdi mi, verdi. 16 Nisan 2017’de yarı başkanlık sistemi halkın önüne kondu mu, kondu. Biz bunlara birikim demeyeceğiz de, neye diyeceğiz? Şayet demokrat isek halkın iradesini ön koşul olarak kabul etmeliyiz. Bir değişiklik yapmayı savunabilirsin. Parlamenter sisteme dönüş siyasi gericiliktir çok pahalı bir siyasetçiye nazaran. Sen bu gericiliği savunabilirsin, halkın önüne çıkıp çok net bir formda söyleyeceksin.
DEMİREL BU ÜLKEDE, MİLLETVEİLİ DAHİ OLMAYAN YALIM ERZE’E HÜKÜMETİ KURMA MİSYONU VERDİ.
Bu ülkede Yalım Erez’di galiba. Siyasi partisi yok, milletvekili yok. Bu ülkede Yalım Erez’e sayın Demirel Cumhurbaşkanı iken hükümeti kurma misyonu verdi. Bunun bir meşruiyeti var mıdır? Diyeceksin ki ben bu türlü parlamenter sisteme dönüyorum, senin elindeki iki oyu teğe indireceğim diyeceksin halka. Bu bana nazaran siyasi gericilik, halk iradesini tanımamaktır lakin bunu açıklıkla savunsunlar. Fakat savunmuyorlarsa o vakit bu birikime teslim olmuş demektirler.
Mevcut anayasaya uymuyorsunuz diyenler kendi içinde çelişki yaşıyorlar. Şu anda yürütme anayasadan kaynaklanan yetkilerini kullanıyor diye burada bir sorun var deniliyor. Ne yazmış anayasa? Yürütme vazifesi ve yetkisi Cumhurbaşkanına ilişkin demiş. Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilerek işbaşına gelir. Cumhurbaşkanı anayasadaki yürütme yetkisini kullanıyor, siz bu yetkiyi niçin bu kadar çok kullanıyorsunuz diye eleştiriliyor. Cumhurbaşkanı vazife ve yetkisini kullanıyor, kararlarını alıyor, dış siyasette faal hareket ediyor, Türk Parasını Müdafaa Kanunu ile ilgili verdiği karar. O kararı çıkarmasa yabancılık ögesi taşımayan alakalarda döviz süreçlerinde yaşadığımız alüst oluşlar yüzünden birçok etraf ziyan görecekti. Ulusal Pandemi Raporu 2018’da yürürlüğe konulmasaydı biz bu kadar başarılı olamayacaktık. Bu vazife ve yetki etkin bir biçimde kullanılıyor. Anayasa uyulduğu için eleştirilen bir ortamda siz bu anayasaya uymuyorsunuz demek inandırıcı olmaz. Bana bir örnek gösterin ki, evvelce Bakanlar Konseyi’nde olmayan şu anda yürütmede olan bir yetki olsun. Hepsi eski sistemde olan yetkilerin Cumhurbaşkanı’na verilmesidir. Evvelden yürütme bakanlarını atıyordu. Artık ne farkı var? Tekrar birebirini yapıyor. Evvelce parlamenter sistemin hükümet etme biçimi, yürütmenin dağıtılması. Bu sistemle kuvvetli icra gereksinimine yanıt vermişsin. Bu yetkiler anayasaya dayalı olarak kullanılıyor.
AYM’NİN VERDİĞİ İPTAL KARARLARINA DİKKAT EDİLİYOR, O YÜZDEN DAHA AZ İPTAL KARARI ÇIKIYOR
Anayasa Mahkemesi’nin verdiği iptaller o kadar az ki. Evvelden çıkan kanunlarda birtakım iptaller oluyordu, artık de oluyor. İptal ettiğinde ne oldu? Demek ki o iptale uygun davranıldı. Anayasa Mahkemesi kararları iptal kararları açısından bağlayıcıdır. Ferdî müracaatlarda birebir sistem yok. Anayasa Mahkemesi kendi kanunu dahi bir ihlalin muhatabı mahkeme ise tekrar yargılama yapılır. O mahkemenin vereceği karar konusunda bir kelam söyleyebilir misiniz? İki başka mevzu tek cümlede kullanılınca anlaşılmıyor. Anayasa Mahkemesi’nin kontrolü niteliği ile kararlarının bağlayıcı olması başka bahislerdir. AİHM’in kontrol niteliği ile kararların bağlayıcı olması başka bahislerdir. Yargıtay bir kararı bozduğunda birinci derece mahkemesi ona direnebilir. Ne vakit bağlayıcı hale gelir, hukuk genel şurası, ceza genel heyeti o kararı verdiğinde. Hiyerarşik kontrolde bağlayıcılık öteki bir şeydir. Anayasa Mahkemesi temyiz mahkemesi mi? AİHM temyiz mahkemesi mi? Değil. Demek ki kontrolleri bir hiyerarşik değil. Taraf veren bir kontroldür. Yönlendirici kontrolün niteliği buradan çıkmaktadır. Bağlayıcılık sıkıntısı son derece net. Gerek AİHM gerekse AYM’nin kararlarının muhatabı mahkeme ise, mahkemenin mecburiliği o ihlal belgesini tekrar ele alma zorunluluğudur.
Yine ele aldığında ne yapar? Mecburilik yine ele alma zorunluluğudur. Bu husus diyelim ki ceza hukuk mevzusudur. Bir mahkemenin kararı ihlal olarak tespit edildi diyelim. AİHM’den geldi karar. Tekrar yargılayan mahkeme evvelki kararı onaylar yahut kararın iptaliyle dava hakkında tekrar karar verir. Bu ayrımı yapamayanlar bağlayıcılık problemini anlayamayanlardır. AİHM iptal kararı verdi çabucak mahkeme uysun demek aslında hukuk alanında tartışmamak demektir. Tartışabilirsin lakin sen buna uymak zorundasın diyemezsin. Demek ki Ceza Muhakemesi Kanunu’nda mahkemeye verilmiş yetki var. Tıpkı şey Hukuk Muhakemesi Kanunu’nda da var. Anayasa Mahkemesi de tekrar yargılama yapılır diyor. Diyelim ki AİHM ihlal kararı ile önüne gelen belge var. İhlal kararını uygun görmeyebilir yahut uygun görür büsbütün başka karar verebilir yahut kısmen değiştirebilir.İki şeyi ayırt ediyoruz kontrol yönlendiricidir, yine ele almak mecburidir lakin verilecek kararın ne olacağı ilgili mahkemenin kararıdır. Enis Berberoğlu konusunda mahkemenin vereceği kararları tartışabilirsiniz. Lakin hukuka alışılmamış bir süreç yaşandı mı? Hayır. Sonuçta mahkemenin kendi kararını vermesi, kendi kararını değiştirerek verme yetkisi var mı, yok mu? Sıkıntısı bu.
Ceza Muhakemesi Kanunu’nda, Hukuk Muhakemesi Kanunu’nda evvelki karar onaylanır yahut yeni bir karar kurulur kararını değiştirsinler o vakit. Yine yargılama kavramı hukukta ilgili mahkemenin yetkisinde olan bir bahistir. Mecburilik ilgili mahkeme yine yargılamayı reddedemez, mecburilik budur. Lakin temelden bağlayıcılık sıkıntısında yeni duruma nazaran değerlendirmesini yapar. İlla eski kararını onaylamak zorunda değil. Değiştirebilir, kısmen değiştirebilir, orijinal karar verebilir ya da eski kararını onaylar. Mahkeme eski kararını verdi diyelim? Yargı yolları devam ediyor. Bölge mahkemesine başvurabilirsin, Yargıtay’a gidebilirsin. Şunu diyebilirsiniz, mahkeme bu belgeyi tekrar ele almak zorundadır. Aksi takdirde CMK ve HMK’nın o kararlarını değiştirmek durumundasınız. Öcalan’la ilgili AİHM’de iki ihlal, bir red kararı çıktı. Birinci ihlal kararı adil yargılama kararının ihlaliydi. Mahkeme tekrar belgeyi ele aldı. Değerlendirmesini yaptı eski kararını verdi. Bu mevzuda karara uyulmadı diye bir şey mi çıktı? Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekatı sırasında Güney Kıbrıs Rum idaresi Türkiye aleyhine AİHM’e başvurdu. AİHM Türkiye’ye 90 milyon Avro para yaptırımı uyguladı. Biz bu yaptırıma uyduk mu? Uymadık. Zira bizim haklı, ilkesel birçok münasebetimiz vardı. Birtakım bahisler ulusal yargı çerçevesinde çözülebilecek hususlardır. Çok katmanlı sorunda olayı indirgemeci biçimde ele almak. Bugün hem mahkemelerin bağımsız olmasını savunup, yine yargılama yetkisini gözardı etmek en temel çelişkidir. AYM ve AİHM bir kararı bozamaz, ortadan kaldıramaz, fakat taraf verir.
Anayasa Mahkemesi birtakım durumlarda yine yargılamada tüzel fayda bulunmadığı tespitini de yapabilir. O vakit direkt yürütmeyi ele alan tazminata karar verebilir. Mahkemenin birinci seferinde direnme hakkı var. Hukuk genel konseye, Danıştay’a uymak zorunda. Mahkeme değerlendirmeyi yaptı. Bölge mahkemesine götürme imkanı var. Ne Anayasa Mahkemesi ne AİHM hiyerarşik silsilede bizim mahkemelerin üstünde değil. Yaptıkları kontrol yönlendiricidir.
Artık AİHM umut hakkından bahsediyor. Meclis isterse bunu kıymetlendirebilir ve yasal düzenleme yapabilir. İstemezse yapamaz.İleride AİHM, FETÖ’cü çeteyle ilgili inanılmaz ve anlamsız düzeyde tazminat yaptırımları uyguladı. Türkiye bunları değerlendirmeden ‘aman ben buna uyayım’ mı diyecek? Tıpkı Kıbrıs sıkıntısında olduğu üzere. Bu tartışma daha çok terörle uğraş, güvenlikle ilgili süreçlerden doğuyor. Burada bir hâkim ülke olarak terörle ilgili olarak kıymetlendirme hakkım yok mu, teslim mi olacağım? Siyasi proje olan kararlarla ilgili hâkim devletin o kararı uygun bulması, ona uygun davranması beklenemez.
Şu anda da AİHM kararlarının ihlal olarak tespit ettiği, ilgili mahkeme tarafından uygun bulunan, ya da yürütme bakımından tazminatı ödenen uygulamalar çok daha yaygındır. Ancak birtakım kararların hukuk alanının dışına çıkıp siyasi bir mühendislik biçiminde verilmesi durumudur. Bakanlar Komitesi’ne kadar gitse bir süreç, fakat siz egemenlik hakları çerçevesinde o kararı uygun bulmazsanız uyacak mısınız? Onun yaptırımı Avrupa Kurulu ile bağlar ve üyelik sıkıntısı tartışılabilir. Bizim AB ile hukukumuzda da eski hukukî sistematik üzerinden ilerlememiz mümkün değil. Esasen hayatın gerçeğine baktığınızda eski hukukî sistematik yeni alakalar bakımından geride kalıyor.
AİHM’den çıkmak üzere bir tercihi yok Türkiye’nin. Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi çerçevesinde verilen AİHM kararları bir siyasi mühendisliğe dönüştüğü sürece Türkiye’nin karar alması egemenlik hakkıdır. Çeşitli değerlendirmeler yapılabilir. Bahis Bakanlar Komitesi’ne gidinceye kadar Türkiye kendini savunacaktır. 2014 İnsan Hakları Aksiyon Planı vardır. Türkiye ne yapmıştır? İhlal kararlarını yönlendirme olarak kabul etmiş ve birçok adım da atmıştır. AİHM ihlal kararları üzerinden kurulmamıştır. Türkiye’nin AİHM’le çatıştığı, arbede ettiği bir ortam yok. Türkiye haklarını koruyor. AİHM ‘bazı tutuklamalar siyasi saiklerle yapılmıştır’ diyor. Bir yüksek mahkeme rastgele bir hukuku kararı ‘siyasi saiklerle’ derken nasıl hareket eder? Siyasi bakarak hareket eder. Senin siyasi bakış açın ne? Avrupa’daki siyasi bakış açısı nedir Türkiye ile ilgili? Biz tüm toplulukların Türk milletinin asli ögesi olduğunu söylerken Avrupa’nın bakışı ne? Burada güya Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmayan bir etnik küme varmış üzere hareket ediyor.
AİHM tarafı olmak AİHM’in ferdi müracaat yetkisini kabul etmek ulusal egemenlik yetkisini devretmek değil. Memleketler arası mukavelede objektif, adil uygulamaları beklersin. Bu BM uygar haklar mukavelesi bakımından da geçerli. Karşıt kararlarla karşılaştığında itiraz edersin, gerekirse niçin uymadığını açıklarsın. Kıbrıs çıkarmasıyla ilgili 90 milyon Avro kararına niçin uymuyoruz? Egemenlik haklarımızdır. Siz siyasi projeyle gelirseniz ona uymama kararı vardır.
Bu güç savaşları sonuçta Avrupa’nın Türkiye’ye yönelik AİHM problemi tali mecralardan biri. Siyasi, ekonomik, kültürel olarak bakış açısı var. Avrupa’nın kendi içinde güç savaşları var. Sonuçta dünyanın farklı ortamları içerisinde Türkiye-AB bağları 60 yıl evvelki sistematikle anlaşılması mümkün olabilir mi? Seçilmelere katılma oranı inanılmaz düşmüş, yabancı, İslam düşmanlığı var. Artık bütün bu Avrupa’nın demokratik toplumunda aşınma ortaya çıkmasına karşın Türkiye’nin demokrasi süreçlerine olan üstencilikte evvel ‘aynaya bak’ derler. Terörle gayret kanunlarına baktığımızda, dışarıdan gelen tehditlere karşı aldıkları reflekslere baktığımızda. Siz bu problemin hukuksal bir sorun olduğunu söyleyebilir misiniz? Olağan ki Türkiye ortak hukuk geliştirme konusunda iradesi hala çok güçlüdür. Türkiye hiçbir vakit kendini kapatacak formda dış bağlar yürütmez. Lakin Türkiye bugün eski Türkiye değil. Objektif, eşit, adil bağlar istiyoruz. Hukukun enstrümanlaştığı süreçlerden Türkiye kendisini koruyacak. Bizim mahkemeler AİHM’den kararları toptan reddediyor diye bir şey yok ki.
Anayasa Mahkemesi ferdî müracaat imkanıyla son derece güzide bir kurumumuzdur. Vazife ve yetkilerinde değişiklik olur mu? Yeni anayasa tartışmasında elbette gündeme gelecektir. Eski yapı mı korunur, yeni bir yapı mı geliştirilir? Birçok tartışma elbette gündeme gelecektir. Bunu siyasi aktörler de istiyor. Mesela sayın Bahçeli de bu istikamette bir açıklama yaptı. Tartışılmayacak hiçbir şey yoktur.
Yeni sistemde TBMM’nin rolü Cumhuriyet tarihinin en güçlü devridir. Yeni sistemde yasa yapma monopolü Meclis’tedir. Evvelce kanun tasarısı olarak gelir, milletvekilleri de birçok nüfuz edemeden geçerdi. Bugün bütün teklifler milletvekilleri tarafından veriliyor. Bugün gidin milletvekillerine bir sorun. ‘İlk defa kendimizi milletvekili hissediyoruz’ diyorlar. Demeyen de olabilir lakin sonuçta kurul liderleri var, teklif hazırlama sürecinde olanlar var. Birinci defa milletvekilleri yasa yapma konusunda büyük bir güce kavuştular. Bu Meclis, parlamenter sisteme nazaran daha güçlüdür. Sayın Meclis lideri yeni iç tüzük çalışmanı yapacaklarını açıkladı. Milletvekillerin gücü de artacak. Aslında milletvekillerinin gücü olmadığını söylemek son derece jenerik tenkitler.
Geçmişte milletvekilleri ile hükümet ortasındaki bağlar aktüele ilişkindi. Bugün her bakanlıkla milletvekilleri ortasında irtibat sistemi kurabilecek sistemler vardır. Sonuçta bakan yardımcılığı sistemi var. Bu uygulama sıkıntılarıyla sisteme ait sonuç çıkaramazsınız. Daha 2,5 yıllık pratiğimiz var. Bence Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi rüştünü ispat etmiştir. İkinci devirde bunun teamülü daha da gelişecektir. Bakın ahenk maddelerini tam olarak çıkarabilmiş değiliz. 2,5 yıl oldu bu iş olmadı, ya da birtakım sorunlar var o yüzden geriye dönüş yapalım, devlet süreçlerinde, siyasi süreçlerde bu türlü olmaz. Sistemsel olarak bir imkan verdiğinizde o imkanın farkına varılması, nüfuz edilmesi bir vakit sıkıntısıdır. TBMM zati kanun yapmayla ilgili büyük bir güç elde etmiştir. Vakit içerisinde bunun giderek daha fazla olduğunu daima birlikte göreceğiz.
Güçlendirmiş parlamenter sistem kendi içinde sıkıntılı bir kelam. Demek ki bir zaafı varmış ki güçlendirmekten bahsediyorsunuz. Teknik olarak mümkün değil. Yeni bir parlamenter sistem tanımına uygun değil. Parlamenter sistemin özelliği Meclis’te hükümetin kurulmasıdır. Teorik olarak mümkün mü, mümkün. Halka gitmek açısından bakalım. Dönebilmek için ‘halka diyecekler ki, bizden Cumhurbaşkanını seçin’. Hatta protokol yapacaklarmış. ‘Ama bunu seçerken Anayasa’daki misyonu verin, Meclis’te en az 360 milletvekili verin. Cumhurbaşkanı ile protokol yapacağız’ diyecekler. Demokratik rutin içerisinde halk hiçbir kazanımdan vazgeçmemiştir. Vazgeçmesi yahut vazgeçirtilebilmesi için ya darbe, ya iç savaş ya da fevkalâde bir durum olacak. Münasebetiyle sosyolojik açıdan bunun karşılğı yok. Diyelim ki kazandılar, halkın önüne çıkmayacaklar mı? 360-400 ortasında mecburî referandum. Pekala halk neye oy verecek? İki oy hakkını 1’e indirmeye karar verecek! Halk bu kazanımdan vazgeçmez. Daha sistemin birinci seçiminde sayın Erdoğan’ı birinci tıpta seçti mi Cumhurbaşkanlığı’na, seçti. Pekala Meclis’te çoğunluk verdi mi? Vermedi, Cumhur İttifakı üzerinden verdi.
Belediye seçimleri. Belediye liderini DÜZGÜN Parti’den seçip, meclisi öteki partiden oluşturma üzere bir kabiliyeti vardır. Sıkıntıyı halkın toplumsal, siyasi davranış eğilimleri üzerinden, kendisini sistem üzerinden tesir kavrayışı üzerinden ele alalım. Demokratik rutin üzerinden bu türlü bir geriye dönüş örneği verilemez, daima ileriye adım atılır. Net bir biçimde söyleyeyim; Millet İttifakı Cumhurbaşkanı seçmeyi başarırsa, ki ben öngörmüyorum, emin vefat bu sistemi işleteceklerdir. Fransa’da 22 sene boyunca sosyalistler daima parlamenter sisteme döneceğiz dediler. Mitterand seçildikten sonra bu tartışma bitti. Şu anda Fransa sanki Başbakanlığı kaldırsak mı tartışma noktasına geldi. Ayne söylüyorum halkın iradesi üzerinden geriye dönüşü ben mümkün görmüyorum.
Siyasi partilerin tezi hükümet olma, Meclis’te çoğunluk sağlamadır. Bir Cumhurbaşkanının siyasi olmasından doğal ne olabilir. Sayın Cumhurbaşkanı güçlü bir başkan olduğu için, kapsayıcılık kapasitesi yüksek olduğu için genel başkanlık düzeyinde tercih etmiştir, bir diğeri üyelik düzeyinde tercih edebilir. Öteki bir Cumhurbaşkanı gerçekten parti üyesi olarak gelebilir. Bir öteki hiçbir partinin temsilcisi olmadan da gelebilir. Demokrasiden kelam ediyorsak, seçilmiş durumdaki insanların siyasi iştirak hakkını kısıtlamak demokrasiyle bağdaşan bir durum mudur? Partili Cumhurbaşkanı sistemin bir zorunluluğumuz üzere tartışmak aldatmadır. Sayın Cumhurbaşkanı sistemin birinci cumhurbaşkanı. 24 Haziran’da MHP’den ve öteki partilerden de oy aldı. Demek ki orada partililik ilgisi seçim sürecinde tam da belirleyici bir bağ değil, doğal ki etkileyicidir. Partililik sorunu bir zorlayacılı değil bir siyasi imkandır.
Cumhurbaşkanı seçilen kişinin sonuçta birden çok kimliği oluşuyor. Anayasadan kaynaklanan misyonlarını yerine getiren, yürütme yetkisini kullanan, siyasi mecrayla münasebetini koruyan bir durumu oluşuyor. Üç farklı kimlik ortaya çıkıyor. Siyasi kimlik, hükümet etme kimliği bir de devleti temsil kimliği ortaya çıkıyor. Bunlar birebir pratiklerde varolan pratikler. Özel ayrıştırmalar yapamazsın. Siz devletin kurumlarını o manada hakarete, aşağılamaya karşı korumak zorundasınız. Demokratik siyasi rekabet açısından seçilmiş konumda olan kişi seçilmiş olmasının sağladığı avantajlar üzerinden de bir lisan kurabilir.
Burada olağan ki tenkit en geniş halde yargı içtihatlarımızda kabul ediliyor. Açık hakaretler soruşturuluyor. Adalet Bakanlığı’nın bu bahiste soruşturma müsaadesi kararları da var. Bizim sistemde demokratik irade ile seçilmiş irade ile devlet süreçlerinin idaresinde çok güçlü bir meşruiyet oluştu. Şimdiki süreçte kurumsal egemenlik olmadığı için seçilmişlerin devleti yönetmesi kabullenilemiyor. Ulusal egemenliğin direkt halk iradesiyle kullanılması rahatsız ediyor kimi etrafları. Kesinlikle kurumsal iradenin olmasını tercih ediyorlar. Yeni vesayetçi yapılar oluşturmaya çalışıyorlar.
Başkanlık hükümet sistemleri parti asıllı sistemlerdir. Başkanlık sistemi olduğu sürece parti bağını ortadan kaldıramazsın. Ancak parti ilgisinin hangi düzeyde kurulacağı Cumhurbaşkanına aittir. Türkiye’de kurucu önderimiz Atatürk partiliydi. İnönü, Bayar partili miydi? Partiliydi. Mevcut sistemde Cumhurbaşkanı partisiz olsun demek sistemin aslına alışılmamış. Partiyle alakasını yasaklayacağız demek siyasi gericilik üzere bir şeydir.
Islahat gündeminin birkaç sebebi var. Türkiye’nin olağan gündemidir artık. Gerçekten ekonomik süreçlerin, toplumsal süreçlerin, siyasi süreçlerin ortaya çıkardığı gereksinimler oluyor. Hukukin statiği ile hayatın dinamiği ortasında çelişkiler ortaya çıkıyor. Niçin düzenlemelere muhtaçlık duyarız? Yeni gereksinimler ortaya çıktığı için. Daima bir arada yaşadığımız dönüşümlere bakın. 2012’den sonra biz ne yaşadık? Devlete çöreklenmiş bu çetenin, FETÖ’nün operasyonlarıyla karşılaşmadık mı? Seyahat kalkışması, hendek savaşları, darbe teşebbüsüyle karşılaştık. Tüm bu süreçlerde Türkiye’yi müdafaaya çalışıyorsunuz, hasebiyle o sürecin aktüalitesi farklı gereksinimleri ortaya çıkarıyor. Bu ıslahattan vazgeçildiği manasına gelmiyor.
Türkiye’nin anayasal birikimi açısından baktığınızda 1808’den başlayın, Senedi İttifak, Tanzimat Fermanı, 1924 Anayasası, 1961 Anayasası fevkalade bir anayasal külliyatımız ve birikimimiz var. Tarihten gelen tamamlanması gereken sürecimiz var. 21. yüzyılın kendi dinamikleri var. İnternet toplumunun, ağ toplumunun hak ve özgürlükleriyle ilgili muhtaçlığımız yok mu bizim? Orijinal şeyler göreceğimizi ben düşünüyorum, öngörüyorum. Bu tartışmanın çok istikametli, sayın Cumhurbaşkanının dediği üzere kapsayıcı yapılması lazım. Demokratik birikimde 50+1 problemi demokratik siyasal sistemi açısından temel garantidir. Bundan geri dönülmesi mümkün değil.
Yürütmenin bütün coğrafyayı kapsayacak seçilmenin bir teminatıdır. 50+1’de vazgeçilemez. Sahiden çoğulcu bir yürütme tercihi bakımından son derece değerlidir. Tarafsızlık seçilmiş konumların, atanmış durumların hizmetleri yerine getirirken objektif, adil olmasıyla ilgilidir. Siyasi tarafsızlıkla ilgili değildir. Tarafsızlık misyonla ilgili, hizmetlerin verilmesiyle ilgilidir. Adayken taraf olabilir. Siyasi rekabette de bulunabilir. Misyonunu yerine getirirken tarafsız olur.
Cumhur İttifakı siyaset tarihinde alıştığımız formda parti ittifakı değil. Şu anda Meclis seçimlerinde parti ittifakını yasal hale getirmedik. Cumhur İttifak bu manada parti ittifakı değil. Parti ittifakı muhakkak bahislerde uzlaşma, taviz üzerinde mutabakat sağlamaya çalışan ittifaklardır. Cumhur İttifakı ülke ittifakıdır. Sokakta kurulmuş bir ittifaktır, 15 Temmuz’da toplumsal tabanını oluşturmuş ittifaktır. Ülkenin temel yönelimleri açısından, korunması gereken kıymet ve prensipleri açısından oluşturulduğu için farklı bir ittifak. Yapan bir ittifak. 15 Temmuz sürecinde benim adlandırmamla ulusal demokratik halk ihtilaliyle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin kuruculuğunu yaptı. Mahallî idareler, demokratik iştirakin atılması açısından bir ittifak. Bir bağımsızlık ittifakı. Son olarak medeniyet ittifaktır. Benim gözümde kurucu ve ulusal bir ittifaktır. Bir çerçeve, Türkiye fikri üzerinden her etrafa açık ittifaktır. Tıpkı vakitte genişleme imkanlarının da olduğunu söylüyorum.
Memurlar
