Jeoloji Profesörü Selim İnan, Türkiye’nin sarsıntıyla ilgili acı tablosunu açıkladı. İnan, Türkiye’nin dünyanın en etkin sarsıntı jenerasyonunda yer aldığını belirterek, “Yılda 24 binden fazla küçük yahut büyük sarsıntı kaydedilmektedir. Türkiye’nin yüzde 70’i 1. ve 2. derece sarsıntı bölgesinde yer almaktadır. Hala oturulmakta olan konutların 16 milyondan fazlası 1. ve 2. zelzele bölgesinde ve yaklaşık olarak nüfusumuzun yüzde 70’i yeniden 1. ve 2. sarsıntı bölgelerinde yaşamaktadır” dedi.
Mersin Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı emekli Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selim İnan, İzmir sarsıntısı ve zelzelenin ziyanlarını en aza indirmeyle ilgili açıklamalarda bulundu. 30 Ekim’de İzmir’de büyük bir sarsıntı olduğunu vurgulayan İnan, “İzmir’e 68 kilometre uzaklıkta bir sarsıntı meydana gelmiştir. Zelzelenin odak derinliği 16 kilometre olup, AFAD’a nazaran 6.6, Kandilliye nazaran 6.8 ve Amerika Jeolojik Araştırmalar ve Avrupa Sismoloji Kurumuna nazaran 7.0 büyüklüğe sahip olan zelzele, Sisam Adası ile Kuşadası ortasında 40 kilometrelik uzanıma sahip olağan bir faya bağlı olarak gelişmiştir. Fayın kuzey kısmı 1.5 metre çökmüş ve bilhassa Sığacık ve yakın yöresinde 50-60 santimetre yüksekliğe sahip tsunami dalgaları görülmüştür. Sarsıntı merkez üssüne 68 kilometre uzaklıkta bulunan İzmir’in bilhassa Bayraklı ilçesinde 17 binanın yıkılmasına, 114 kişinin vefatına ve çok sayıda insanımızın yaralanmasına neden olmuştur. Genel olarak bakıldığında tarihî periyotlar içerisinde 1900 yılından evvel, büyüklüğü 6.5 üzerinde olan 16 zelzele kaydedilmiş ve başta Efes olmak üzere çok sayıda antik kentler ile İzmir’de büyük yıkımlara neden olmuşlardır. Zelzele merkezine bu kadar uzak olmasına karşın hasarın fazla olmasının nedenleri bu yazıda irdelenmektedir. Ülkemiz dünyanın en etkin zelzele jenerasyonunda yer almakta ve yılda 24 binden fazla küçük yahut büyük sarsıntı kaydedilmektedir. Hala kullanılan Türkiye zelzele bölgeleri ve Türkiye sarsıntı tehlike haritalarında ülke topraklarının yüzde 70’i 1’inci ve 2’inci derece zelzele bölgesinde yer almaktadır. Hala oturulmakta olan konutların 16 milyondan fazlası 1. ve 2. sarsıntı bölgesinde ve yaklaşık olarak nüfusumuzun yüzde 70’i tekrar 1. ve 2. derece zelzele bölgelerinde yaşamaktadır” diye konuştu.
“Ülkemizde ortalama 2 yılda bir yıkıcı sarsıntılar oluyor”
Türkiye’de ortalama 2 yılda bir yıkıcı sarsıntılar olduğunun altını çizen İnan, “Kuzey Anadolu Fay Sistemi (KAF), Doğu Anadolu Fay Sistemi (DAF), Ege Graben Sistemi (EGS), Orta Anadolu Fay Sistemi (OAFS) ve gibisi bu sistemlerin kimi kısımları uzun vakittir suskunluğunu korumaktadır. Doğu Anadolu fayının Kahramanmaraş-Türkoğlu kısmı, Türkoğlu-Antakya kısmı, Kuzey Anadolu fayının Yedisu-Karlıova kısmı ile Marmara Denizi içerisinde yer alan kısmı, Ege Graben sistemi içerisinde ise Muğla ve Gökova körfezi kısımları büyük risk teşkil etmektedir. Sarsıntısı engellemek elimizde olmadığı için sarsıntı ziyanlarını mümkün olduğu ölçüde azaltma çalışmalarını yapmak gerekmektedir” halinde konuştu.
“8 büyüklüğündeki bir zelzele bin atom bombasına eş değer”
Sarsıntının ziyanlarının farklı nedenlere bağlı olduğuna vurgu yapan İnan, “Depremin büyüklüğü, zelzelenin odak derinliği, sarsıntının müddeti, sarsıntı odağına uzaklık, zelzelenin oluş vakti üzere faktörler ortaya çıkacak ziyanları belirliyor. Başkası ise nüfus yoğunluğu, zelzele alanlarının jeolojik özellikleri, yapı tekniği zelzele bölgesindeki toplumun sarsıntı konusundaki eğitimi ile sarsıntı konusunda kurumlaşma ve yönetimsel işbirliği üzere insan kaynaklı nedenler olup bunlara karşı gerekli tedbirleri alarak sarsıntıların verdiği ziyanları en az seviyeye indirmek mümkündür. Bunları biraz açacak olursak büyüklük sarsıntı sırasında açığa çıkan gücün ölçüsünü verir. Büyüklük logaritmik olarak artar. Örneğin 8 büyüklüğündeki bir zelzelede 1000 tane atom bombasının patlatılması sırasındaki açığa çıkan güç kadar güç yayılır. Büyüklüğü 7.4 olan 1999 Kocaeli sarsıntısı sırasında açığa çıkan güç Hiroşima’ya atılan atom bombasının yaydığı güçten 400 kat daha fazladır. Bunu önlemek imkansızdır. Zelzelenin mühleti ne kadar uzun olursa verdiği ziyan artmaktadır. Sarsıntı odağına yakın olmak ziyanı yeniden artıran bir nedendir. Bunu da engellemek olanaksızdır. İnsan kaynaklı nedenlerin başında bölgenin jeolojik yapısı özelliklede yer yapısı gelmektedir. Binaların üzerine yapıldığı yer ne kadar makûs olursa sarsıntının verdiği ziyanlar tıpkı oranda artmaktadır. Yer berbat ise bina sağlam dahi olsa binalar ya tabana gömülmekte yada yan yatmaktadır. Bunun örneklerine 1999 sarsıntısı sırasında Kocaeli, Adapazarı, Düzce ve yakın yörelerinde, 2011 Van zelzelesinde ve 2020 Elazığ Sivrice sarsıntılarında sıkça rastlanmaktadır” tabirlerini kullandı.
“İzmir’de yıkılmış 17 binanın inşaat kusurlarından kaynaklandığı görülmektedir”
İnsan kaynaklı ziyanlardan biri de konutların kalitesinin yetersiz ve makus olması olduğunun altını çizen İnan, “Bunlar ortasında en göze çarpanlar kalitesiz beton, materyal kusurları, eksik ve kalitesiz gereç kullanımı, donatı yanılgıları, kolon kirişlerde yapılan yanılgılar, etriye yanılgıları sayılabilir. Bu yanılgılara bağlı olarak binalar iskambil destesi üzere üst üste ya da yanlara gerçek yığılmaktadırlar. Tekrar bunun örneklerini 1999 Kocaeli ve 2011 Van sarsıntılarında görmekteyiz. Misal biçimde İzmir’in Bayraklı ilçesinde yıkılmış olan 17 adet binanın da yeniden inşaat kusurlarından kaynaklandığı çeşitli gazete ve TV haberlerinde açık bir biçimde görülmektedir. Buraya kadar anlatılanların ışığında bir zelzelede meydana gelen hasarların zelzelenin doğal özellikleri ile taban ve yapı kalitesinden kaynaklandığı açıktır. Sarsıntının doğal özelliklerini değiştirmek yada müdahale etmek imkansızdır. Buna rağmen yer ve yapı kalitesini iyileştirmek ise bizim elimizde olan bir durum olup, bunlara dikkate edersek sarsıntının verdiği ziyanları minimuma indirmek mümkündür. Şayet yer ve yapı stokumuz iyi olsaydı sarsıntılarda meyyit sayıları çok düşük seviyelerde kalırdı. Tabanın nitelikleri ve inşaatın sağlamlığından fazla dış görünüm, iç dizayn ve lüks materyallere bakılarak gayrimenkul alınmaktadır. Bu formda yapıldığında da acı olaylarla her vakit karşılaşmak ülkemizde son derece olağan bir durumdur” dedi.
“Yapı stokları yine incelenmeli ve sağlamlaştırılmalıdır”
Vatandaşların yanı sıra kurumların da bir an evvel tedbir alması gerektiğine dikkat çeken İnan, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Bütün kentlerimizin bir an evvel afet master planlarının yapılması ve uygulamaya geçilmesi gerekmektedir. Yapı stoklarının tekrar incelenmesi ve sağlamlaştırılması çalışmaları yapılmalı. Fabrika, sanayi kuruluşu, hastaneler, eğitim kuruluşu ve iş yerlerinin incelenmesi ve gerekirse yıkılarak yenilerinin yapılması gerekir. İsteyen herkesin istediği yere bina yapmasına müsaade verilmemelidir. Sık sık imar affı ve gibisi kanunlar çıkarılmamalıdır. Okullarda özelde zelzele genelde de doğal afetler hakkında dersler okutularak bilinçlendirme çalışmaları yapılmalı. Ülkemizde yer alan tüm yerleşim yerlerindeki bina ve konutların zelzele sigortasının yaptırılması ve denetim edilmelidir. Kentsel dönüşüm projelerinin ranta yönelik olarak değil tahlile yönelik olarak yapılmalı ve sıkı denetlenmelidir. Yeni bir doğal afetler yasası çıkarılmalı, bu yasa içerisine fay yasası, heyelan yasası ve gibisi yasalar da dahil edilmelidir. Sonuç olarak belirttiğimiz kıymetleri aldığımızda zelzele ziyanlarını minimum seviyeye indirmek mümkündür.”
Memurlar