Ahmet Meşhur’un bugünkü yazısı;
Çağdaş kamu idaresinde Ömer’in açtığı yoldan yürümek
Hz. Ömer, ne siyaset bilimi ve kamu idaresinde lisans eğitimi almış ne de bu alanda doktora yapmıştı. Vaktinin aydını sayılabilecek kadar okuryazarlık kadar eğitimi vardı. Lakin kamu idaresinde o denli bir çığır açmıştı ki hala isminin anılması dahi bizleri titretmeye yetiyor. Yöneticileri büyülten yahut küçülten şey onların icraatlarıdır. İşte Ömer denilince birinci akla gelen idarede “adalet ilkesi”dir. Herhalde tek başına bu prensip kamu idaresini düzeltmeye yetecektir. Bu çerçevede onun uygulamalarından birtakım kesitleri günümüze ışık tutması ümidiyle sizlerle paylaşmak istiyoruz.
YAMALI ELBİSE GİYEN HALİFENİN ADALETİ VE DEVLET MALI KARŞISINDAKİ HASSASİYETİ
Hz. Ömer (R.A.) “Adalet mülkün temelidir” veciz kelamının sahibidir ve ömrü adaletle özdeşleşmiştir. Bu bağlamda onun uygulamalarında “adalet” olmazsa olmaz idare kuralı olarak merkeze oturmuştur. Bu kuralın merkeze oturduğu bir idare sisteminde yönetilenlerin rahatsız olma imkan ve ihtimali olamaz.
Yeniden Hz. Ömer devlet malına karşı titizliği ile meşhur örnek bir idarecidir. “Ben devlet malından nefsimi yetim malı derecesine indirdim varlıklı olursam ondan kaçınırım, muhtaç olursam gereksinimim kadar ondan yerim, güçlü olursam geri öderim” sözleri devlet adamlarına kıymetli bir hatırlatmadır.
Kişisel işleriyle devlet işlerini birbirinden ayırmada günümüz yöneticilerine ışık tutan uygulamalara imza atmıştır. Devletin mumu ile özel işlerini yapmaması ve yalnızca devlet işlerini yürütürken kamu mallarını kullanması örnek alınması gereken kıymetli bir davranıştır. Sıradan bir kamu görevlisinden değil, devletin bütün imkanları elinin altında olan bir beşerden bahsediyoruz. Sevinerek belirtmek gerekirse günümüzde az da olsa bu tıp davranışlar sergileyen yönetimciler mevcuttur.
Bilhassa belirtmek isteriz ki, Ömer’in kıt kanaat geçinmesi ve yamalı elbise giymesi dahi devlet malına karşı tavrını değiştirmemiştir. İnsanların içerisinde en iyisini yemeye ve giymeye en layık olanısın sloganlarına prestij etmez ve bunlara kızarak prestij tasarrufuna zerrece kapı aralamazdı. Bu çeşit sözlerle Allah’ın isteğini kazanmayı değil bana yakın olmayı umuyorsunuz sıkıntısı. Yani yalakalardan uzak durur ve prestij etmezdi. Demek ki asırlar uzunluğu prestij bu formülle elde ediliyormuş. Yoksa çağlar ötesinden Ömer’in sesi bu kadar gür duyulmazdı.
YÖNETIMCI SEÇİMİNDEKİ EHLİYET VE LİYAKAT HASSASİYETİ
Kamu vazifelisi atamada Ömer’in kelamı şöyledir; Kim ki bir adamı sadece sevdiği yahut yakın akrabası olduğu için kamu vazifesine tayin ederse Allah’a, Rasulü’ne ve müminlere hainlik yapmış olur. Kim makûs huylu facir bir adamı huyunu bile bile vazifeli tayin ederse oda tayin ettiği şahıs üzeredir.
Ömer’in kamu vazifelisi seçiminde en temel kriteri ehliyet ve liyakattir. Onun devrinde yapılan atamalarla ilgili tenkit olmadığı görülür. O denli ki görevlendirmelerde bireylerin toplumsal yahut siyasal pozisyonları değil, işin ehli olmaları öne çıkmıştır. Bilhassa akrabalarını iktidar nimetlerinden uzak tutması onun en temel prensiplerinden birisidir. Yani onun idaresinde nepotizmin zerresine rastlanmaz.
Hz. Ömer’in; “Şayet ashab Rasulullah’ın (SAV) arkadaşları olmaları nedeniyle kendilerini başka insanlardan üstün görüyor ve kendilerinin daha öncelikli olduklarını düşünüyorsa, evvel üzerlerine düşeni yapmaları gerekir. Şayet onlardan beklenen bir davranışı sahabe olmayan birisi gösterirse, Ömer’in gözünde o daha önceliklidir” tabiri idarede epeyce kıymetli bir unsurdur. Yani onun idaresinde duygusal atamalara yer yoktur.
MAL BEYANI SİSTEMİ ONUN PERIYODUNDA UYGULAMAYA GİRMİŞTİR
Hz. Ömer’in, bir kente vali tayin ettiğinde malını yazılı olarak kayıt altına aldığı ve onlardan kimilerini vazifeden aldığında da mallarını ikiye bölüp yarısını aldığı söz edilir. Yani idarecilerin hem atama öncesinde hem de vazifeden alındıktan sonraki malları tespit edilirdi. Günümüzdeki mal beyanı temelinin temellerinin onun periyodunda atıldığını söz edebiliriz.
Atamalardaki titizliğe karşın bir şikayet kelam konusu olursa da derhal gerekli soruşturma yaptırdığı da bilinen bir gerçektir. Bu bahisteki en hoş örnek ise Amr b. As’ın fazla mal edindiğine dair bir şikayet karşısında derhal soruşturma başlatılmış ve şikayetin haklı bulunması üzerine de Amr’ın mallarının bir kısmına el konulmuştur. Bu tıp örneklere sıklıkla rastlanmaktadır. Yeniden suiistimal edileceği fikriyle misyonları sırasında kamu vazifelilerinin ticaret yahut bir diğer işle uğraşmaları da yasaklanmıştır. Zira, kamu görevlisince yapılan ticarette devletin alınıp satılacağı onun vaktinde tespit edilmiştir.
HALK GÜNLERİNİN BIRINCI ÖRNEĞİ ONUN VAKTINDE BAŞLAMIŞTIR
Her yıl mutat bir biçimde hac mevsiminde halkla idarecileri yüzleştirir ve problemleri şahsen yerinde çözerek değerli bir kontrol prensibini hayata geçirmiştir. Şahsen halkın karşısında hesap vereceğini bilen yönetimciler bu şuurla davranış sergilerdi. Valilerinden de tıpkı tavrı istemiş ve halkla ortalarına uzaklık koymamalarını bilhassa hatırlatmıştır. Siz isterseniz buna şeffaf idare ya da günışığında idare de diyebilirsiniz. Vakit zaman yaptırdığı yerinde soruşturmaların yanında kurduğu hafiye teşkilatıyla da mümkün suiistimalleri önlemeye çalışmıştır.
Bir valinin hastaları ziyaret etmediğini güçsüz ve fakirleri kabul etmediğini öğrenirse derhal vazifeden alırdı. Yani tayin edilen valilerin halkın içinde ve halkın problemleriyle hemhal olmasını istek ederdi. Ben memurlarımı halka eziyet etmeleri, onların yüzüne vurmaları, namuslarına sövmeleri ve mallarını almaları için tayin etmedim kelamı de kıymetli bir hatırlatması olup, idare vazifesinin değerli bir emanet olduğu her uygulamasına yansımıştır.
ONUN IDAREDE ORTAK AKIL MERKEZE ALINMIŞTIR
Onun devrinde ortak akılla alınan kararların idaredeki tesiri açıkça görülmektedir. Yalakalığı sevmediği için etrafında de yalaka insanların barınma imkanı yoktu. Münasebetiyle da objektif bir biçimde hususlar istişare edilir ve sonuçta kendi kararlarının tersine de olsa istişare sonucunda çıkan karar uygulanırdı. Uyguladığı yol Kur’an ve sünnete uygun olduğu için Hz. Ömer’in aksi bir davranış sergilemesi zati beklenemezdi.
Onun istişare takımında ashabın önde gelenleri ortasında bulunan Hz. Ali, Hz. Peygamber’in (SAV) amcası Abbas, Abbas’ın oğlu Abdullah, Hz. Osman, Zeyd b. Sabit, Abdurrahman b. Avf, Üseyd b. Hudayr üzere isimler vardı ve gruba gereksinime nazaran diğer üyelerde eklenirdi. Hatta gerektiğinde Müslüman olmayanların görüşlerine de başvurulduğu belirtilmektedir. İstişarelerde taraflar, fikirlerini özgürce lisana getirirler ve Hz. Ömer onlara “Ben de sizlerden biriyim. Sizden benim karar ve görüşlerime uymanızı beklemiyorum. Elinizde hakkı söyleyen bir kitap var. Ben ne söylediysem bu kitaba nazaran söylemeye çalıştım. Siz de hak olan görüşü seçin ve onu tercih edin.” tabirlerini kullanırdı.
KAMU MISYONUNDAN KAYNAKLANAN ARMAĞANLAR KARŞISINDAKİ TAVRI
Kendisine gönderilen ikramları kamu malı olarak kıymetlendirmiş ve hazineye irat kaydettirmiştir. Hz. Peygamber’in (SAV) zekat memurunu aldığı armağanlar karşında uyardığına şahit olan bir kişinin yapması gereken en alışılmış davranış buydu. Bu haliyle kamu vazifelilerinin gönderilen ikramlar karşısındaki tavrının temelleri atılmıştır.
“Kamu vazifelilerinin armağan ile imtihanında son durum” başlıklı yazımızda günümüz yöneticilerinin hali pür melali ayrıntılarıyla açıklanmıştı. Rabbim kamu idaresinde Ömer’in müsaadeden giden yönetici sayısını arttırsın.
Memurlar