AA muhabirinin edindiği bilgiye nazaran, Sıhhat Bakanlığı, salgınla birlikte en çok kullanılan sözlerin daha iyi anlaşılabilmesi için Kovid-19 sözlüğü hazırladı.
Sıhhat Bakanlığının Kovid-19’la ilgili bilgilendirmelerinin yer aldığı web sayfasında yer alan sözlükte, “filyasyon”, “antikor”, “izolasyon”, “asemptomatik kişi”, “entübasyon” üzere, salgınla ilgili sık kullanılan 80 söz ve bunların manası yer aldı.
Kovid-19, sözlükte “İlk olarak Çin’in Vuhan kentinde 2019 yılı Aralık ayının sonlarında ortaya çıkan, bulaştığı şahıslarda ateş, öksürük, nefes darlığı üzere belirtilere neden olan hastalık.” olarak tanımlandı.
Sözlükte yer alan öteki tabirlerden kimileri ve manaları şöyle:
Antijen: Bedene girdiğinde yahut aşılama yoluyla verildiğinde bağışıklık tepkilerinin başlamasına sebep olan molekül.
Antikor: Kişinin bedenine giren antijene karşılık olarak bağışıklık sistemi tarafından üretilen husus. İmmünglobulin olarak da isimlendirilir.
Asemptomatik kişi: Hasta olduğu halde o hastalığın belirtilerini göstermeyen kişi.
Bağışıklık: Muhakkak bir hastalık etkenine karşı bedenin direnci; immünite. Enfeksiyonlara karşı direnç sağlayan molekül, hücre ve dokular topluluğuna ‘bağışıklık sistemi’ denir.
Birincil olay: Bir hastalığın toplumda yayılmasına yol açan birinci olay. İndeks olay da denir. Birinci olaya yol açan şahısla temas eden yahut bağlantılı olup hastalananlar ikincil hadise olarak isimlendirilir.
Cov/Coronavirüs/Koronavirüs: Tek zincirli RNA’ya sahip, zarflı, yüzeyinde protein çıkıntıları olan büyük virüs ailesi.
Covid/Kovid-19: Birinci olarak Çin’in Vuhan kentinde 2019 yılı Aralık ayının sonlarında ortaya çıkan, bulaştığı bireylerde ateş, öksürük, nefes darlığı üzere belirtilere neden olan hastalık; Yeni Koronavirüs Hastalığı.
Damlacık Yoluyla Bulaşma: Öksürme, hapşırma yahut konuşma sırasında ortaya çıkan ve patojen etken taşıyan beden sıvılarının (damlacık) hasta şahıstan etrafta bulunan öteki kişiye/kişilere ulaşması.
Ekstübe etmek: Teneffüs yetmezliği durumunda özel aygıtlarla teneffüs dayanağı sağlamak için nefes borusuna takılan tüpü (yapay teneffüs borusunu) çıkarma süreci. Entübasyon sürecini sonlandırma.
Endemi: Bir enfeksiyon etkeninin yahut hastalığın belli bir coğrafyada yahut toplulukta daima görülmesi durumu.
Enfekte kişi: Enfeksiyon etkenini bedeninde bulunduran kişi.
Entübasyon: Teneffüs yetmezliği durumunda özel aygıtlarla teneffüs takviyesi sağlamak için nefes borusuna tüp (yapay teneffüs borusu) takma süreci.
Fizik mesafe/Sosyal uzaklık: Damlacık yoluyla bulaşan enfeksiyona yakalanmamak yahut enfeksiyon bulaştırmamak için iki kişinin ortasında bulunması gereken en az 1,5 metrelik ara.
İmmün: Bağışık
İzolasyon: Bir hastalığın yayılmasını önlemek için hasta insanların sağlıklı insanlardan başka bir yerde tutulması; tecrit.
Karantina: Bulaşıcı bir hastalığın yaygın olduğu bir yer yahut bölgeden gelen kişi, gemi, mal yahut hayvanların süreksiz olarak bir yerde tutulup gözlemlenmesi biçiminde uygulanan sıhhat tedbiri.
Mortalite: Vefat; ölümlülük. Çoğunlukla tek kişi değil, topluluk için kullanılır.
Mutasyon: Bir organizmanın yahut virüsün genetik malzemesinde meydana gelen kalıcı değişiklik.
Pandemi: Bir hastalığın yahut enfeksiyon etkeninin ülkelerde, kıtalarda, hatta tüm dünya üzere çok geniş bir alanda yayılım göstermesi.
PCR: Dizilimi aşikâr olan DNA yahut RNA kısımlarının çoğaltılması; polimeraz zincir tepkisi.
Pik/Zirve/Doruk: Salgın sürecinde günlük olay sayısının en yüksek kıymete ulaştığı nokta/gün. Yalnızca olay sayısı için değil başka parametreler için de kullanılabilir.
Pnömoni: Akciğer dokusunun iltihabı; zatürre.
R0 Kıymeti: Ek hadiseden kaynaklanan yeni olayların sayısı; hastalığın bulaşma katsayısı.
Saha İncelemesi/Filyasyon: Bulaşıcı bir hastalık varlığında, hastalığı taşıyan kişinin temas ettiği herkesin o hastalık açısından taranması.
Semptom: Bedendeki olağan dışı bir hal yahut hastalığı yansıtan, hasta için besbelli olan durum; belirti.
Harika Bulaştırıcı/Süper Yayıcı/ Üstün Taşıyıcı: Bir bulaşıcı hastalık etkenini hassas bireylere beklenenden çok daha fazla bulaştıran enfekte kişi.
Ventilatör: Teneffüs zahmeti çeken hastalarda kullanılan, kişinin nefes alıp vermesini yapay olarak gerçekleştiren aygıt.
Zoonoz: Hayvanlardan insanlara yahut insanlardan hayvanlara doğal şartlar altında bulaşabilen hastalık.
Memurlar
