Tarımı temsil eden birçok işletme, kurum ve kuruluşta üretim geliri ve ekonomik işleyiş, döner sermaye ve gibisi üniteler üzerinden yapılmaktadır.
Bu işletmelerde gelirlerin muhakkak bir kısmı çeşitli formüllerle çalışanlara yansıtılmaktadır. Bu durum güya kar hissesi olarak düşünülmekte ve işçiye, aşikâr bir hesaplama üzerinden dağıtılmaktadır. Rahmet ki son açıklanan ıslahat paketi içerisinde bu durumunda ele alınacağı söz edilmektedir. Lakin ele alınış formuna nazaran kimi formüllerle, örneğin tarımda ıslahçı hakkı gelirinin devlet kuruluşları ayağındaki uygulamasının devam edeceği ve buna misal uygulamaların şimdiden bu ıslahat paketinden muaf tutulacağı yahut muaf tutulması için çalışmaların yapılmaya başlandığı da gözden kaçmamaktadır. Adeta mevzuatı, karşı mevzuatla bloke etmek üzere bir durum ortaya çıkmaktadır. Her ne kadar bu tıp ödemeler ıslahat uygulamasından muaf tutulmaya çalışılsa da bunun sorumluluğundan muaf tutulma kelam konusu olmayacaktır.
Sorun; devletin işletmelerinde biriken gelirin kar-zarar hesabı yapılmadan, bir kısım çalışanların maaşlarının yanında ek olarak dağıtılmaya devam edilmesi ve devam edilecek olmasıdır.
Sorunun temelinde yatan tuhaf mantık ise, hiçbir tartışmaya meydan bırakmayacak halde açık olan; bu kuruluşların hiçbirinde kar-zarar hesabı yapılmadan çalışanlarına ya da çalışanlarının bir kısmına güya kar ediyormuş üzere, maaşlarına ek olarak, fiyat dağıtılmasıdır.
Aslında yaptığı iş karşılığında devlet çalışanına maaşını vermektedir. Lakin, buna karşın tıpkı çalışan, hizmet karşılığı devletin kasasında biriken gelirden de hisse almaktadır. Enteresan olan şu ki, devletin kasasında bu biçimde biriken gelir kar değil hizmet karşılığı sonlu bir meblağdan ibaret olan gelirdir. Bunun dağıtılmasının ve hak olarak görülmesinin ise izahı yoktur!
Tüm masraflar devletin sırtındadır lakin gelirin %50’si hangi mantıkla maaşla çalışana tekrardan aktarılmaktadır?
Devletin Ar-Ge ünitelerinde çalışan ve yeni bir bitki çeşidi ıslah eden ve aslında devletten bu iş için maaş alan çalışan, eser satıldığı sürece satışın %50’sine (karına değil) ortak oluyor. Öldüğü takdirde bu iştirak mirasçılarına kalıyor. Tuhaf olan şu ki; devletin bu işi yapmak için maaşını verdiği çalışan, bu iş ve süreçleri devletin yerinde, devletin alet ve ekipmanı ile, devletin çalışanını kullanarak, devletin laboratuvarını ve laborantını kullanarak, vs. Özcesi tüm iş ve süreçlerdeki her şey devlete ilişkin olduğu halde, sonuçta çıkan eserin gelirinin %50’sine ortak olunması sahiden tuhaf değil mi? Hem de karına değil, kar-zarar hesabı yapılmamış olan gelirine! Bu süreçte bir gelir vardır lakin, bu gelir kar değildir. Buna karşın bu gelirin yarısının, o süreci gerçekleştiren ve bunun için maaş alana hisse edilmesi nasıl bir mantıktır? Ya da bunun manası nedir? Bu tertibi kim, ne için kurmuştur? Neden hala yürürlüktedir?
Ziraî eserlerde tescil ve sertifika süreci yapan kuruluşlarda da misal durum yaşanmaktadır
Bitkiden tutunda, tohumluğa, makineye kadar ziraî alanda tescil ve sertifikasyon hizmetleri gerçekleştirilmektedir. Bu iş ve süreçlerde çalışan çalışanın maaşı devlet tarafından ödenirken, tüm masraflar; arazi, yolluklar, tahliller vs… devlet tarafından karşılanırken, ayrıyeten tohumlar ve bir kısım alet ekipman çiftçinin kendi tarafından sağlanırken buradan hizmet karşılığı çiftçinin, üreticinin ödediği fiyat, kuruluşun döner sermayesinde birikmektedir. Ve bu birikintiden, maaşını tam alan bir kısım çalışana ayrıyeten bir hisse verilmesi tuhaf değil midir? Üstelik bu alanda da kar-zarar hesabı yapılmamaktadır. Zira kar elde edilmediği bilinmektedir.
Masrafı, masrafı hesaplamadan kara geçtim demek mümkün olabilir mi?
Tarımda ülkemizin potansiyeli büyüktür. Tarım işletmelerinin ülkemiz nezdinde yapılanması oturmuş ve işleyişi onlarca yıldır muhakkak bir ivme kazanmıştır. Bu sistemli gidişatın kapsamını genişleterek ülke tarımına daha yararlı hale getirmek elbette ki daha kolay olanıdır. Lakin bu işletmelerin stoklardaki eserleri tüketerek, geçen yıldan üç lira daha fazla kazandık demek, hem de masrafları hesaba katmadan, kar-zarar hesabı yapmadan bunu demek ve bunu söz ederken de yıllar sonra işletmeyi kara geçirdim demek kendimizi kandırmaktan diğer bir şey değildir.
Şayet işletmeyi kara geçirdim diyorsak tüm masraflarla birlikte hesaplanmış yahut hesaplanan bir istatistik ortaya koymalıyız.
Şayet illaki, işletmelerde biriken gelirden hisse dağıtmak gerekiyorsa, hesap gerçek yapılmalıdır. Çiftçinin yaptığı üzere hesap yapılmalıdır.
Arazi kirası, alet-ekipman masrafı belirlidir, personel, mühendis maaşı belirlidir, su, gübre, mazot masrafı aşikardır, hatta bunun için devlet kendi işletmesinde üretim dayanağı de verebilir, ve tüm bunlarla birlikte kar-zarar hesabı yapılmalı, şayet hakikaten kar ediliyorsa yarısı değil, bir kısmı değil, tamamı tüm çalışanlara dağıtılmalıdır. Ancak masrafın bir kalemini bile hesaba katmadan, hizmet karşılığı devletin kasasında biriken gelirden hisse dağıtmak, baba kesesinden ağalık yapmaya benzemektedir.
Bu işletmelerdeki gelirler, hizmet karşılığı olduğu için, ya devlette kalmalı, ya da hizmette kullanılmalıdır. Şayet gelir fazla geliyorsa ziraî süreçler için çiftçilerden, üreticilerden hizmet karşılığı alınan fiyat düşürülmelidir.
Ayrıyeten bu cins işletmelerde vazife yaparak bu imkanlardan faydalanmak isteyenlerin, devletin tayin sistemini altüst ettiği, buralara geçmek için nerelerden referanslar getirdikleri ve öbür çalışanlardan hatta tıpkı kurumda çalışıp farklı muameleye tabi tutunulması ile çalışma barışını olumsuz etkilediği de bilinen bir gerçektir.
Misal bir işletme mantığı da çiftçi için kurulan ve çiftçinin işini kolaylaştıracağı düşünülen, üreticinin eserlerinin değerlendirileceği itimadını veren Tarım Kredi Kooperatiflerinin bir kuruluşu olan Tarım Kredi Marketlerinde göze çarpmaktadır. Sayıları artırılan bu marketlerde eser fiyatları olağan marketlerden farklı olmadığı üzere kimi eserler daha değerlidir. Şayet bu eserlerin geliri olduğu üzere üreticiye yansıtılıyorsa, bir nebze sorun olmayabilir! Ancak şayet bu gelir üreticiye yansıtılmıyorsa o vakit kooperatif mantığıyla işletilen bu marketlerdeki eserler neden bu kadar değerlidir?
M. Murat Gün
Memurlar