Mehmet Bahadır Er ve Maryna Er Gorbach’in birlikte yazıp yönettiği Omar ve Biz’in şenlik seyahati devam ediyor. Varşova Sinema Şenliği’nde açılışını yapmış ve Ekümenik Heyet En Âlâ Sinema Ödülü’ne layık görülmüştü. Kasım ayında vizyona girmesi beklenen sinema, Amerika, Fransa, Portekiz, Arjantin ve Türkiye’den toplam 13 mükafatın sahibi oldu. Türkiye’deki birinci gösterimini ise Antalya Altın Portakal Sinema Şenliği’nde yapan Omar ve Biz’in şimdiki durağı ise 3-11 Eylül tarihleri ortasında düzenlenecek olan Ankara Sinema Şenliği. Omar ve Biz’in öyküsü ise şöyle: İki göçmenle komşu olmak zorunda kalan emekli kumandan İsmet’in kıssasını husus ediyor. İsmet’in tıpkı apartmanda yaşayan komşusu Sabri ise vefattan dönmüş, kendisine yardımcı olan iki göçmen sayesinde hayatı kurtulmuştur. Bu hadisenin akabinde Sabri iki göçmeni konutunda konuk etmeye karar verir. Lakin İsmet bu durumdan pek şad değildir. İki göçmenle komşu olmak zorunda kalan İsmet, bu süreçte kendisini önyargılarıyla yüzleşmesini sağlayacak vakaların içinde bulur. Sineması iki direktörü ve Suriyeli başrol oyuncusu Taj Sher Yakub ile konuştuk. Sinemanın direktörlerinden Maryna Er Gorbach sinemayla ilgili şunları söylüyor: “Tabi ki bir savaşı durduramayız ancak şefkat hissinden aldığımız ilhamla bir sinema yapabiliriz. Oyuncularımız mülteci statüleri sebebiyle sonları aşıp gösterimlere katılamasa bile Omar ve Biz’i dünyanın birçok ülkesinde gösterebiliriz. Omar ve Biz mültecilerle ilgili şablon beklentilerden çıkıp bu durumla karşılaşan beşerler ne düşünüyor, ne hissediyor diye merak eden seyirci için değişik bir sinema olacak.”
DÜNYA BİR KAVİMLER GÖÇÜ YAŞIYOR
Zati mültecilik konusunda çok fazla sinema yapılırken siz neden buna ortak oldunuz? Bu bahse sinemanızla getirdiğinizi düşündüğünüz farklı bakış nedir?
Mehmet Bahadır Er (MBE): Çok hoş bir soru teşekkür ederiz. Biz de Maryna ile bunu oldukça tartıştık, göç ve mültecilik üzerine daha çok haber ve belgesel yapılıyor, fakat sanılanın bilakis kurmaca sinema sayısının endüstriyel sinemaya oranı hayli düşük. Bu mevzuda sinema yapmanın maddi riskleri çok fazla olduğundan ticari sinema yatırımcısının uzak durduğu bir husus haline geldi. İçinde bulunduğumuz yıllar prestiji ile dünya bir “kavimler göçü” yaşıyor. Ekonomik bedel ve istikrar değişimleri, siyasi çatışmalar, iklim değişiklikleri, insanların hayattan beklendiklerinin değişmesi ile milyonlarca insan dünya üzerinde bir göç dalgası içinde yaşar hale geldi. Bunların da ötesinde şahsen tanıma fırsatı bulduğum bir göçmen benim de mevzu üzerine bakış açımı değiştirdi. Bir sinema yaparak hissettiğimi bu değişimi öbür beşerlerle paylaşma ihtiyacım sinema serüvenine dönüştü. Türkiye’de son yıllarda bu bahse değinen sinema yapabilen Onur Saylak, Andaç Haznedaroğlu ve Derviş Zaim’i de isimleriyle anmak gerektiğini düşünüyorum.
BAKIŞ NOKTAM SİVİLLERİN MİLİTARİZMİNİ ANLATMAK
Maryna Er Gorbach (MEG): Ben de Bahadır’ın bu bahis üzerine senaryo yazdığını duyduğumda tıpkı yansıları vermiştim. Çağdaş sinema dünyasında şefkat duygusu tanınan ya da ekonomik olarak kar edilebilir, dağıtımı yapılabilir değil. Ancak Bahadır bu sineması yapmak ve benim sinemanın içinde olmam için çok uğraştı. Duygusal olarak bu projeye bağlanmam sinemada oynayacak gerçek mülteci oyuncular Taj ve Hala’yı bulduğumuzda canlandı. Birinci bakışta mülteciler ve yereller ortasında geçen bir öykü üzere görünse de gerçekte bakış noktam sivillerin militarizmini anlatmak oldu. Şahsen savaşı istatistiklere dönüştürmeyi, haberi pasif ve taşlaşmış bir kalple almayı kabul etmek istemiyorum, savaşa öncelikli olarak ekonomik kriz, petrol, Amerika ya da öteki rasyonel sebepler olarak bakmak değil. Benim için insan jeopolitikten daha kıymetli.
Oyuncularla nasıl tanıştınız?
MBE: Omar ve Mariye karakterlerini bulabilmek için uzun bir oyuncu seçim süreci yaşandı, Almanya, İngiltere ve Fransa’da oyuncu bakıldı. Avrupa’da göçmenlerle çalışan birkaç tiyatro ve ajans dayanak verdi. Pakistan, Afgan, Mısırlı, Kürt ve Arap oyuncularla tanıştık. Savaş sırasında Suriye tarafına geçip dönme talihim oldu, kamplara ve toplama merkezlerine de haber yollandı. Auditionlar alındı. Savaş öncesi hakikaten oyuncu olup şu an mülteci ya da göçmen statüsünde şahıslarla çalışmak istediğimiz için uzun bir araştırma süreci yaşadık. Avrupa’ya geçebilen oyuncu göçmenlerin birçoğu sinemada anlatılan kıssaların kendi başlarından geçtiğini ve sinemada oynamak istediklerini belirttiler. Ancak Türkiye’ye dönmeleri durumunda Avrupa’daki ikamet müsaadeleri yanacak ve geri dönemeyeceklerdi. Birbirimizi tanıma süreci bizde ve kıssada de değişimlere sebep oldu. Taj ve Hala ile Kadıköy’de ArtHere isiminde göçmen sanatkarların yapıtlarını sergileyen sanat galerisi sahibi Omar Baraktar’ın tavsiyesi ile tanıştık. Kıssayı anlattık, birlikte provalar yaptık. Hem Taj Hem Hala sinemada oynamak ve tekrar sanat içinde var olmayı çok istiyorlardı, disiplinli ve özverili çalıştılar. Sinemanın önyargıları kırması daha çekim sırasında hissedilmeye başlandı, takımlar ve oyuncular duygusal olarak birbirine çok dayanak oldu. Bu yakınlık hala devam ediyor.
BİZ FARKLI BİR ANLATIMI SEÇTİK
Bu sinema, “Kaçak/düzensiz göçmenlere yardım edin. Etmezseniz makûs bir insansınız.” güzellemesi yapıyor üzere tıpkı vakitte. Buna katılıyor musunuz?
MEG: Sineması ne kadar “iyi ve kötü” üzere ortalama formüle sokmaya çalışılsa da izleyiciler sinema gücünü anlayacak ve renklerin tümünü hissedecek ince bir tuval olacaktır. Merhamet ve irtibat için her vakit sloganlar aramak gerekli değildir. Ve bu manada, sinema izleyiciyi sinemada göçmen olmaya da davet ediyor. Dahası, sahnelerin arkasında ne olacağını iddia etmek için size tam bir özgürlük sunuyoruz, zira karakterler çerçevede olmasa bile, onları aklınızda canlandırabiliyorsunuz. Bir noktada, mevzunun reddedilmesi ve hatta mevzuya sinirlenilmesi, size sunduğumuz duygusallık ve hassasiyet ile gayret etmeye başlıyor. İzleyicinin alışkanlıkları bizden daha agresif, daha süratli, daha edepsiz, acımasız olmamızı ister. Yapmayız, zira farklı bir sinema lisanı seçtik. Ve bu bizim kıssa anlatımındaki farkımız.
MBE: “Göçmen” ya da “mülteci” bir memleketler arası hukuk tarifi; sinemada söylediğimiz şey ise karşımızdaki kişiyi devletlerin, orduların ya da bankaların tanımladığı üzere değil, ön şartsız “insan” olarak görebiliriz. Dev global savaşların sonuçlarını yaşayan beşerlerle bir dertleşme bizimkisi, Maryna’nın da dediği üzere anlatım lisanımız net bir tercih.
İSMET DE KENDİ YOLUNDA BİR GÖÇMEN
İsmet karakteri ve onun motivasyonundan bahseder misiniz?
MEG: İsmet de birebir vakitte kendi yolunda bir göçmendir, askeri sistemden büsbütün sivil bir yaşama; ömür ve mevtin buyruklarını dinlemediği hatta kendi oğlunun bile buyruklarına uymadığı bir alana göç eder. İsmet, berbat insan olduğu için değil hayatta hakikat bildiklerini uygulamanın sadece tek bir yolu olduğuna inandığı için yalnız kalmıştır. İsmet askeridir, otoriterdir, disiplin ve herkesin faydasına kesin kurallardan yanadır lakin tıpkı vakitte, İsmet’in karakteri bir baba, eş olarak rahat, sakin bir kişi olarak kaybedilen vakitle ilgilidir. Tahminen de hayatında birinci sefer, denizin bir dalgası olduğunu ve ağacın yaprakları olduğunu duydu. Tahminen bir saniye bile olsa bir insanın öbür bir beşere gereksinimi duyduğunu inanıyordu, orduya değil.
SİYASİ PARTİLER DE İNSANI KUŞATIYOR
MBE: İsmet, Omar ile olan bağlantısında de oğlu ile olduğu üzere refleks olarak -meli -malı ile davranıyor, gerçek prosedürlerle bağlantı kuramıyor. Kendisini tabir edemiyor. Ya da Tabir etmek için seçtiği teknikler etrafı tarafından kabul görebilecek şeyler olmuyor. Sahip olduğumuz mülkiyet, kültür, toplumsal sınıf, desteklediğimiz politik partiler de insanı kuşatıyor, evvel gözünü sonra vicdanını körleştiriyor ve bir müddet sonra iradesini büsbütün elinden alıyor; -meli, -malı’larla hareket etmemize sebep olması manasında *sahip olduklarımızla bir ayrıcalık hissetme sevdası askerlik mesleğinden farklı değil. İsmet; sahip olduklarını korumak ismine insanlığı ile bağı zedelenmiş çabucak herkesi temsil ediyor. Senarist olarak tutumum Çehov’dan çok Tolstoy’unkine yakındır; kıssa Anna’nın ölmesini gerektiriyorsa Anna ölür. Benim Anna’yı sevmem ya da sevmemem sonucu değiştirmez.
TAJ SHER YAKUB: BERBATLIĞI BİTREMEZSİNİZ TAHMINEN LAKIN AZALTABİLİRSİNİZ
7 yıl evvel Türkiye’ye geldim, çeşit işlerde çalıştım, daha sonra Türkçe öğrendim, hala öğrenciyim ve çalışıyorum. Bu sinemada yer aldığım ve bu türlü bir grupla çalıştığım için gurur duruyorum. Bu grubun bir modülü olduğum için memnunum. Mülteci konusunun sinema ve televizyonda işlenmesi hakkında şunları düşünüyorum: Genel olarak makûs şeyleri bitiremezsiniz, fakat onları azaltabilirsiniz. Artık izleme zamanındayız; sinema ve televizyonun fikirleri etkilemede rolü var. Şu an mülteci kıssası konusunda birçok proje yapılıyor ve bunların bitmesi pek mümkün değil. Lakin değerli olan ne anlattığı ve halkı ne kadar etkilediğidir. Benim aklımda her vakit bir soru vardı: İnsan olmaz güç bir şey mi? Omar ve Biz sineması buna ‘Hayır’ dedi. Bunun dışında oyunculuk konusunda durmaya niyetim yok. Sinema olmasa bile tiyatroda oyunculuğa devam edeceğim.
Memurlar
