Tarım “oluruna” bırakılarak yönetilebilir mi? Tarımı oluruna bırakmak; vakti, imkanları ve enerjiyi israf etmek değimlidir? “Popülerlik” tarıma ne kadar yakışıyor? Sıkıntılar popülarite ile çözülür mü? Tarımda “ana konular”ın uzman müdahalesinden öbür talihi var mı?
Tarımda sıkıntılar çoğalınca ormanı, ormanda meseleler çoğalınca tarımı gündem etmek; bir strateji midir?
Bir işi oluruna bırakmak demek; bir istikametiyle eldeki imkan ve yetkileri, yerine, vaktine ve koşullara uygun kullanmamak demektir. Bu da amaçsızlığın göstergesidir. Sorumluluk getiren pozisyonlar için bu durum sonuç getirmeyen bir anlayıştır. Bu anlayış ve davranış biçimi kaynakları, vakti ve enerjiyi İsraf etmektir.
Besin, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı birleştirilerek Tarım ve Orman Bakanlığı ismini almasından buyana 2 yıldan fazla mühlet geçti. Bu alanların hepsinde nüfusa, üretime, tüketime ve ülkenin kaynaklarını değerlendirmeye yönelik iş ve süreç hacmi büyüdüğü halde, bu birleşmeden ne amaçlandı bilinmez lakin bir tarafta eksilmeler oluşunca öteki tarafa koşan; tarımda sıkıntılar çoğaldığında, ormanı gündeme taşıyan, ormanla ilgili problemler çoğalınca tarımı gündeme taşıyan aklın bu süreci iyi kullandığı söylenebilir. Aslında iki bakanlık birleşmiş üzere gözüksede pratikte birbirlerinden bağımsızmış üzere hareket etikleri de bir gerçektir. Bu da birleşmenin çok manalı ve olumlu olmamış olduğunu göstermektedir.
Meselelerin çok sık konuşulduğu fakat çok seyrek çözüldüğü, çoklukla tanınan mevzulara sarılınıldığı bu yeni strateji, güya benimsenmiş gibi!
Tarımda tanınan çıkışlar ve tanınan projeler problemleri çözüyor mu?
Gerçekte tarım tanınan bir alan değildir. Bu alan, ne kadar çok tanınan olmaya zorlanırsa o kadar çok yanılgıya düşülür. Tarımın geleceği her ne kadar tavandan belirleniyor görünse de uzun vadede ve kalıcı olan tabandan belirlenendir. Son devirlerde bu kadar çok sorumlunun değişmesi ve istikrarlı bir işleyişin yakalanamaması bunun ispatıdır.
Tarımda esaslı ve ileriye dönük tahlillerin artık pek gündeme gelmediği, Tarım Bakanlığının ülkesel büyük projeler gündeme getirmekten ürker olduğu, son periyotlarda gözden kaçmamaktadır.
Başta Ulusal Tarım Projesi olmak üzere, Ulusal Botanik Bahçesi Projesi, Havza Bazlı üretim projesi, Yerli Hayvancılık Projeleri, Tarımda Ulusal Birlik Projesi, Yerli Tohum Projesi üzere projelerin büyük bir kısmının iptal edilmesi ve geriye kalan az bir kısmının da büyük oranda yontularak kendi halinde oluruna bırakılması, tarımın yapılanmasının büyük projeleri yapacak ve yürütecek kapasiteden uzaklaştığını göstermektedir. Tahminen bakanlığın, orman yangınları haricinde de, gündem olarak kaçıp kaçıp ormana sığınması bundandır. Aslında bu durum önemli bir vizyon eksikliğini de göstermektedir. Halkın, vatandaşın gerçek projeyi görünce sıkı sıkıya sarıldığını ve büyük dayanak verdiğini ülkesel fidan dikim projesinde görmüştük. Fakat ülkesel büyük projelerin devamı gelmedi!
Tarımın ana kartellerinde üretken aklın ve fikrin dolaşmadığı bu manada tenhalığın hükümran olduğu ve bu boşluğun tanınan çıkışlarla kapatılmaya çalışıldığını görmek için gündemlere ve ana bahislerle ilgili değerlendirmelere bakmak kâfi olacaktır sanırım.
Tarımın ana mevzuları nasıl ele alınmalı?
Ana bahislerden biri besindir ve çoğunlukla geçersiz ve tağşişle gündeme gelmektedir. Bu alandaki aldatmaları, ziyanlı ve sahteleri yakalamak ve cezalandırmak hoş fakat bunların giderek artmasının önüne geçememek bir handikaptır. Tağşişte, sahtecilikte kullanılan hammaddelerin o noktaya gelmeden tespiti ve önleyici önlemleri üzerine de çalışma yapmak gerekmektedir. Uzun vadede besinin hammaddesinin çoğunlukla yerli olmasını ve artan nüfusa yetecek besin üretiminin geleceğe yönelik projelendirildiğini görmek isteriz.
Başka bir ana husus tohumdur. Tohumda uzun müddettir, yavaş yavaş, bilerek yahut bilmeyerek bakanlık kendini soyutlamaktadır. Tohumda, Bakanlık dışı etkenler daha faal olmaya başlamış durumdadır. Mevzuattaki değişikliklerde ve işleyişte Bakanlık yetkilileri teknik ve idari ustalıktan sekretarya pozisyonuna düşürülmüş durumdadırlar.
Çiftçinin ürettiği tohumun ortakçısı çoğalmış, çiftçinin zati az olan hissesi birkaç kat daha azalmıştır. Ayrıyeten tarıma önemli bir katkısı olmayan, teknik manada, bilhassa kendi tohumluğunda bile iş yükünü üzerine almayan, tek malzemesi olan şeker pancarı tohumluğunun %100’e yakını yabancı çeşitlerden oluşmakta olan ve çalışma alanı bir bitkiyle hudutlu olan “Şeker Dairesi Başkanlığı” müstakil başkanlık olarak bedel bulurken tarımın en temel ve vazgeçilmez ögesi olan, kapsam alanı tarım bölümünün en az yarısını kapsayan “tohumculuk” konusu birkaç müdürlük ve sonlu bir daireye sıkıştırılmış durumdadır. Bu durum tarımdaki yapılanmanın ve işleyişin çelişkisine ve oluruna bırakılmışlığına en bariz örneklerden biridir. Bu kurallarda tohumculuğun daha fazla gelişmesi ve dışa bağımlılıktan kurtulması beklenmemelidir.
Tarımın yol göstericileri ne yapmalı?
Tarıma yol göstermesi beklenen Akademik etrafın, Araştırma Enstitülerinin ve siyaset üretme ünitelerinin, aşikâr branşlarda sonlu sayıdaki muvaffakiyetlerini saymazsak yapısal boyutlarına nazaran ulusal ve memleketler arası arenada ziraî araştırma, yayın, siyaset geliştirme, ıslah, üretim üzere alanları yansıtan skor tabelasında olması gerekenin çok gerisinde olduğu görülmektedir (skor tabelası için bakınız; Ulusal Tohum listesi, yerli menşeli üretim, projeler ve yayınlar). Bu durum, bu alanda da net bir biçimde sistemsel ve fonksiyonel sıkıntıların olduğunu göstermektedir.
Ziraî Araştırma Enstitülerinde besbelli olarak öne çıkan durum, bahis bazlı çalışan Enstitülerin, birden çok husus ve branşta çalışanlara göre daha başarılı olduğudur. Bu durum sistemin ekip oyunu oynamaya uygun kurgulanmadığını göstermektedir. Birden fazla bahis ve branşta, farklı bitki çeşidinde çalışmakta olan Araştırma Enstitülerinde, proje ve çalışmalarda öne çıkarılan bir-iki bitki cinsindeki çalışmalarda kurum imkanları ağır bir biçimde bu bitki çalışmalarına kanalize edilirken başka çeşitlerde çalışanlara tıpkı imkanlar tanınmamaktadır. Bunun en bariz örneği buğday bitki çeşidinde çalışmaların yapıldığı kimi enstitülerde daha net görülmektedir. Buğday branşında çalışmalarda ıslahçı hakkından kurum imkanlarına kadar bütün imkanlar üst seviyede seferber edilirken başka branşlarda çalışanlar için ise nedense birebir imkanlar sağlanmamaktadır. Bu durumun yol açtığı ve sonu ziraî ithalata kadar varan boşluk iyi araştırılmalıdır. Bu hususta gerekli inceleme ve tamamlayıcı araştırmalar yapılmadığı ve oluruna bırakıldığı sürece, sonuçta ithalatın azaltılması ve bu alanda tarımdaki sıkıntıların kalıcı bir halde çözülmesi, yerli eser kalitesinin artmasının sağlanması beklenmemelidir.
Ülkemizde, inşaatın fendi tarımı yenmiştir. Birçok bölgemizde, giderek daralan tarım alanlarımız inşaat dalına kurban edilmektedir. Hatta yakın vakitte tarım dalında, bahis bazlı çalışan araştırma enstitülerinin kimilerinin deneme alanları ve onlarca yıldır yetiştirdikleri ve geliştirdikleri gen havuzları, topraklarının değerinden ötürü betonlaşmaya terk edildiği bilinmektedir. Tarım Bakanlığının bu alanda gücü lakin hobi bahçelerine müdahale etmekle sonlu kalmıştır. Bu atakta şu an sessizliğe bürünmüş görünmektedir.
Bakanlığın şuurlu ve organik tarım çıkışı iyi başlamış lakin yıllardır tüm imkan ve toplantılara, karar almalara ve masraflara karşın bu alanda olması gereken düzeyin üstüne bir türlü çıkılamamıştır. Bu alandaki çalışmalar rutine bağlanmak suretiyle süreç görmektedir.
Tarımın birçok alanında; hayvancılıkta, tohumda, yerli tohumda, sulamada, üretim ölçüsünde ve kalitesinde, tarım topraklarının korunmasında ve verimli kullanılmasında, araştırma ve geliştirme çalışmalarında ve tarımla ilgili daha birçok mevzuda, anlatmaya çalıştığımız üzere, izlenen yol yetersiz ve yüzeyseldir. Tarımda çabucak hemen tüm hususların gündeme getirilmesi, üzerinde bir mühlet konuşulması, kalıcı bir sisteme bağlanmadan diğer gündemlere geçerek oluruna bırakılması, tarımımızın geleceği konusunda tasaları artırmaktan öteki işe yaramamaktadır.
M. Murat Gün
Memurlar
