Öğretim ve araştırma görevlisi kadrolarında liyakat nasıl sağlanır?

Bilindiği üzere, Yükseköğretim Şurası Başkanlığı tarafından geçtiğimiz günlerde “YÖK Akademik Kariyer-Liyakat Platformu” uygulamaya konuldu. Kelam konusu platform ile doktoralı insan kaynağının Türk yükseköğretim sisteminde şeffaf ve liyakat odaklı istihdama katkı sağlaması hedeflenmektedir. Doktoralı insan kaynağı ile hekim öğretim üyesine gereksinim duyan üniversiteler bu platformlar üzerinden birbirleriyle etkileşime geçebilecektir. Kelam konusu projenin öğretim üyesi takımlarında liyakat temelli yaklaşımlara vesile olmasını ve üniversitelerde yaygınlaşmasını ümit ediyoruz.

Başka taraftan, öğretim üyesi takımlarında liyakat ve şeffaflık arzulanırken, öğretim vazifelisi ve araştırma vazifelisi takımlarında son iki yıldır çok önemli problemlerin olduğunu görüyoruz. Yükseköğretim Şurasının, 2018 yılında yaptığı yönetmelik değişikliğiyle birlikte ilanların özel kaidelerini denetim etme konusunda büsbütün devre dışı kalması ve bu değerli yetkinin üniversitelere bırakması çok önemli suiistimalleri de beraberinde getirmiştir.

YÖK Lideri Yekta SARAÇ, Akademik Meslek Liyakat Projesinin tanıtımında bu sorunun farkında olduklarını, “Akademideki atamalara ait şikayetlerin lakin şeffaflık ve liyakati önceleyerek çözülebileceğini, önümüzdeki günlerde liyakat ve ehliyeti öne çıkaracak yeni kararlar alınacağını” belirtti.

Bu kararlara katkı vermesi ve arzulanan liyakat projesinin tabana yayılması emeliyle öğretim vazifelisi ve araştırma vazifelisi takımlarında yaşanan problemleri örnekleriyle ve delilleriyle birlikte size dört başlıkta sunmak isteriz.

A) ÖĞRETİM VAZİFELİSİ TAKIMLARINA ÇALIŞMA ALANI YAZILMASI

“Öğretim Üyesi Dışındaki Öğretim Elemanı Takımlarına Yapılacak Atamalarda Uygulanacak Merkezi İmtihan İle Giriş İmtihanlarına Ait Yordam ve Temeller Hakkında Yönetmelik“in 6 ncı hususunun 5 inci fıkrasında “Yükseköğretim kurumları, bu Yönetmeliğe tabi öğretim elemanı takım ilanlarında lisans yahut lisansüstü mezuniyet alanları ile ilan edilen alana ilişkin bilimsel, objektif ve denetlenebilir şartlar dışında makul bir adayı tanımlayan özel kurallar koyamazlar.” kararı yer almaktadır.

Yönetmeliğin açık kararına karşın; birtakım üniversitelerimiz öğretim vazifelisi takımlarının özel kaidesine “çalışma alanı” yazmak suretiyle başvuruyu sonlandırmakta, belli bir adayı tanım etmektedir. Hal bu türlü olunca, aşağıdaki tablodan yıl sonunda ilan edilen birtakım takımların sonuçlarına bakıldığında yazılı imtihanlara 1-2 kişinin girdiği görülmektedir.

Bu durum, sonlu sayıda üniversitenin uygulaması üzere görülse de, berbat örneklerin yayılma tesiri çok daha süratli olabilmektedir. Bu çerçevede, Yükseköğretim Heyetinin özel kurallarla rekabeti engelleyen bu cinsten alımların önüne geçmesi bir keyfiyet değil zorunluluktur.

B) ARAŞTIRMA VAZİFELİSİ TAKIMLARININ KİŞİYİ TANIMLAMASI

Araştırma vazifelisi takımlarının; akademinin birinci basamağı, öğretim üyesi takımlarının ise kaynağını oluşturduğu kuşkusuzdur. Bu takımlara atananlar, doktora sonrası ilişikleri kesildiğinden, rekabetin en yüksek seviyede olması ve tabiri caizse en nitelikli genç mezunların alınması hedeflenmelidir.

Gerçekten, üniversitelerin büyük çoğunluğunda bu amaçlanırken, öğretim vazifelisi takımları için belirttiğimiz tipten çalışma alanı yazılması hususu araştırma vazifelisi takımlarına da yayılmıştır. Kimi üniversiteler, araştırma vazifelisi takımlarında müracaatları sonlandırarak Yönetmeliğe alışılmamış süreç yapmaktadır.

Bir kişinin kaidelerini taşıdığı araştırma vazifelisi alımının, “kişiye özel” olduğunu tescillemekten öbür izahı mümkün değildir. Aşağıdaki tablodan görebileceğiniz üzere, ilanlarda yer alan özel kurallardan ötürü, yazılı imtihanlara birkaç aday girebilmiştir. Bu durum, akademik mesleğine devam etmek isteyen bireylerde büyük bir hayal kırıklığına sebep olmaktadır. Yükseköğretim konseyinin, liyakatı öncelikle buralarda sağlaması gerektiğinden bu unvandan alımlar için katiyetle önlem alınması gerekmektedir.

C) DENEYİMİN MAKUL BİR ADAYI TANIMLAMASI

“Öğretim Üyesi Dışındaki Öğretim Elemanı Takımlarına Yapılacak Atamalarda Uygulanacak Merkezi İmtihan İle Giriş İmtihanlarına Ait Tarz ve Temeller Hakkında Yönetmelik“in 6 ncı hususunun 6 ncı fıkrasında; “İlanlarda, alanında deneyim sahibi olmak koşulunun, hangi tahsil seviyesinden sonrasına ilişkin olduğu, belli bir adayı tanımlamayacak biçimde belirtilir.” tabiri bulunmaktadır.

Yönetmelikteki karar, ilanlarda yer alan deneyim kuralının direkt bir adayı tanım etmemesi, geniş bir iştirake imkan vermesini amaçlamaktadır. Kimi üniversiteler deneyim koşulunu daha hudutlu seviyede tutarken, kimileri ise direkt belli bir adayı tanım edecek halde müddetler belirlemektedir.

Bu durum, imtihanlara çok az sayıda adayın girmesine neden olduğu üzere, bireye özel hale getirilmesi amaçlanan ilanlar için bir araca dönüşmüştür.

D) BÖLÜM/PROGRAMLA İLGİSİZ ALANLARIN YAZILMASI, İLGİLİ ALAN MEZUNLARININ ÖNÜNÜN KESİLMESİ!

Üniversiteler tarafından ilan edilen öğretim vazifelisi ve araştırma vazifelisi takımlarındaki en büyük sıkıntılarından birisi de bölümlerde/programlarda ilgili alan mezunlarına imkan vermek yerine, istenilen adayı almak emeliyle ilgisiz kısımlara baht verilmektedir.

Bu durum, bireye özel ilanı oluşturmanın öteki bir çeşitten yolu olmuştur. Aşağıdaki tablodan bir kadro örnekler üzerinden bakabileceğiniz üzere, farklı kısımlara baht verilerek adaylar tanım edilmekte, bunun sonucunda da az sayıda adayın müracaatına imkan verilmektedir.

Bizim yalnızca bir kısmını ortaya koyabildiğimiz somut örneklerinde de görüldüğü üzere öğretim vazifelisi ve araştırma vazifelisi alımlarında kelam konusu Yönetmelik bu ilanların makul bir adayı tanımlamayacak formda yapılmasını kural (!) koşarken Üniversiteler tarafından yayımlanan ilanlar denetimden geçmediğinden bir şikayet kelam konusu olup ilgililer tarafından da bu süreç takip edilmedikten sonra Yükseköğretim Şurası Başkanlığı ve Yükseköğretim Denetleme Heyeti bu duruma gözlerini kapatarak (!) Hatta yönetmeliğe uygunluk haricinde KDK’dan mevzuata karşıt öğretim vazifelisi alımına iptal tavsiyesi! haberimizde de görüleceği üzere hukuka karşıtlıkların da yapıldığı örnekleri de ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Akademik alandaki atamalarda liyakatten çok kelam edilir. Ne yazık ki gündeme getirdiğimiz bu ilanlarda atamaların birden fazla vakit liyakate nazaran olmadığını görüyor ve şahit oluyoruz. Vakit zaman buradan gündeme getirdiğimiz örneklerde olduğu üzere, aşikâr bir kişiyi işaret eden takım ilanları, eş, akraba, yakın etraf ve tanıdık şahısların liyakate bakılmaksızın atanmaları üzere örnekleri daha da çoğaltabiliriz. Bu durumlarda gün geçtikçe hak, hukuk ve adalet kavramlarının zedelenmesiyle sonuçlanarak, bu aksiliklerde eğitim kalitesinde azalmaya, bireyler ortası çatışmaya ve akademik ortamdaki üretkenliğin verimsizleşmesine ve kaliteden mahrum yapıtların çıkmasına neden olmaya başlamıştır.

Sonuç olarak, yükseköğretim kurumlarının yöneticileri özerk olmalarından kaynaklı yetkilerini ortaya bilimsel bir eser üretmek için kullanmak yerine bireye özel ilanlar çıkma konusunda birbirleri ile müsabakayı bırakmadıkları yahut bu tıp alım yapılan yerlerde yetkililer tarafından önemli yaptırımlar uygulanmadıktan sonra yalnızca kağıt üzerinden öteye gidemeyecek “liyakat” kavramının ön plana çıktığı ilanları görmekten gitgide uzaklaşılacaktır.

Denetlemek ya da soruşturmak bir öncül ya da öncelik değil, önlemler alındıktan sonra ortaya çıkan arka niyetli durumlara yaptırım uygulamak için kullanılan bir araç olmalıdır. Lakin Yükseköğretim sistemimizde sorunun kanyağı çözülmeden ve dahi sıkıntıya sebep olan yapı iyileştirilmeden sopanın ucunu gösterme sistemine başvurulur olmuştur.

Çalışma hayatında değerli kıymetlerden biri olan liyakat sözü iyi ve gerçek olan birçok özelliği kapsamaktadır. Yükseköğretimde birtakım özellikler tek başına kâfi olmadığından kişinin eğitimli ve adil olması, öteki bir değişle “ehliyet” sahibi de olması liyakatın öbür kıymetli özellikleridir.

“Liyakat” ve “ehil” olma durumunun sağlanması verimliliği arttıracağı üzere adaleti ve barışı sağlayacağından akademisyenliğin birinci adımı olan araştırma vazifelisi ve öğretim vazifelisi üzere ilanlardan başlanarak;

Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği uyarınca diplomalarda Yükseköğretim Heyeti tarafından onaylanmış anabilim/anasanat kolundaki programın ismi yer aldığından ve öğrenciler bu programlarda lisansüstü eğitim aldıklarından Araştırma Vazifelisi alımlarındaki ilanlarda aranan eğitimlerde bu isimler haricinde bir isim kullanıma ve mezuniyet ve eğitim haricinde bir koşul aranmasına müsaade verilmemesi,

Araştırma Vazifelisi alımlarında hangi anabilim kısmına alım yapılacak olursa olsun lisans mezuniyeti olarak o kısım mezunlarının ve o kısımda lisansüstü eğitim yapanların müracaatlarının engellenmesine müsaade verilmemesi,

Öğretim Vazifelisi alımlarında ise uçsuz bucaksız örnekler karşımıza çıktığından deneyim konusunun YÖK, ALES’ten muaf alanları belirledi yazımızda belirtildiği üzere somut bir biçimde ortaya koyulacak bir deneyim ve istenecek evrak çalışmasının YÖK tarafından yapılarak bu sonlar dışına çıkılmasına müsaade verilmemesi,

Bir sertifika/eğitim dokümanına yönelik kural koyulacaksa en az 6 ay öncesinde ve bu müddet boyunca aranacak bu evrakın duyurulması zorunluluğunun ortaya koyulması yahut bu dokümanın temini için 6 aya kadar mühlet verilecek formda bir müracaat imkanının sağlanması kısmen de olarak sıkıntıları çözecektir.

Son olarak YÖK’ten, lisansüstü öğrenci alımlarına uyarı! başlıklı haber, YÖK’ten Üniversitelere ‘Kes Yapıştır’ uyarısı başlıklı haber ve en son YÖK’ten tüm üniversitelere ‘Benzer bölümler’ uyarısı başlıklı haberde gitgide sertleşen bir ikaz ile “öğrenci” ve “idari personel” alımlarına bile dikkat çekerken “akademik personel” alımlarında bu yüreği göstermediği ve denetlemeyi yapmadığı sürece birtakım şeyler yeniden görmezden gelinmeye devam edecektir.

Memurlar