Milletlerarası kamuoyunda “İstanbul Sözleşmesi” olarak bilinen “Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Çabaya Ait Avrupa Kurulu Sözleşmesi”ne yönelik tartışmalar sürüyor.
İstanbul Mukavelesi 11 Mayıs 2011’de İstanbul’da imzaya açıldığı için kamuoyunun gündeminde “İstanbul Sözleşmesi” olarak yer alıyor.
Resmi Gazete’de 8 Mart 2012’de yayımlanan İstanbul Mukavelesi, Avrupa Kurulu üye devletleri ile birtakım ülkeler tarafından imza altına alındı. Kontrat, onay kâfi sayısına (10) ulaştığı 1 Ağustos 2014’te yürürlüğe girdi.
Kontratta, “kadına karşı şiddet”, “aile içi şiddet”, “toplumsal cinsiyet”, “kadınlara karşı toplumsal cinsiyete dayalı şiddet” ve “mağdur”un tarifi farklı ayrı ele alınırken, “kadın” teriminin 18 yaşından küçük kızları da kapsadığı söz edildi.
Mukaveledeki birtakım kavramlar ve tanımlamaları şu biçimde geçiyor:
“Kadına karşı şiddet: Bayanlara karşı bir insan hakları ihlali ve ayrımcılık anlaşılacak ve bu terim, ister kamu ister özel ömürde meydana gelsinler, kelam konusu hareketlerde bulunma tehdidi, zorlama yahut özgürlüğün rastgele bir biçimde kısıtlanması da dahil olmak üzere, bayanlara fizikî, cinsel, ruhsal yahut ekonomik ziyan ve acı verilmesi sonucunu doğuracak toplumsal cinsiyete dayalı tüm şiddet hareketleri olarak anlaşılacaktır.
Aile içi şiddet: Aksiyonu gerçekleştiren, mağdurla tıpkı ikametgahı paylaşmakta olsun yahut olmasın yahut daha evvel paylaşmış olsun yahut olmasın, aile içinde yahut aile ünitesinde yahut mevcut yahut daha evvelki eşler yahut birlikte yaşayan bireyler ortasında meydana gelen fizikî, cinsel, ruhsal yahut ekonomik şiddet hareketleri olarak anlaşılacaktır.
Toplumsal cinsiyet: Rastgele bir toplumun, bayanlar ve erkekler için uygun olduğunu düşündüğü toplumsal manada oluşturulmuş roller, davranışlar, faaliyetler ve özellikler olarak anlaşılacaktır.
Bayanlara karşı toplumsal cinsiyete dayalı şiddet: Bir bayana karşı, bayan olduğu için yöneltilen yahut bayanları orantısız bir biçimde etkileyen şiddet olarak anlaşılacaktır.
Mağdur: A ve b fıkralarında belirtilen davranışlara maruz kalan rastgele bir şahıs olarak anlaşılacaktır.
Bayan: 18 yaşından küçük kızları da kapsayacaktır.”
– 12 kısım 81 unsur
Hedefi, “Kadına karşı şiddet ve aile içi şiddetten arınmış bir Avrupa yaratmayı amaç edinmek” biçiminde belirlenen İstanbul Kontratı, 12 kısım 81 husustan oluşuyor.
Şiddete maruz kalanlara yönelik dayanak ve buna karşı önlem alma, cezalandırma üzere birçok mevzuda tarafları yükümlülük altına alan mukavelede, bayanlarla erkekler ortasında “de jure” ve “de facto” eşitliğin gerçekleştirilmesinin bayana karşı şiddetin önlenmesinde temel bir öge olduğuna işaret ediliyor.
Mukavelede, bayana karşı şiddetin, bayanlarla erkekler ortasında tarihten gelen eşit olmayan güç bağlantılarının bir tezahürü olduğu ve bu eşit olmayan güç münasebetlerinin, erkeklerin bayanlara üstünlüğüne, bayanlara karşı ayrımcılık yapmalarına ve bayanların tam manasıyla ilerlemelerinin engellenmesine yol açtığı belirtilerek, bayana karşı şiddetin yapısal özelliğinin toplumsal cinsiyete dayandığı üzere birçok bahiste taraf ülkelerde görüş birliği oluştuğu vurgulanıyor.
Kontrat, “kadınlara yönelik şiddetin önlenmesi” üzerine şekillenirken içeriğindeki birtakım hususlarda yer alan tabirler, kimi STK, akademisyen, gazeteci ve hukukçuların reaksiyonuna neden oluyor.
İstanbul Mukavelesi’nin “Temel haklar, eşitlik ve ayrımcılık yapılmaması” konusunu düzenleyen 4. hususta geçen “cinsel yönelim” ve “toplumsal cinsiyet kimliği” sözleri, bilhassa kamuoyunda tartışmaların odağındaki bahisler ortasında yer alıyor.
Kontrata karşı çıkan ve Türkiye’nin bu mukaveleden çekilmesini isteyenler, İstanbul Mukavelesi’nin toplumsal dayanağını kaybettiğini, aile kurumu ve eşler ortası alakalarda sorunların ortaya çıktığını savunuyor.
İstanbul Mukavelesi’nin 6 yıllık uygulamasında aile yapısının güçlenmediğini ve bayan cinayetlerinin de devam ettiğine dikkat çekilen bu görüş, ayrıyeten mukaveleyi kendisine kalkan yapan LGBT ve birtakım marjinal kümelerin, gelecek jenerasyonları riske attığını da söz ediyor.
Bu görüşlerin karşısında yer alan kesim ise İstanbul Mukavelesi’nin bayanların en başta hayat hakkı olmak üzere toplumdaki pozisyonunu koruduğuna ve yükseltmeyi amaçladığına vurgu yaparak mukaveleyi sahipleniyor.
– İstanbul Mukavelesi’nin tartışılan hususları
İstanbul Mukavelesi’nde bulunan, Türk toplum yapısına uymadığı gerekçesiyle eleştirilen kavramlar ve bu tabirlerin geçtiği hususlardan kimileri şunlar:
“Madde 2/2: Taraflar bu mukavelenin kararlarının uygulanmasında toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin bayan mağdurlarına özel olarak dikkat göstereceklerdir.
Unsur 4/3: Taraflar bu kontrat kararlarının, bilhassa de mağdurların haklarını müdafaaya yönelik önlemlerin, cinsiyet, toplumsal cinsiyet, ırk, renk, lisan, din, siyasi yahut diğer cins görüş, ulusal yahut toplumsal köken, bir ulusal azınlıkla irtibatlı olma, mülk, doğum, cinsel yönelim, toplumsal cinsiyet kimliği, sıhhat durumu, engellilik, uygar hal, göçmen yahut mülteci statüsü yahut diğer bir statü üzere rastgele bir temele dayalı olarak ayrımcılık yapılmaksızın uygulanmasını temin edeceklerdir.
Unsur 14/1: Taraflar, yerine nazaran, tüm eğitim düzeylerinde resmi müfredata, bayan erkek eşitliği, toplumsal klişelerden arındırılmış toplumsal cinsiyet rolleri, karşılıklı hürmet, şahsî ilgilerde çatışmaların şiddete başvurmadan tahlile kavuşturulması, bayanlara karşı toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve kişilik bütünlüğüne hürmet üzere hususların, öğrencilerin vakit içinde değişen öğrenme kapasitelerine uyarlanmış bir biçimde dahil edilmesi için gerekli önlemleri alacaklardır.”
– Kurtulmuş: “Bu mukaveleden çıkılır”
Son olarak bu tartışmalara katılan AK Parti Genel Başkanvekili Numan Kurtulmuş, İstanbul Sözleşmesi’ne parti olarak bigane kalamayacaklarını belirterek, “Nasıl yöntemini yerine getirerek bu kontrat imzalanmışsa, birebir halde yordamı yerine getirilerek bu kontrattan çıkılır.” dedi.
İstanbul Mukavelesi’nin imzalanmasının yanlış olduğunu ve “İstanbul Mukavelesi olmazsa Türkiye’de bayana karşı şiddet artar.” tezinin de bir kent efsanesi olduğunu belirten Kurtulmuş, şu tabirleri kullandı:
“Bu metnin içerisinde iki tane kıymetli konu var dikkat çekmemiz gereken ve bizimle asla uyuşmayan, bunlardan birisi toplumsal cinsiyet problemi bir de cinsel yönelim tercihi. Artık bunlar ve öbür şeyler de var lakin bu iki sıkıntının, LGBT vesaire üzere marjinal ögelerin ekmeğine yağ sürecek kavramlar olduğu ya da onların ardına sığınarak faaliyet yapabilecekleri alanlar olduğu görülüyor.”
– “Siyaset, halkın taleplerine daha fazla seyirci kalamazdı”
Katıldığı seminer, söyleşi ve programlarda İstanbul Sözleşmesi’yle ilgili eleştirel görüşleri ile bilinen ve “İstanbul Sözleşmesi’nden İnsanı ve Aileyi Korumak” isimli kitap çıkaran Avukat Muharrem Balcı da AA muhabirine mukaveleye ait değerlendirmede bulundu.
Kendi ismine hazırladığı internet sitesinde İstanbul Sözleşmesi’ne ait bugüne kadar lehte ve aleyhte çıkan bütün yazıların derlendiğini anlatan Balcı, bu arşivin kontratla ilgili çalışma yapmak isteyenler için yararlı olacağını söyledi.
Balcı, İstanbul Mukavelesi’nin görünen hedefinin “kadına karşı şiddeti önlemek” olduğuna dikkati çekti. Bunun bir de görünmeyen asıl gayesinin olduğunu belirten Balcı, “Asıl hedefi toplumsal cinsiyet eşitliği, cinsel yönelim üzere kavramları taraf devletlerin siyaseti haline getirmektir. Mukavele, taraftarları kontratın şiddet istikametini toplumun önüne getirerek, asıl hedefi gizlemektedirler.” dedi.
– “Sözleşmeden çekilmeden de durum düzeltilebilir”
Milletin üzerinde hiçbir iradenin olmadığına işaret eden Balcı, mukaveleden çıkılabildiğini söyledi.
Balcı, Avrupa Birliği’ne (AB) girmek için bekleyen bir ülkenin milletlerarası bir mukaveleyi kolaylıkla feshedemeyeceğine vurgu yaparak, şöyle konuştu:
“Yapılan yanlışı düzeltmeye çalışmak, AB ülkeleri tarafından dışlanma sonuçlarına hamiledir. Kaldı ki mukaveleden çekilmeden de durum düzeltilebilir. TCK’de ve 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun’da gerekli düzenlemeler ve Türk Uygar Kanunu’ndan çıkartılan, din, ahlak, örf, adet, gelenek, namus kavramları tekrar yerlerine konarak iyileştirmeler yapılabilir. 6284 sayılı Kanun, ‘Özel Ceza Kanunu’ olmaktan çıkarılmalıdır. Bunlar yapılmadan İstanbul Mukavelesi’nin feshedilmesinin manası yoktur.”
“Toplumsal cinsiyet” ve “cinsel tercih/yönelim” üzere kavramların Batı seküler medeniyetinin kavramları olduğunu anlatan Balcı, “Her kavram, geldiği medeniyetin ruhunu taşır. Bu kavramlar her ne kadar bizim kültürümüzmüş yahut adalet kavramı ile bütünleştirerek mana kazandırılabilirmiş üzere halkın önüne getirilip yasallaştırılmaya çalışılsa da halk işin farkına varınca bunu reddetmiştir.” diye konuştu.
İstanbul Mukavelesi’nin meşruiyet kazandırdığı ve devlet siyaseti haline getirdiği kavramların, kontratın asıl kimliğini oluşturduğunu lisana getiren Balcı, “Sözleşmenin şiddetle ilgili kararları, bu kavramlarla birlikte düzenlendiği için, kontratın gerçekleştirmek istediği konunun şiddeti önlemek değil, bu sıfat ismi altında bu kavramlara meşruiyet ve etkinlik/aktivite alanı açmaktır.” tabirini kullandı.
Toplumsal cinsiyet eşitliğinin, toplumun cinsler için uygun gördüğü davranışların, kıymetlerin eşitlik içermesi, ayrımcılık yapılmaması manasında kullanıldığını belirten Balcı, “Ancak dikkat edilecek nokta, yalnızca yaradılışın değil, toplumun belirlediği cinslere, cinsiyet rollerine, tercihlere/yönelimlere karşı ayrımcılık yapmamak dayatılmaktadır.” değerlendirmesini yaptı.
– “Özel ceza kanunu, hukuk ve ceza sistemine aykırıdır”
Balcı, bu kavramları literatüre ve hukuka kazandıran iradenin yanlış yaptığını kabul ettiğini anlatarak, “Sözleşmeyi maddeleştiren ve uygulama kanunlarını düzenleyen iradenin söylemi, savunucularından daha bir kıymeti haizdir. İstanbul Mukavelesi’nin altın tasta sunduğu zehir, ‘toplumsal cinsiyet’ ve ‘cinsel tercih’ üzere kavramlardır. Bunları ‘şiddet zıddı söylemi’ kabahat ortağı yaparak gerçekleştirmektedir.” dedi.
Kanunda şiddeti önleyici kararların, İstanbul Mukavelesi’nin kabulünden evvel olduğuna vurgu yapan Balcı, “Şiddeti önlemek için TCK’de kâfi kararlar vardır. 6284 Sayılı Kanun’a da muhtaçlık yoktur. Kaldı ki özel ceza kanunu, hukuk ve ceza sistemine karşıttır.” diye konuştu.
– “TCK’de şiddetle ilgili tek bir husus yok”
İstanbul Barosu Bayan Hakları Merkezi Lideri Avukat Şükran Eroğlu ise İstanbul Mukavelesi’nde bayan, çocuk, ırk, din, lisan üzere geniş bir bölüme vurgu yapılarak, hiçbir ayrım yapılmaması gerektiğine dikkat çekildiğini söyledi.
Kontratta yer alan “cinsel yönelim” ve “toplumsal cinsiyet” kavramından hareketle birtakım şahısların mevzuyu LGBT’ye bağladığını aktaran Eroğlu, “Sözleşmenin hiçbir yerinde ne bir aileyi parçalamak ne de aileyi kabul etmemek üzere marjinalliğe yol açacak tek bir unsur yok.” sözünü kullandı.
Eroğlu, 6284 sayılı müdafaa kanunu dışında TCK’de şiddetle ilgili tek bir unsurun olmadığını aktararak, “TCK’de istismar var. Taciz var, cinayet var fakat bayana yönelik şiddete ait hiçbir husus yok.” dedi.
Kontratta, “Kadının hakları var ve bunu ihlal etmek insan hakkı ihlalidir.” dendiğine vurgu yapan Eroğlu, şöyle konuştu:
“Sözleşme, ‘Kadın şimdi şiddete uğramadan bunun önüne geçeceksin.’ diyor. İkincisi, ‘Şiddet mağdurunu muhafazaya alacaksın.’ diyor. Üçüncü olarak ‘Şiddet uygulayan faili cezalandıracaksın ki caydırıcı olsun.’ diyor ve bir daha cürüm işlememeyi öğrensin. Dördüncü olarak ‘Kadın siyaseti üreteceksin.’ diyor.”
Avukat Şükran Eroğlu, bütün dünyanın “İstanbul Sözleşmesi” dediği için bundan gurur duymak gerektiğini anlatarak, mukaveleden çekilme durumunda bunu dünyaya anlatmakta zorlanacaklarını söyledi.
Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme tartışmalarının yerine 6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun’un tam olarak uygulanması için adımlar atması gerektiğini söz eden Eroğlu, hakim ve savcıların bu bahiste hassas olmasının değerine işaret etti.
– “Sözleşmeden çekilmesi halinde bayanı koruyamazsınız”
Eroğlu, bayanı şiddetten korumak için bu kontratın yapıldığını lisana getirerek, şunları kaydetti:
“Türkiye’nin bu kontrattan çekilmesi halinde bayanı koruyamazsınız, şiddeti önleyemezsiniz ve ne yazık ki bayanları bu şiddete boyun eğmeye mahkum edersiniz. Artık bayanlar bir kesim bu haklarını kullanıp en azından müdafaa kararı alabiliyorlar. O vakit bayanı büsbütün muhafazasız bırakırsınız ve erkeğin eline teslim edersiniz, ondan sonra olacak hadiselerin hesabını kimse veremez.”
Mukaveleden çekilmeyi değil tam olarak orada yer alan unsurların uygulanmasını istediklerini belirten Eroğlu, “Şiddetin önlenmesini istiyoruz. Aile içi şiddet toplumda çok önemli oranda artıyor. Bütün bunları nazara alıp mukavelede taahhüt edilenlerin yerine getirilmesi gerekiyor.” diye konuştu.
Memurlar
