Kadir Has Üniversitesi Mühendislik ve Tabiat Bilimleri Fakültesi’nden Güç Sistemleri Profesörü Dr. Volkan Ediger, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Ülkemiz açısından tarihi bir müjde” dediği açıklaması sonrası Türkiye’nin doğal gaz keşfine dair merak edilen hususlarla ilgili olarak BBC Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın yaptığı açıklama neden bir “müjde” niteliği taşıyor?
Türkiye Cumhuriyeti’nde dayanılmaz bir petrol sendromu vardır. Türk halkı fevkalade ölçüde petrole maraklıdır. Yerin altının petrol denizi olduğunu, bu petrol denizinin bir gün kesinlikle çıkarılacağını düşünür. Hatta şöyle de söylentiler vardır: “Yabancılar buldurmuyor, engelliyor, bizimkiler buluyor ancak üstünü betonla kaplıyorlar”. Bu Türk halkında inanılmaz bir sendrom yarattı.
Türkiye’de 1934 yılından beri birinci kere gaz konusunda bu kadar kıymetli bir keşif yapılıyor. 1948 yılında Raman alanında petrol bulunmuştu. Ondan 50-60 yıl sonra denizlerimizde, ki denizlerimiz bugüne kadar çok az aranmıştır, böylesi bir keşif yapılıyor.
Karadeniz’in münhasır ekonomik kısmı en fazla olan ülkesi Türkiye iken yalnızca 23 tane kuyu delindi. Bu kuyuların da birçok sığ kıyılarda. 100 metre 200 metre su derinliğinde delinen kuyular…
Tarihi sürecin yanı sıra güçte dışa bağımlılığımız da sınır safhada. Biz tükettiğimiz gücün yüzde 75’ini dışardan alıyoruz. Bunun için bütçeden ortalama 50 milyar dolarlık bir hissesi sadece güç ithalatına harcıyoruz. Bu da cari açığımızın değerli bir kısmını oluşturan hisse.
İşte tüm bu nedenlerle bu keşif kıymetli bir keşiftir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “2023 hedefi” gerçekçi mi?
Bu birinci kuyu. Bu kuyudan sonra bir-iki kuyu daha açılıp birebir keşfin orada da teyit edilmesi lazım. Teyit edildikten sonra tespit kuyularını açmamız lazım.
Bu tespit kuyuları yerin altında bulduğumuz rezervuarın geometrisini-3 boyutlu dağılımını ve taşların gözenekliğini-geçirgenliğini, onun içindeki sıvı ve gazın akış durumunu gösterir. Bunu yaptıktan sonra oturup bir modelleme yapmamız lazım. Nerelerde üretim yapabilirizi bulmamız lazım. Ondan sonra üretim kuyuları açmamız lazım. Sabit platformun üzerinde üretim kuyularını açıp, oradan üretmeye başlamak lazım. Orada üretilenleri depolamak lazım. Depodan da karaya doğal gaz boru çizgisini döşememiz lazım. Onu da ana şebekeye bağlamak yahut tüketilecek yer neresiyse oraya iletmek lazım.
Bütün bu süreçler biraz güç görünüyor. Tabi şayet önemli bir Türk mucizesi yaratılmazsa. Dünyadaki tecrübelere baktığımızda, bunun için 6-7 yıllık bir süreç olağan üzere geliyor. Şayet bu 1-2 yıl içinde olursa çok mutlu oluruz. İnşallah başarılabilir diye düşünüyorum.
“Mucize” tabirini kullandınız. Doğal gazın çıkartılması sürecinin hızlandırılması için ne yapılmalı?
Yapılmayacak bir şey yok. Türkiye Cumhuriyeti’nin odak noktası bu olursa, bütün maddi imkanlarını-insan kaynaklarını hepsini buraya kullanırsan yapılabilir tabi. Yapılmayacak bir şey yok. Lakin dediğim üzere bu türlü bir mucizenin gerçekleşmesi için mucizevi bir çalışma ve planlamanın yapılması da gerekli elbette. İnşallah gerçekleşir tabi. En büyük dileğimiz o.
Bu bölgede daha evvel Petrobas ve ExxonMobil’in doğal gaz bulduğu, maliyeti çok yüksek olduğu için gazı çıkarmadan vazgeçtiği yolunda haberler yapıldı? Daha evvel de “Karadeniz’de doğal gaz bulundu” açıklamaları yapılmıştı. Savlar yanlışsız mu? Bulunan doğal gazın evvelkilerden farkı ne?
Karadeniz’de 5 tane derin kuyu açıldı. 2005’ten 2011’e kadar…İlk kuyu Hopa açıklarındaydı. 2005 ve 2006 yıllarında BP ile ortak deldik.
Biz bunları çoklukla yabancılarla ortak yaptık, hiçbir masrafına katılmadık. Bütün masrafı onlar yaptılar. “Production sharing agreement” dediğimiz üretim paylaşım mutabakatı yaptık. BP bir şey bulamadı. Daha sonra Petrobas-ExxonMobil 2010’da Sinop 1’i deldi. Chevron, Yassıhöyük’ü deldi. Geriden ExxonMobil Kastamonu’yu deldi.
Burada bir tek TPAO bütün masraflarını karşılayarak Sürmene-1 diye bir kuyu açtı. Yabancı bir ortağı yoktu.
Bu şirketlerin hepsi orada üretime geçebilecek petrol olmadığını söylediler. Zira bir kuyunun maliyeti, örneğin BP’yi biliyorum, 200 milyon dolar harcadılar orada. BP bu paranın hepsini harcadı ve gitti.
Uçağa binseniz, elinize ağır bir taş alsanız, pencereden atsanız, sondaj açsanız, oradan petrol çıkar. Petrol çıkmayan dünyada bir karış yer yoktur. Petrolün oluşumuna imkan veren iklimsel ortamlar çabucak hemen her yerde olmuştur.
Burada kıymetli olan şey ispatlanmış rezervdir. Yerin altından mevcut ekonomik ve teknolojik şartlarda çıkarıp satabileceğin net ölçü demektir. Masrafı yazarsınız. ispatlanmış rezervin günümüzdeki bedelini hesaplarsınız. İkisinin ortasındaki farka bakarsınız. Şayet yatırdığınız parayı ziyadesiyle, faiziyle çıkaramıyorsanız, “Ben bu işte yokum” derseniz.
Fatih gemisinin sondaja 20 Temmuz’da başladığı söylendi. Süratli bir biçimde sonuca ulaşılmasını neye bağlıyorsunuz?
Valla biraz süratli oldu tabi. Kuyu da bitmedi. 200 metre delinecek. 100 metresi delindi. Kuyunun yarısı tamamlandı şimdi. Bence de biraz erken oldu. Niçin oldu bilemiyorum tabi.
Çabucak hangi partiden olursa olsun, hangi seviyede olursa olsun; politikler bu çeşit keyifli haberleri vermeyi isterler, severler. Biraz daha önceliklerine alırlar, gündemlerinin başına koyarlar.
Vakit kısa üzere fakat inşallah doğrudur, ülkemizde daha da yenileri bulunur diye dua ediyoruz. Memnunluk duyacağımızı belirtiyoruz.
Reuters haber ajansı 800 milyar metreküp doğal gaz rezervininin bulunduğunu bildirmişti. Lakin açıklanan rezerv 320 milyar metreküp. Bu sayı nasıl belirleniyor?
Bir sünger düşünün. O süngerin gözenekleri vardır ve gözenekler birbiriyle bağlantı, temas halindedir.
Bu süngerin içinde su olduğunu ve onun da yerin 1 metre altında olduğunu düşünün. İşte petrol motamot bu biçimde sünger üzere gözenekli bir kayanın içine girmiş sıvıdır. Petrolse sıvı, doğal gazsa gaz halindedir.
Biz bu süngerin toplam hacmini sismik çalışmalarla, sondaj bilgileriyle, jeolojik çalışmalarla buluyoruz. Enini uzunluğunu yüksekliğini çarpıyoruz. İçindeki gözenek ölçüsünü hesap ediyoruz.
Hacimde gözenek ölçüsü yüzde 10’sa, bu oranı alıyoruz, “Bu kadar ölçüde petrol yahut gaz var” diyoruz. Tabi bunun hepsini kapiler basınçtan dolayı çıkarmak mümkün değil.
Bir üretim yüzdesi belirliyoruz, “üretim faktörü” dediğimiz…Örneğin “Ben bu kurallarda bunun yüzde 80’ini çıkartabilirim” diyoruz. Bulunan toplam sayısı yüzde 80’le çarpıyoruz. Ortaya bir sayı çıkıyor.
İhtimali artırmak için 3,5, 10 tane yerden delersek bu süngeri, o süngerin ortalamasını alacak kâfi veriyi elde edebiliriz. “Bizim şu kadar petrol ya da gaz var” dediğimiz sayı o vakit daha da gerçekçi olur.
320 milyar metreküp doğal gaz rezervi keşfedilmesi, Türkiye’nin dışa bağımlılığını azaltır mı?
Biz yılda 50 milyar metreküp gaz tüketiyoruz. Ve bunun da yaklaşık yüzde ikisini kendi iç kaynaklarımızdan üretiyoruz. Çabucak hepsini dışardan aldığımızı varsayalım. 350 milyar metreküp, 6 yıllık muhtaçlığımızı karşılar. Bu elbette kıymetlidir.
Biz yılda aşağı üst 40 milyar dolar civarı para ödüyoruz bu kadar gazı alabilmek için. Dolasıyla 6 yıl bunu ödemezsek, 250 milyar dolar yapar. Bu çok büyük para. Yani bırakın 300’ü, 10 milyar metreküp bile bulmuş olsak elbette çok çok çok iyi. Zira biz çok ölçüde dışarı bağımlı bir ülkeyiz. Tükettiğimiz gücün yüzde 75’ini dışardan alıyoruz. Bunu ne kadar azaltabilirsek elbette kardır. Fakat tüketici pozisyondan yahut ithalatçı pozisyondan ihracatçı pozisyona geçebilir miyiz? Elbette geçemeyiz.
Fakat o alttaki düzeylerde de doğal gaz bulunursa, yeni açılacak kuyularda da bulunur ve sayı büyürse…İsrail o denli oldu. 2010’da Doğu Akdeniz’de Leviathan diye bir saha buldular. İsrail ithalatçı pozisyondan gerçek bir eksen değiştirerek ihracatçı pozisyona geçti ve bugün Ürdün’e gaz satıyor.
Tabi orada bulunan ölçü biraz daha büyük ve İsrail çok küçük bir ülke. 5-10 milyar metreküplük bir tüketimi var. Gerisini satıyor. Bizimki kadar dev bir gaz tüketicisi ülke değil.
Açıklanan doğal gaz keşfi, Türkiye’nin dış siyasetini nasıl tesirler?
320 milyar metreküpte kalırsak pek bir şey tabir etmez. Rusya’dan 10 sene 50 milyar metreküp alıyorsak, 40 milyar metreküp alırız. 40 milyar dolar ödüyorsak, 35 milyar dolar öderiz. Bir ölçü kar ederiz. onunla kalır. Tabi ne kadar masraf edeceğiz o kadar gazı çıkarmak için, o farklı bir mevzu.
Lakin Türkiye için niçin kıymetli? Zira Türkiye yıllarca maalesef kendi denizlerini aramayan bir ülkeydi. Ve alınan bu üç gemiyle elimizde bugün sondaj gemimiz de var, sismik gemimiz de var. Birçoğu bizim kendi elemanlarımızdan oluşan takımla kendi denizlerimizde arama yapıyoruz. Yeni bir safha açıyoruz. Bu çok değerlidir.
Istek ederiz ki bunun know-how’ı bize geçsin. Hiçbir yabancıya gereksinim duymayacak halde o gemilerin işletilmesinde, her şeyiyle Türkler çalışsın. Daha fazla arayalım. Ne kadar fazla arama yaparsanız, talihiniz o kadar artar.
300 değil 50 milyar metreküp bile bulunsa, benim için çok kıymetlidir. 1934’ten bu yana süren petrol arama kesimine yeni bir boyut kazandırılmıştır. 3 tarafı denizle çevrili bir ülke için çok tahminen de 50 sene evvel yapması gereken şeylerdi bunlar.
Doğu Akdeniz’de de misal bir keşif mümkünlüğü var mı?
İnşallah, keşke…Doğu Akdeniz’le Karadeniz’in en büyük farkı şu: Karadeniz’de ülkeler ortasında hiçbir sorun yok. Dünyanın en sessiz, sakin, uyumlu bir halde bölümlere bölünmüş denizidir. Ortaya hisse sınırını çizmişler, herkes kendi hissesini almış. Komşularla bir sorun yok. O büyük bir avantaj.
İkinci büyük avantaj Karadeniz’de en büyük karasuyu olan biziz. Denizin sahibi biziz. Münasebetiyle oralarda aramalar daha rahat yapılabilir.
Akdeniz’de ise jeopolitik bir sürü münazaralar var. Arbedeli ülkeler var. Dışardan müdaheleler var. Rusyası var, Amerikası var, bütün dünyanın gözü orada. Sıkıntıları çözmek daha güç zira orada problemler daha karmaşık. Karadeniz’e nazaran çok çok daha sıkıntı elbette.
Memurlar
