Kamu kurumlarında bu biçim fazla ödemeler kelam husus olduğunda ekseriyetle zimmet çıkarma süreci; 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunun 77. unsuru ile Kamu Ziyanlarının Tahsiline Ait Tarz Ve Temeller Hakkında Yönetmeliğin 6. ve 7. hususları ve bu mevzuatın yasal destekleri münasebet gösterilerek memurdan geri istenilmektedir.
PEKALA, MÜNASEBET GÖSTERİLEN MEVZUAT NE KADAR HAKİKAT, KAMU KURUMLARI MEVZUATLARDA HANGİ HUSUSLARI VE SÜREÇLERİ GÖRMEZDEN GELİYOR?
Bu mevzuyu ve zimmete münasebet tutulan ilgili mevzuatı dört kısımda inceleyecek olursak;
1- 6098 SAYILI TÜRK BORÇLAR KANUNU;
Bu Kanun taraflar ortasındaki borç bağlantısını yasal olarak düzenleyen, her iki tarafın da haklarını belirleyen/sınırlayan kanun olup kısaca alacaklı ve borçlunun birbirlerine olan sorumlulukları yasal düzenleme ve muhafaza altına alan kanundur. Bu kanunda alacaklı ve borçlu hakları düzenlenmiştir.
Zimmet çıkartılan bireyler devlet memuru olup 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa nazaran vazife yapmaktadır. Bu durumda devlet memuru ile çalıştığı kurum ortasında her hangi bir iş mukavelesi, alacak ve borç bağlantısı bulunmamaktadır. Münasebetiyle 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun ilgili kararlarının devlet memuru ile devlet kurumu ortasında uygulanması durumu kelam konusu değildir.
Münasebetiyle 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 77. unsurundaki; “Haklı bir sebep olmaksızın, bir diğerinin malvarlığından yahut emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür.
Bu yükümlülük, bilhassa zenginleşmenin geçerli olmayan yahut gerçekleşmemiş ya da sona ermiş bir sebebe dayanması durumunda doğmuş olur.” kararlarına istinaden devlet memuru misyon yaptığı kurumdan rastgele bir borç almamıştır ve kurumada borç vermemiştir. Hasebiyle bir oburunun malvarlığından yahut emeğinden zenginleşme durumu da kelam konusu değildir.
Ama ortada fazla ödemeden kaynaklı bir kamu ziyanı olduğu da bir gerçektir.
O VAKİT HANGİ SÜREÇ YAPILACAKTIR?
2- KAMU ZİYANLARININ TAHSİLİNE AİT TARZ VE TEMELLER HAKKINDA YÖNETMELİK;
Bu Yönetmeliğin “Amaç” başlıklı 1. hususuna nazaran yönetmeliğin hedefi; denetim, kontrol, inceleme, kesin karara bağlama yahut yargılama sonucunda tespit edilen kamu ziyanlarının tahsiline ait yöntem ve temelleri belirlemektir. Tarafıma çıkartılan zimmet sürecinin de Osmaniye Valiliği Vilayet Sıhhat Müdürlüğünün 01.10.2019 tarih ve E.3739 sayılı makam onayı ile yapılan inceleme sonucunda 2017-2018 yıllarına ilişkin gelir vergisi matrahlarının yine hesaplanması ile belirlendiği ortadadır.
Yeniden bu Yönetmeliğin “Kapsam” başlıklı 2. hususuna nazaran yönetmeliğin kapsamı; kamu yönetimlerinde misyonlu memurların, kullanımlarındaki taşınır ve taşınmazların korunması ve her an hizmete hazır halde bulundurulması için gerekli önlemleri almamaları nedeniyle Devlete verdikleri ziyanlar ile kamu hukukuna tabi vazifelerle ilgili olarak şahıslara verdikleri ziyanlar hakkında, 657 sayılı Kanunun 13 üncü unsuru uyarınca 27.6.1983 tarihli ve 83/6510 sayılı Bakanlar Heyeti Kararıyla yürürlüğe konulan Devlete ve Şahıslara Memurlarca Verilen Ziyanların Nevi ve Ölçülerinin Tespiti, Takibi, Amirlerinin Sorumlulukları, Yapılacak Öbür Süreçler Hakkındadır.
Bu Yönetmeliğin “Dayanak” başlıklı 3. unsurundaki; “Bu Yönetmelik, 10.12.2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Mali İdaresi ve Denetim Kanununun 71 inci unsuruna dayanılarak hazırlanmıştır.” kararlarına nazaran yönetmeliğin desteği ise 5018 sayılı Kamu Mali İdaresi ve Denetim Kanunudur.
3- 5018 SAYILI KAMU MALİ İDARESİ VE DENETİM KANUNU;
5018 sayılı Kamu Mali İdaresi ve Denetim Kanununun “Kamu ziyanı “ başlıklı 71 unsurundaki; ” Kamu ziyanı; kamu vazifelilerinin kasıt, kusur yahut ihmallerinden kaynaklanan mevzuata muhalif karar, süreç yahut aksiyonları sonucunda kamu kaynağında artışa pürüz yahut eksilmeye neden olunmasıdır.” kararlarına nazaran oluşan kamu ziyanının bu ziyana neden olan sorumlulardan tahsil edilmesi gerekmektedir.
Fazla ödeme yapılan devlet memuru, hiçbir formda tarafına çıkartılan zimmetin oluşmasında; kasıt, kusur, ihmal, mevzuata ters karar, süreç yahut aksiyonlarda bulunmamış ve kamu kaynağında eksilmeye neden olmamıştır.
Hasebiyle Kamu Ziyanlarının Tahsiline Ait Tarz Ve Asıllar Hakkında Yönetmeliğin 6. ve 7. unsurlarında oluşan konular kendisine fazla ödeme yapılan devlet memurunu ilgilendirmemektedir.
İşte o unsurlar;
“Kamu ziyanının belirlenmesi
HUSUS 6- (1) Kamu ziyanının belirlenmesinde;
a) Yapılan iş, alınan mal yahut hizmet karşılığı olarak ilgili mevzuatında belirtilen ya da mevzuatında öngörülen karar, onay, kontrat ve gibisi dokümanlarda belirlenen meblağdan fazla ödeme yapılması,
b) İlgili mevzuatında öngörülen haller dışında, iş yaptırılmadan, mal yahut hizmet alınmadan evvel ödeme yapılması,
c) Transfer niteliğindeki masraflarda, fazla yahut yersiz ödemede bulunulması,
ç) İlgili mevzuatı yeterince görevlendirilen komite yahut şahıslarca rayiç bedelinden daha yüksek fiyatla iş yaptırılması, mal yahut hizmet alınması,
d) Kamu yönetimlerine ilişkin malların kiraya verilmesi, tahsisi, idaresi, kullanımı ve elden çıkarılması süreçlerinin mevzuata uygun bir biçimde yapılmaması,
e) Görevlilere teslim edilen taşınırların ziyana uğraması,
f) Yönetim gelirlerinin tarh, tahakkuk yahut tahsil süreçlerinin mevzuata uygun bir halde yapılmaması,
g) Kamu yönetiminin yükümlülüklerinin mevzuatına uygun bir biçimde yerine getirilmemesi nedeniyle kamu yönetimine faiz, tazminat, gecikme artırımı, para cezası üzere ek mali külfet getirilmesi,
ğ) Mevzuatında öngörülmediği halde ödeme yapılması,
temel alınır.
Kamu ziyanının tespiti ve bildirilmesi
UNSUR 7- (Değişik: RG-15.6.2019-30802-C.K.-1147/2 md.)
(1) Kamu ziyanı 6 ncı hususta belirtilen konular göz önünde bulundurulmak suretiyle;
a) Denetim, kontrol yahut inceleme,
b) Sayıştay’ca kesin karara bağlama,
c) Yargılama,
sonucunda tespit edilir.
(2) Tespit edilen kamu ziyanına ait yazı, tutanak, rapor, ilam ve gibisi evraklar ilgili kamu yönetimine gönderilir.”
KAMU ZİYANI TESPİT EDİLDİĞİNDE HANGİ SÜREÇLER YAPILMALIDIR?
Yönetmeliğin “Kontrol, kontrol yahut inceleme sonucunda tespit edilen zararın değerlendirilmesi” başlıklı 7/A hususu 3. fıkrasındaki; “(3) Kamu ziyanına ait tespitlerin değerlendirilmesinde aşağıda yer alan konular birlikte dikkate alınır:
a) Kamu vazifelilerinin mevzuata alışılmamış karar, süreç yahut hareketinin varlığı.
b) Mevzuata karşıt karar, süreç yahut aksiyondan bir kamu ziyanı oluşması.
c) Sorumlu ve ilgililerin belirlenmesi.
ç) Kamu ziyanının; sorumlunun kasıt, kusur yahut ihmalinden kaynaklandığına ait illiyet bağının kurulması.” kararlarına Nazaran fazla ödeme yapılan devlet memuru hakkında üstteki tespitlerin yapılması gerekmektedir.
FAZLA ÖDEME YAPILAN DEVLET MEMURU HAKKINDA BİR KAMU ZİYANI OLUŞTURUP OLUŞTURMADIĞIMIN TESPİTİ GEREKMEKTEDİR
Kendisine fazla ödeme yapılan devlet memurunun;
A- Kamu ziyanının oluşmasında; mevzuata ters karar, süreç yahut harekette bulunup bulunmadığının,
B- Kamu ziyanının oluşmasında; mevzuata karşıt verdiği bir kararın bulunup bulunmadığının
C- Kamu ziyanının oluşmasında; süreç yahut hareketin olup olmadığının ve bunlar nedeniyle bir kamu ziyanı oluşturup oluşturmadığımın tespiti gerekmektedir.
Hasebiyle devlet memuru, tarafına çıkartılan zimmetle alakalı; mevzuata muhalif karar, süreç yahut harekette bulunmadığı üzere mevzuata muhalif verdiği bir karar, süreç yahut harekette bulunmamaktadır. Şayet bu durumlarda bulunmuş ise bunların tek tek tespit edilerek ilgili memura bildirim edilmesi ve zimmet çıkarılması gerekmektedir. Bu tespitler yapılmadan fazla ödeme yapılan memura zimmet çıkartılamaz.
Örneğin fazla ödeme yapılan devlet memuruna çıkartılan kelam konusu zimmet iki yılda 1200 TL olsun buda aylık y 50 TL’ye tekabül etsin.
Kendisine fazla ödeme yapılan devlet memurunun bu ödemeleri fark ederek kurum müdürlüğüne başvurup “Tarafıma fazla ödeme yapıyorsunuz” diyerek düzeltme ihtimali, fazla ödeme ölçüsünün düşüklüğü nedeniyle hayatın olağan akışına da terstir. (Burada kusurlu olarak yapılan fazla ödeme ölçüsü, hayatın olağan akışı içinde fark edilecek bir meblağdaysa örneğin aylık 500 TL üzere bir ölçüyse devlet memurunun bunu fark etmesi de olağan dışıdır. Bu ölçünün yüksek olması nedeniyle yapılan faza ödemelerin fark edilmemesinin olağandışı olması nedeniyle açılan davalarda devlet memuru aleyhine red edilmektedir.)
Kaldı ki kelam konusu ödemeler genelde üst kurumca yapılan incelemeler sonucunda fark edilebilmektedir. Ayrıyeten örneğin hastanelerdeki döner sermaye ödemeleri her ay farklı ölçülerde olmaktadır, hasebiyle memurun aldığı fiyatın eksik ya da fazla mı olduğu noktasında bir mukayese yapma imkanı da bulunmaktadır.
ORTADA BİR KAMU ZİYANI VAR LAKİN BU ZİYAN KİMDEN TAHSİL EDİLECEK?
Hasebiyle kamu kurumunca Yönetmeliğin “Denetim, kontrol yahut inceleme sonucunda tespit edilen zararın değerlendirilmesi” başlıklı 7/A hususu 3. fıkrasındaki kararlara nazaran; sorumlu ve ilgililerin belirlenmesi ve Kamu ziyanının; sorumlunun kasıt, kusur yahut ihmalinden kaynaklandığına ait illiyet bağının kurulması gerekmektedir.
Buna nazaran fazla ödeme yapılan devlet memuruna çıkartılan zimmete ve kamu ziyanına neden olan sorumluların tespit edilerek zimmetin ilgili yönetmelik gereği bu sorumlulara çıkartılması yahut muhasebe programını güncelleyen kişi yahut şirket yetkilileri ile yapılan mukavele gereği onlardan kaynaklı bir kusurlu ödeme kelam konusu ise kelam konusu kamu zararın bu şirkete çıkartılması gerekirken tarafıma çıkartılan zimmet süreci mevzuata ve hukuka açıkça terstir.
Burada fazla ödeme alan devlet memuru o vakit kamu ziyanı da o ödesin formundaki vicdani bir savunma olsa da ne yazık ki mevzuat bu biçimdedir. Bu formda fazla ödeme alan memur kamu ziyanını ödesin formunda bir mantık olursa ödemeleri muhasebeleştiren şahıslarda hiçbir sorumluluk olmaması manasına gelir ki bu da işleri içinden çıkılmaz bir hale dönüştürür. Mevzuat burada kimin; kasıt, kusur, ihmal, mevzuata muhalif karar, süreç yahut hareketlerde bulunarak kamu kaynağında eksilmeye neden olup olmadığından gerçek dışı beyanı yahut hilesi bulunup bulunmadığına bakmaktadır.
4-MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GENEL BİLDİRİMİ (SIRA NO:16) ŞAHISLARDAN ALACAKLAR BAHİSLİ BİLDİRİMİ;
Bu durumlara yönelik Muhasebat Genel Müdürlüğünün (Sıra No:16) “Kişilerden Alacaklar” bahisli Genel Bildirisi bulunmaktadır.
Muhasebat Genel Müdürlüğü Genel Bildirisi (Sıra No:16) Bireylerden Alacaklar bahisli bildiriminde yanılgılı ödeme yapılan devlet memurunun kasıt, kusur, ihmal, mevzuata ters karar, süreç yahut hareketlerde bulunarak kamu kaynağında eksilmeye neden olup olmadığından gerçek dışı beyanı yahut hilesi bulunup bulunmadığına bakılması gerektiğine dair Danıştayİçtihatları Birleştirme Heyetinin, 14/6/1974 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 22/12/1973 tarihli ve E. No. 1968/8, K.No.1973-14 sayılı kararının göz önünde bulundurulması gerektiği talimatı ilgili kurumlara bildirilmiştir.
İşte o bildirinin ilgili kısmı;
“I- ŞAHISLARDAN ALACAKLARIN TAKİBİ, TAHSİLİ VE TERKİNİNE AİT SÜREÇLER
Bireylerden alacakların sürüncemede bırakılmadan ve vakit aşımına uğratılmadan takip edilerek, yasal faizi ile birlikte tahsil edilmesi temeldir.
Şahıslardan alacaklar konusunu oluşturan yersiz, fazla ve haksız ödemelerin geri alınmasına ait olarak tesis edilen süreçlerin borçlular tarafından dava konusu edilmemesi yahut yönetim aleyhine sonuç doğuracak süreç tesis edilmemesi bakımından, Danıştay İçtihatları Birleştirme Konseyinin, 14/6/1974 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 22/12/1973 tarihli ve E. No. 1968/8, K.No.1973-14 sayılı kararının göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
Anılan kararda;
– Yönetimin, yanılgılı terfi yahut intibak sürecine dayanarak ödediği meblağın geri istenmesine bir mahkeme kararına gerek olmadan süreç tesis edebileceği ve bu sürece karşı açılacak davaların tahlilinin Danıştay’ın misyonu içinde olduğu,
– Yönetimin, yokluk, açık yanılgı, memurun gerçek dışı beyanı yahut hilesi hallerinde, müddet aranmaksızın kanunsuz terfi yahut intibaka dayanarak ödediği meblağı her vakit geri alabileceği,
– Üstte belirtilen istisnalar dışında kalan yanılgılı ödemelerin geri alınmasının, kusurlu ödemenin yapıldığı tarihten başlamak üzere 60 gün içinde mümkün olduğu, 60 günlük müddet geçtikten sonra geri istenmesinin mümkün olamayacağı,
belirtilmiştir.
İçtihatlar, hukukun yazılı kaynakları ortasında sayılmakta ve içtihadı birleştirme kararları, emsal olaylarda mahkemeleri bağlayıcı bir nitelik kazanmış bulunmaktadır. Bu nedenle, yönetimlerin yapacakları süreçlerde, bu kararlarda belirtilen konulara uymaları gerekmektedir.
Buna nazaran;
1- a) Kanuna muhalif halde yapılan terfi yahut intibak sürecine ya da öbür yöntemde yapılan yersiz yahut fazla ödemeye o memurun gerçek dışı beyanı yahut hilesi ya da idareyi aldatıcı evrak ibraz etmesi sebep olmuşsa,
b) İdarece yapılan süreç, yapıldığı tarih prestijiyle, yönetim hukuku istikametinden yoklukla malül (sakat) ise ve özel hukuk tarafından de mutlak butlan ile sakat olmuşsa,
c) Yapılan terfi ve intibakta memurun basitçe anlayabileceği kadar açık bir yanılgı mevcut olduğu halde idareyi haberdar etmemişse,
yapılan fazla ödemelerin desteği olan hukuka ters süreçlerin, 60 günlük mühlete bağlı kalınmaksızın her vakit geri alınması mümkün bulunmaktadır. Fakat, bu hukuka karşıt süreç sebebiyle yapılan fazla, yersiz ve haksız ödemelerin geri alınmasında genel kararlara nazaran vakit aşımı mühletinin dikkate alınması gerekmektedir.
2- Üstte belirtilen istisnai haller dışında kalan ve yönetimin kendi ihmali ve bilgi azlığı üzere nedenlerden kaynaklanan idari süreçlere dayanılarak yapılan fazla ve yersiz ödemelerin ise (Örneğin; bir memura, memurun bilgisi dışında idarece fazla ve yersiz maaş, fiyat, tazminat … Ödenmesi gibi), ödemenin yapıldığı tarihten başlamak üzere 60 günlük dava açma müddeti içinde geri istenmesi mümkündür. Bu durumda kamu vazifelilerinin rastgele bir tazmin kararıyla karşı karşıya kalmamaları için, fazla ödenen paraların genel kararlara nazaran vakit aşımı mühleti içinde tahsili gerekmektedir.”
Münasebetiyle ilgili mevzuatta yer alan açık kararlara nazaran; fazla ödeme alan devlet memurunun zimmetin oluşmasında; kasıt, kusur, ihmal, mevzuata ters karar, süreç yahut aksiyonlarda bulunarak kamu kaynağında eksilmeye neden olup olmadığına, gerçek dışı beyanı yahut hilesi bulunmadığına bakılarak bir karar verilmeli yoksa kamu ziyanına sebep olan ödeme ermini veren ve ödemeyi muhasebeleştiren sorumlu ve ilgililerin belirlenmesi ve Kamu ziyanının; sorumlunun kasıt, kusur yahut ihmalinden kaynaklandığına ait illiyet bağının kurulması gerekmektedir.
Ahmet KANDEMİR
Memurlar
