– UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne alınan klasik Türk zeka ve strateji oyunu Mangala, kolay kurallarıyla 7’den 70’e herkesin ilgisini çekiyor.
Klâsik spor ve oyunların bilinirliklerinin artması ve yaygınlaşmasına yönelik faaliyetlerde bulunan Dünya Etnospor Konfederasyonu, geniş coğrafyalarda oynanan ve binlerce yıllık geçmişe sahip olan Mangala oyunuyla ilgili farkındalık yaratmak gayesiyle eğitimler veriyor.
UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras 15. Hükümetlerarası Komite Toplantısı’nda alınan kararla 17 Aralık 2020’de UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne kaydedilerek insanlığın ortak mirası olan Mangala oyununun, Etnospor Tecrübe Merkezinde farklı yaş kümelerine verilen eğitimlerle gelenekten geleceğe taşınması hedefleniyor.
– “Hem kuralları çok kolay hem kolay öğreniliyor”
Etnospor Tecrübe Merkezi Klasik Oyunlar Eğitmeni Meryem Özdemir, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Şanlıurfa’da keşfedilen Göbeklitepe’nin duvarlarında Mangala’nın küçük kuyularının oyuklarına rastlandığını ve bununla oyunun tarihinin 10 bin yıl öncesine kadar dayandırıldığını belirtti.
Mangala sözünün etimolojisiyle ilgili çok fazla rivayet olduğunu lisana getiren Özdemir, “Bunlardan bir tanesi Mangala sözündeki manganın askeri birliklerdeki 10’luk sistemlere isminin verilmesi. Bu 10’luk sistemlerin başında bir kumandan var ve kumandan askerlerine bir savaş planı anlatıyor. Planın içerisinde kuyular var, kuyularda askerler var. Taşlar asker, kuyular cephe oluyor. Bu halde askerlere bir savaş planı anlatılıyor. Bu planlama askerlerin çok güzeline gidiyor ve bunu oyuna çeviriyorlar. Böylelikle geçmişten günümüze geldiği söyleniyor.” bilgisini verdi.
Özdemir, Mangala’da atak sayısının yüksek olduğunu ve yapılan atağa nazaran kazanma ihtimalinin arttığını aktararak, şöyle devam etti:
“2 kişilik bir oyun. Karşılıklı 6’şar tane kuyumuz var. İki kişinin de birer tane haznesi var. Mangala’da değerli olan haznelerimize taş doldurmak. Kim kendi haznesine daha çok taş doldurursa oyunu kazanıyor. 48 taşımız var. Her kuyuda 4 tane olacak formda 24’er tane iki oyuncuya ayrılıyor. Oyunun çok kolay 4 kuralı var. Birincisi, kendi kuyumuzda bir taş bırakmak ve o kuyudan aldığımız öteki taşlar sağa hakikat birer tane hizayı bozmadan kuyulara koymak. İkincisi, bu taşları sırayla kuyulardan haznenin bulunduğu sağ tarafa hakikat ilerletmeye çalışırken son taşımız hazneye düşerse tekrar oynama hakkımızın olması. Üçüncüsü, son taşımız rakibimizin kuyusunu çiftlerse o kuyu bizim oluyor. Dördüncüsü ise kendi kuyumuz boşsa ve boş kuyuya kendi taşımızı atarsak hem o boş kuyuyu doldurduğumuz için kendi kuyumuzu hem de karşıdaki kuyuyu almış oluyoruz. Aslında Mangala son taş kuralıyla bilinen de bir oyun. Hem kuralları çok kolay hem de kolay öğrenilen bir oyun olduğu için de 7’den 70’e herkes ilgi gösteriyor.”
– “Herkes için oyun modeliyle çocuklara ve aile kümelerine oyun oynatıyoruz”
Dünya Etnospor Konfederasyonunun İstanbul’da her yıl 5 günlük bir şenlik düzenlediğini anımsatan Özdemir, şenlikteki Klâsik Çocuk Oyunları alanının yanında yer alan Mangala alanında eğitmenlerce oyunun öğretildiğini, öyküsünün anlatıldığını ve Mangala’nın ikram edildiğini, okullarda da çocuklara oyunu öğretmek için çalışma yürüttüklerini anlattı.
Mangala’nın manisiz bir oyun olduğuna dikkati çeken Özdemir, oyun tahtasının üzerine görme engelliler için alfabe oluşturulduğunu, oyunu oynayabilmeleri için projeler gerçekleştirildiğini ve turnuvalar düzenlendiğini kaydetti.
Konfederasyonun düzenlediği şenlikler dışından insanların klâsik oyunları ve sporları deneyimleyebilecekleri bir alan bulunmadığından Etnospor Tecrübe Merkezinin hizmete açıldığını belirten Özdemir, “Alanımız gelenek ve geleceği bir ortada bulundurarak 7’den 70’e herkese bu imkanı ve tecrübesi sağlamaya çalışıyor. Alandaki yaş düzeyimiz 3 yaş ve üzeri olağanda. Her oyunun 3 yaş oynanma modeli yok lakin eğitmen olarak her modelde eğitsel kazanımlarına nazaran oynatmaya çalışıyoruz. Yalnızca çocuklar ilgi göstermiyor. Herkes için oyun modelinden yola çıkarak çocuklara, çoğunlukla da aile kümelerine oyun oynatmaya çalışıyoruz. Mangala da bunlardan biri. Bir çocuğa bu oyunu oynattığımızda bu bizim için bitmiş sayılmıyor. Onun ailesine ve akranlarına da oyunu öğretmesini istiyoruz. Bu halde transferi sürdürmeye çalışıyoruz.” diye konuştu.
– “Hedefimiz, her konutta bir tane Mangala bulunmasını sağlamak”
Meryem Özdemir, Etnospor Tecrübe Merkezi olarak yıllık planları kapsamında hem çocuklar hem yetişkinler hem de ailelerle mangala turnuvası düzenlemeyi hedeflediklerini belirtti.
Salgın nedeniyle şu anda turnuvaları yapamadıklarını, ferdî ve küçük kümeler halinde eğitimler verdiklerini söz eden Özdemir, “Gelecekteki gayemiz, bunu turnuvaya çevirmek ve her meskende bir tane Mangala bulunmasını sağlamak. Bir eğitmen olarak yıllık plan içerisinde en azından 4-5 bin şahsa Mangala eğitimi vermiş olmam gerektiğini düşünüyorum. Mangala kökeni çok eskiye dayanan bir oyun. Bu manada farkındalık oluşsun, öğrenmeyen kalmasın diye üstümüze düşen vazifesi yerine getirmeye çalışıyoruz.” dedi.
Mangala’nın UNESCO listesine alındığını anımsatan Özdemir, bununla oyunun yine canlandırılacağını, farkındalık yaratılacağını ve kültürel transferi sağlayacağını söyledi.
Oyunun yalnızca çocuklara ya da yetişkinlere ilişkin olmadığını, Etnospor Tecrübe Merkezinde çocukların kendi ortalarında ya da aileleriyle bir arada oynamayı keşfettiğini lisana getiren Özdemir, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Deneyim Merkezinde, ailenin izlemesini değil, çocuğuyla bir arada oynamasını sağlamaya çalışıyoruz. Çocuk ailesiyle birlikte oyun oynadığında ailesinin de oyun oynayabildiğini keşfediyor. Bu onun için bir yenilik. Zira günümüzde genelde yetişkinlerin oyun oynadığını görmüyoruz. Öncelikle kendisine bir heyecan katıyor. Ayrıyeten, salgın sürecinde çok fazla dijitale maruz kaldık ve dijital zehirlenme yaşadık. Bunun sonucunda da dijital oyunların aslında bir yerde bizi memnun etmediğini, oyun muhtaçlığımızı tam olarak karşılamadığını gördüğümüzü düşünüyorum. Bu yüzden Tecrübe Merkezine ilgi giderek artıyor, bilhassa de Mangala oyununa. Bazen bilenler geliyor, yanlış bildiklerini gerçek öğretiyoruz, bildiklerinin üzerine bir de kıssasını, tarihini anlatıyoruz. Kesinlikle çocuğa ve aileye katacağımız bir şey oluyor. Aileler bu manada hem aile içi oyunlarına bir yenilik katmak için hem de tarihi kültürü öğrenmek, bu farkındalığın oluşması için ilgi gösteriyorlar.”
Memurlar
