Türkiye‘nin Doğu Akdeniz‘de milletlerarası hukuk çerçevesinde attığı kararlı adımlar, Yunanistan‘ın, Ege‘deki ada parçacıkları üzerinden kendi kıta sahanlığını genişletme ve “Türkiye’yi Anadolu Yarımadası’na hapsetme” planlarına geçit vermiyor.
Yunanistan Dışişleri Bakanlığı’nın, Türkiye’nin, Oruç Reis’in Doğu Akdeniz’deki faaliyetleri ile Yunanistan’ın kıta sahanlığı üzerindeki egemenlik haklarını ihlal ettiği tarafındaki son tezi, bu ülkenin Ege Denizi’nde Türkiye’ye birkaç kilometre uzaklıkta bulunan ada parçacıkları üzerinden kurduğu hayalleri bir kere daha gözler önüne serdi.
Türkiye, Yunanistan’ın kendisine on binlerce kilometrekarelik kıta sahanlığı kurma planını, masada deniz yetki alanlarına ait ilgili ülkelerle imzaladığı mutabakatlarla, alanda ise Ege ve Doğu Akdeniz’de Barbaros Hayreddin Paşa ve Oruç Reis sismik araştırma gemilerinin, Yavuz ve Fatih sondaj gemilerinin faaliyetleriyle milletlerarası hukuk yerinde attığı adımlarla bozuyor.
Yunanistan’ın savlarının memleketler arası hukukta karşılığı yok
Yunanistan’ın, ada kesimlerini “ana kara” üzere varsayarak uzaklık unsuruna nazaran yaptığı açıklamaların milletlerarası hukukta karşılığı bulunmuyor.
Memleketler arası hukukta kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölge (MEB) sınırlandırmasında uzaklık unsuru bir kural olarak zikredilmiyor.
Gerek milletlerarası hukuk gerek Birleşmiş Milletler (BM) Deniz Hukuku Sözleşmesi’ndeki temel kural “hakça paylaşım” prensibi. Bu unsura nazaran, adalara ana karalara kıyasla daha az kıta sahanlığı/MEB alanı verilebiliyor. Hatta adalar büsbütün çevrelenebiliyor. Bu noktada adaların büyüklüğü, cephe uzunlukları, pozisyonu, ana karalardan ne kadar uzak oldukları üzere birçok faktör dikkate alınıyor.
Yunanistan’ın, başta Meis olmak üzere, kendi ana karasından uzaktaki adaların varlığına dayandırarak Oruç Reis Sismik Araştırma Gemisi’nin faaliyet alanına ait ortaya attığı tez da milletlerarası hukuk karşısında boşa çıktı.
Türkiye, Doğu Akdeniz’de devam eden hidrokarbon faaliyetleri çerçevesinde, Oruç Reis’in Doğu Akdeniz’de yeni bir sismik araştırma faaliyetinde bulunacağını, yayımladığı NAVTEX (Denizcilere Duyuru) ile kamuoyuna duyurdu.
Ayrıyeten, Oruç Reis’in araştırma yapacağı deniz alanı, Türkiye’nin BM’ye bildirdiği kıta sahanlığı hudutları ve 2012’de Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’na (TPAO) verilen ruhsat alanları içinde yer alıyor.
Barbaros Hayrettin Paşa’nın daha evvel de kelam konusu sahanın bir kısmında faaliyetlerde bulunduğunu hatırlatan Türkiye, Yunanistan’ın argümanlarını hukuk tabanında de çürüttü.
Ankara, yüzölçümü 10 kilometrekare olan, Anadolu’ya 2 kilometre, Yunan ana karasına ise 580 kilometre uzaklıkta olan bir adanın 40 bin kilometrekare genişliğinde kıta sahanlığı alanı yaratmasının rasyonel ve milletlerarası hukuka uygun bir tez olmadığını vurgulayarak, Yunanistan’ın tezlerini reddediyor.
“Meis Adası’na hudut tanınması hakkaniyete aykırıdır”
AA muhabirinin mevzuya ait sorularını yanıtlayan Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi ve Ankara Üniversitesi Deniz Hukuku Uygulama ve Araştırma Merkezi (DEHUKAM) Müdürü Prof. Dr. Hakan Karan, Milletlerarası Adalet Divanı kararları ile Türkiye’nin taraf olmadığı BM Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne işaret etti.
Karan, bu kararlar ve Mukavele doğrultusunda, memleketler arası hukuka uygun olarak iki devlet ortasındaki kıta sahanlığı ve MEB sınırlandırmasında hakkaniyetin ve bu kapsamda özel durumların dikkate alındığını vurguladı.
Bu özel durumlardan en kıymetlisinin ise “kendi karasına uzak ve özellikle karşı devlet ülkesine yakın adalar” olduğunu belirten Karan, şöyle devam etti:
“Uluslararası hukuk (kendi karasına uzak karşı devlete yakın adalar konusunda) hudut belirlemede ya hiç tesir vermiyor yahut az tesir tanıyor. Bunun tipik örneği Meis Adası olup, bu adaya Yunanistan’ın hudut belirleme tesiri sav etmesi hakkaniyete alışılmamıştır. Toplam yüzölçümü 12 kilometreden düşük, Türkiye’ye 2 kilometre, Yunanistan’a 580 km uzaklıkta olan bir adaya kıta sahanlığı yahut MEB tanınamaz.”
Karan, Memleketler arası Adalet Divanı’nın bu husustaki yakın tarihli emsal kararının, Romanya ile Ukrayna ortasındaki hudut uyuşmazlığında, Ukrayna’ya ilişkin fakat Romanya’ya yakın Yılan Adasının sonlandırmadaki tesiri üzerine verildiğinin altını çizdi.
Bu adaya sonlandırmada hiç tesir tanınmadığına dikkati çeken Karan, “Bu üzere onlarca karar bulunmaktadır. Ne var ki hukukta 2 artı 2 her vakit 4 etmediğinden mevzunun itinayla üzerine gidilmesi ve takibi gerekmektedir.” biçiminde konuştu.
Çokça tartışılan kavramlar
Son yıllarda Doğu Akdeniz ve Ege Denizi’ndeki ihtilafların gündemin ön sıralarında yer almasıyla birtakım kavramlar daha sık kullanılmaya başladı. Bunların başında kıta sahanlığı, münhasır ekonomik bölge, kara suları ve Navtex geliyor.
AA, kelam konusu kavramları tanımlamalarını ve tartışmalara mevzu olan kısımlarını derledi:
Kıta sahanlığı: Kıta sahanlığı, devletlerin ekonomik manada üzerinde belli hükümran haklara sahip olduğu memleketler arası deniz alanlarından biri. Bir kıyı devletinin kara suları dısında kalan deniz yatağı ve toprak altında birtakım ekonomik haklar kullandığı alan olarak tanımlanan “kıta sahanlığı”, Milletlerarası Adalet Divanı’nın 1969 tarihli kararında, “açık deniz altında kıyı devletinin ülkesinin ya da ülkesel egemenli-ğinin devamı ya da doğal uzantısı” halinde tabir ediliyor. Bu alan üzerindeki yetkilerin kullanımı duyuruya tabi değildir.
Münhasır ekonomik bölge (MEB): 1958’de milletlerarası hukukta tanımlanan MEB, kıta sahanlığının kıyı devlete tanıdığı petrol ve doğalgaz arama ve çıkarmaya ait hükümran hakların yanı sıra balıkçılık üzere su kütlesindeki canlı kaynaklara ait hakları da kapsıyor. Kıta sahanlığı doğal hak iken MEB ise ülkelerin duyuru ettiği bölgeleri tanımlıyor. MEB duyurusunda çakışan talepler ilgili ülkelerin uzlaşmasıyla tahlile kavuşuyor. Hakça yapılan paylaşımlar dikkate alınmak şartıyla MEB alanı 200 deniz miline kadar uzanabiliyor.
Kara suları: Bir kıyı devletinin kara ulkesini çevreleyen ve milletlerarası hukuka uygun olarak açıklara yanlışsız belli bir genişliğe kadar uzanan kıyı devletine ilişkin deniz egemenlik jenerasyonuna kara suları deniliyor. Türkiye ve Yunanistan ortasında deniz hududu şimdi bir mutabakatla belirlenmedi. Bu nedenle hem Türkiye hem de Yunanistan kara sularının Ege Denizi’ndeki genişliği 6 deniz mil kabul ediliyor. Kara sularının 12 deniz miline çıkarılması halinde Yunanistan’ın kara suları Ege Denizi’nin yüzde 70’ine hakim olacak. Türkiye’nin kara suları ise Ege Denizi’nin yüzde 10’undan aza inecek.
Navtex: İngilizce “Navigational text messages” sözünün kısaltması olan Navtex, denizcilere yapılan bir tıp milletlerarası duyuru fonksiyonu görüyor. Navtex paylaşımlarıyla seyir halindeki gemiler bilgilendiriliyor; tehlike ya da risklere karşı uyarılıyor. Kazalar, meteorolojik varsayımlar, arama kurtarma faaliyetleri üzere durumlar hakkında iletiler veriliyor. Bildiriler, Deniz Kuvvetleri Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi tarafından yayımlanırken, gemiler bunları Navtex aygıtlarıyla algılayıp haberdar oluyor.
Memurlar
