TOPLU HAKİM/SAVCI ALIMLARI VE YARGIDA KIDEMSİZLİK SORUNU
Mahmut ESEN
Özeti: 2005 yılında 9.084 olan hakim/savcı sayısının 2019 yılı sonunda % 127 artış oranı ile 20.629 ulaşmış olmasına, kısa mühlet içinde yapılmış bu çeşit toplu alımların meslek mensuplarının yarısından fazlasının dört yıldan daha az kıdeme sahip olması halinde devasa bir kıdemsizlik ( muhakkak müddet çalışmamış olma/deneyimsiz olma) problemine yol açtığına dikkat çekilmekte; yargı hizmetlerindeki kaliteyi etkileyen bu sorunun hafifletilmesi için hakim/savcı yardımcılığı kurulması ve hizmet içi eğitime tartı verilmesi vb. tedbirlerin süratle alınması gerektiğine vurgu yapılmaktadır.
I-GİRİŞ
Türkiye’de yargı organının büyük/yerleşik meseleleri vardır. Üstelik bu sıkıntıların gün geçtikçe azalmadığı ve tersine artığı görülmektedir.
Öncelikle ülkemizde yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı şimdi sağlanamamıştır.
Anayasa Mahkemesi kararlarının uygulanmasında dahi meseleler yaşanabilmektedir.
Halkımızda yargıya duyulan itimat duygusu çok azalmıştır.
Kamuoyu araştırma şirketince yapılmış bir araştırmadaki “Yargıya güveniyor musunuz?” sorusuna ankete katılan yurttaşlarımızdan yüzde 68′ i “güvenmiyorum”, yüzde 20,3 ü “kısmen güveniyorum” sadece yüzde 11,7 si ise “güveniyorum” biçiminde yanıtlar vermiştir. (https://www.ensonhaber.com/gundem/orcnin-yargiya-guven-anketi)
Bu tür/benzer sonuçları TÜİK bilgilerinde de görmek imkanlıdır.
Yargıda inanç sorunu olduğu yetkili makamlar tarafından da kabul edilmektedir.
Yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığının gerçekleştirilmesi konusu Yargıçlar ve Savcılar Heyetinin (HSK) belirli başlı hedef ve gayeleri ortasındadır.
Belirtilen nedenlerle bu durumun süratle düzelmesi ve kaybedilmiş inanç hissinin yine kazanılması gerekmektedir.
Bu bağlamda yargının iç ve dış bağımsızlığı sağlanmalıdır. Yargı, yasama ve yürütmenin süreçlerinin hukuka uygun olup olmadığını denetleyebilmek ve gerektiğinde onları frenleyebilecek hale getirilmelidir.
Yargıçlar, karar verirken rastgele bir gücün etkisi/baskısı altında kalmamalı ve özgürce karar verebilmelidir.
Yargı bağımsızlığının sağlanmasında yargıda kalite/hizmette verimlilik sonunun göz gerisi edilmemesi, birlikte ele alınmasında fayda vardır. Yargıda kalitenin yakalanmasında yargıçların mesleksel profesyonelliği ve mesleksel etik kurallara bağlılıkları kıymetlidir.
(https://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/ibrahim_sahbaz.pdf)
Yargıçların profesyonelliklerinde ehliyet/liyakat niteliklerinin yanı sıra kıdem (belli müddet çalışmış olmak/deneyim sahibi olmak) ögesi da özel kıymet arz etmektedir.
Yargıç kolay yetişmemektedir.
Bu yüzden yazımızda, meslek mesleği olan hakim/savcılığa kısa mühletlerle toplu alım (kaynakta yanılgı ) yapılması sonucu ortaya çıkan ve uzun yıllar yargıyı uğraştıracak olan kıdem sorunu, bu sorunun hafifletilmesi için ivedilikle tedbir alınması gerektiği konusu değerlendirilmiştir.
II-YARGI ORGANLARI HAKKINDA GENEL BİLGİLER
Mahkeme ve Hakim Sayıları
İsimli ve idari yargı alanında vazife yapmak üzere heyeti mahkemelerin tümü aktif değildir.
2019 yılı sonu prestijiyle:
İsimli yargı alanında; 15 bölge adliye mahkemesi ( BAM), bu mahkemelerdeki 177 ceza dairesi ve 189 hukuk dairesi ile birinci kademede 6.304 mahkeme aktif bulunmaktadır.
İdari yargı alanında ise; 7 bölge yönetim mahkemesi (BİM), bu mahkemeler nezdinde 68 idare/vergi mahkemeleri ile BİM bağlı 194 idare/vergi mahkemesi aktif durumdadır.
31.12.2019 prestijiyle ülkemizde vazifeli hakim/savcıların toplam sayısı 20.629’dur. Hakim ve savcılarımızın 18.281′ i birinci derece bölge mahkemelerinde; 2.348′ i ise Adalet Bakanlığı, yüksek yargı organları ve Yargıçlar Savcılar Şurası (HSK) bünyelerinde misyon yapmaktadır.
Görevlilerin 14.064’ü ( % 68) hakim, 6.565′ i ( % 32) savcı takımında bulunmaktadır.
Hakim ve savcıların %64’i erkek, %35’9 bayandır.
Yargıçlarda % 45, 9 olan bayanların oranı savcılarda %14,4 düşmektedir.
2000 yılındaülkemizdeki misyonlu hakim/savcı sayısı toplamı 9.004’tür. Bu sayı 2005 yılında 9.084, 2010 yılında 11.659, 2015 yılında 14.729, 2019 yılında ise 20.629’a ulaşmıştır.
Hakim/savcı sayılarında 2000-2005 yılları ortasında bir artış olmamıştır.
Lakin 2005-2019 yıllarını kapsayan 14 yıllık periyot içinde vazifeli toplam hakim/savcı sayılarında %127 oranında artış olmuştur. Yıllık ortalama artış oranı % 9′ un üzerindedir. Yeni oluşturulmuş kurumlarda görülebilecek bu oranın çok yüksek olduğu açıktır.
Üstelik hakim/savcı adayı takımlarına yapılan atamalardan bu artış eğilimin bir mühlet daha devam edeceği anlaşılmaktadır. Hakikaten 2019 yılında hakim/savcı adayı takımlarına da toplam 2.815 adayın ataması yapılmıştır. ( https://www.adalet.gov.tr/faaliyet-raporlari )
Yeni Hakim/Savcı Atamaları
2013-2019 yılları ortasında mesleğe kabulleri yapılan hakim/savcı sayıları; toplam hakim/savcı sayıları ile açıktan ( birinci kez) atananların toplam sayı içindeki yüzdelerini gösterir Tablo aşağıya çıkarılmıştır.
Tablo: 2013-2019 Yıllarında Adli/İdari Yargıda Hakim ve Savcılığa Kabul Edilen Adaylar; Toplam Hakim/Savcı Sayıları ve Yeni Alınanların Toplam Sayı İçindeki Hissesi
Not: HSK 2019 Yılı Faaliyet Raporu Bilgilerine Dayanılarak Düzenlemiştir.
( https://www.hsk.gov.tr/FaaliyetRaporu.aspx)
Tablo incelenmesinde de anlaşılacağı üzere 2013-2019 devrinde 13.556 hakim/savcı atanmıştır. Mesleğe kabul edilen/yeni atananlardan 3.254’ü avukatlıktan gelmiştir. Yeni alınan hakim/savcıların 1/4 ünün avukatlıktan geldiği görülmektedir.
Hakim/savcılığa atananların sayısı, milletlerarası standartları yakalayabilmek için Adalet Bakanlığınca anılan yıllar için kabul edilmiş (yüzde 5-7 ortasında değişen) hakim/savcı sayısındaki artış oranlarının/ performans gayelerinin bile çok üzerinde gerçekleşmiştir.
(https://www.adalet.gov.tr/faaliyet-raporlari)
2013-2019 periyodunda yapılmış hakim/savcı atamalarının büyük kısmı, 2016-2019 yıllarının kapsayan 4 yıllık devirde gerçekleştirilmiştir. Kelamı edilen 4 yıllık periyot içinde toplam 10.600 hakim/savcı adayı mesleğe kabul edilmiştir.
Bu sayı, 2019 yılı sonu prestijiyle vazifeli toplam 20.629 hakim/savcı sayısının yarısından fazladır.
2019 sonu prestijiyle iki görevliden birinin 2016-2019 yılları ortasında atamasının yapıldığı dolaysıyla meslekteki kıdemlerinin 4 yılın altında kaldığı anlaşılmaktadır.
(HSK faaliyet raporlarında hakim/savcıların kıdem durumlarını gösterir datalar yer verilmemektedir.)
Vazifelerine Son Verilenler ve Yeni Faaliyete Geçen Mahkemeler
Hızlı/yoğun işçi alımlarında 15 Temmuz Darbe Teşebbüsü sonucu çok sayıda hakim/savcının vazifesine son verilmiş olmasının tesiri olduğuna kuşku bulunmamaktadır.
15.07.2016 tarihinden itibaren FETÖ/PDY Terör Örgütü Soruşturması kapsamında 3.932 hakim ve savcı hakkında meslekten çıkarma kararı verilmiştir.
(https://www.adalet.gov.tr/faaliyet-raporlari)
Vazifelerine son verilenlerin Mayıs 2016 yılında istihdam edilenlere oranı % 25 civarındadır.
Öteki yandan 2006 yılında 4.673 olan aktif mahkemelerin sayısında % 40 oranında artış olmuştur.
Bununla birlikte son yıllardaki toplu alımların yalnızca vazifelerine son verilenlerden doğan işçi açığın kapatılması yahut yeni faaliyete geçirilmiş mahkemelerdeki işçi muhtaçlığını karşılamaya ait olmadığı anlaşılmaktadır.
Çünkü vazifelerine son verilenlerden ve yeni faaliyete geçen mahkemelerden kaynaklanan işçi muhtaçlığının üzerinde alımlar yapılmıştır.
Örneğin: Bölge adliye mahkemeleri faaliyete geçtikleri için Yargıtay iş yükünün azalacağı ve Yargıtay’ın içtihat mahkemesi haline geleceği/gelmesi gereken bir devirde bile Yargıtay’da üye sayısı ( %55 oranında) 137 kişi artırılmış ve toplam üye sayısı 387’ye yükseltilmiştir.
Mesleğin özelikleri de gereğince dikkate alınmadan, kısa aralıklarla, meslek okullarından mezun öğretmen/polis atamalarına emsal formda ve bir yıllık devir içinde bile sayıları 4.500 geçen ağır mesleğe kabuller olmuştur.
Bu biçim alımlarının hala sürdüğü görülmektedir.
Bu durumun yargıda uzun yıllar devam edecek, yargı organının başını ağrıtacak meselelere yol açacağı açıktır.
Toplu Alımlar ve Yargıda Kıdem Sorunu
Yargı bağımsızlığının ve yargıda kalite/hizmette verimlilik sağlanmasında yargıçların ehliyet ve liyakat niteliklerinin yanı sıra kıdem ögesi da değerlidir.
Kişinin mesleğinin tüm gereklerini yerine getirebilmesi/ başarılı olabilmesi, bu bağlamda profesyonelce hareket edebilmesi için o işte belirli müddet çalışmış ve tecrübe sahibi olması gerekmektedir.
Bir öbür sözle pratisyen doktorlardan beyin ameliyatını yapmalarını beklememek gerekir.
Bu bakımdan yapılacak toplu alımların; meslek mensupları ortasında olması gereken kıdem farkını ortadan kaldıracağı, işçinin daha iyi yetişmesini engelleyeceği, kıdemlilerin tecrübelerinden yararlanma imkanlarının azaltacağı, birebir kıdemde olan işçinin (il/ilçe seçim konseyi başkanlıkları, Ağır C. Mah. Başkanlığı/ C. Başsavcılığı yahut büyükşehirlere atanmaları vb.) görevlendirmelerde zahmetlerle karşılaşılacağı, bu suretle meslek mensupları ortasındaki çalışma barışının olumsuz etkileneceği göz arkası edilmemelidir.
Bu yüzden öncelikle işçi alımlarında/kaynakta kusur yapılmamalıdır. Bu hedefle kısa aralıklarla (acil gereksinimlerin üzerinde) toplu işçi alımlarından bilhassa kaçınılması gerekmektedir.
İşçi alımı için muhakkak aralıklarla ( her yıl/iki yılda bir) yapılacak imtihanlarla hukuk fakültelerinin en iyi mezunlarının (taze kan) mesleğe kazandırılması sağlanmalıdır.
Başka yandan toplu alımların işçi istihdam siyasetine karşıtlık oluşturduğu, (personelin askere alınması/doğum müsaadesine ayrılması/sağlık/emeklilik vb.) durumlardaki hizmet aksamalarının yol açacağının unutulmaması gerekmektedir.
Örneğin 2019 yılında misyon yapan erkek hakim/savcıların %13’ü olan 1740 kişi askerlik nedeniyle misyonundan ayrılmıştır.
III-SONUÇ
2005 yılında 9.084 olan hakim/savcı sayısı; 2019 yılı sonunda, % 127 artış oranı ile 20.629’a ulaşmıştır. Kısa mühlet içinde yapılmış bu tıp toplu alımlar sonucu, meslek mensuplarının yarısından fazlasının, dört yıldan daha az kıdeme sahip olması biçiminde devasa bir kıdemsizlik problemine yol açılmıştır.
Bu durumun yargı hizmetlerindeki kaliteyi etkileyeceği açıktır.
Bu sorunun hafifletilmesi için hakim/savcı yardımcılığı kurulması ve hizmet içi eğitime yük verilmesi vb. tedbirlerin süratle alınması gerekmektedir.
Memurlar
