16 Nisan 2017 referandumuyla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihi prestijiyle uygulanmaya başlanan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, Türkiye gündeminden hiç düşmedi. Muhalefet son devirde güçlendirilmiş parlamenter sisteme dönüş sinyalleri verirken, iktidar kanadında yeni sistemden asla dönüş olmayacağına vurgu yapılıyor. Pekala Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ya da halk ortasında kullanılan ismiyle Başkanlık Sistemi Türkiye’ye ne kazandırdı? Yeni sistemin hayata geçirilmesi sürecinin her etabında yeralan Cumhurbaşkanlığı Hukuk Şurası Başkanvekili ve Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Mehmet Uçum, sisteme yöneltilen tenkitlere tüm açıklığıyla yanıt verdi.
HANTAL, DAĞINIK YAPIYI GERİDE BIRAKTIK
-16 Nisan referandumu ile kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ya da Başkanlık sistemi Türkiye’ye ne kazandırdı?
Çok detaylı tahlil etmek gerekiyor. 1. yıldönümünde yapılan değerlendirmede değerli sonuçlara ulaşıldı. Parlamenter sistemin en değerli sorunu olan dağınık, çok başlı, kesimli idare uygulamasının ortaya çıkardığı zafiyetleri ve problemleri artık geride bıraktık. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçildikten çabucak sonra örneğin Türk parasının korunması mevzuatında yabancılık ögesi olmayan alakalarda TL ile süreç yapma kararı çıktı. O devirde yurtdışından çok tehlikeli döviz manipülasyonları yapılıyordu. Şayet bu türlü bir öngörüde bulunup o kararları almasaydık birçok mali ve ekonomik sorun yaşayacaktık. Geçmişte bu türlü bir adım için Bakanlar Heyeti kararı gerekirdi ve karar alma süreci çok uzardı, uygulama çok sıkıntılı hale gelebilirdi. Birçok operasyona yakalanabilirdik.
-Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi daha ön alıcı ve daha süratli hareket ettiğini söyleyebilir miyiz?
Evet geçmişten farklı olarak bir sorun ortaya çıktığında reaksiyoner değil ön alıcı bir hükümet pratiği mümkün hale geldi. Örneğin pandemi süreci. Daha Covid19 konusu dünyanın gündeminde olmadığı bir periyotta, 2019’da Türkiye ulusal pandemi programını Cumhurbaşkanı kararıyla uygulamaya aldı. Yeniden bu sistemin öteki bir özelliği kolektif çalışmaya çok uygun olmasıdır. Parlamenter sistemde gerçek manada bir kolektif idare olmamıştır. Çok başlı idare vardır, çok fazla irade çarpışır ve ortaya en iyi çıkmaz. “Ehven’i Şer” dediğimiz berbatın iyisi çıkar. Meğer başkanlık sisteminde tüm süreçler kolektif yönetilir ve muhtaçlığa uygun “en iyi karar” çıkar. İki buçuk yıllık uygulamada bunun ispatı olan birçok örnek vardır.
ESKİ BAKANLAR ŞURASI ÇOK BAŞLIYDI
-“Bakanlar Konseyi etkisizleştirildi” tenkitlerine katılmıyor musunuz?
Katılmıyorum, zira bakanlar konseyi modelinden meseleleri sebebiyle vazgeçildi, vazgeçilen bir modelin tesirli olup olmadığını tartışmak anlamsızdır. Bakanlar Heyeti modeli, çok başlı idare temeline dayanır ve modüllü idare üzerinden birçok sorun üretir. Başkanlık Sistemi çok başlı ve modüllü idare özelliğini ortadan kaldırmıştır. Parlamenter Sistemde Bakanlar Konseyindeki her bakan eşit güce sahiptir. Bakanlar Şurası kararları fakat oybirliği ile çıkar. Bir kişi muhalif kalsa oradan karar çıkmaz. Hele koalisyon hükümetleri devrinde Bakanlar Şurasından bir karar çıkması çok zordur. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi modüllü değil kolektif bir idare anlayışına sahiptir. Cumhurbaşkanı bir karar almadan evvel kabinesi, ofisleri, başkanlıkları ve şuraları ile çalışır. Bu süreç sonunda ortaya bir karar çıkar. Parlamenter Sistem ise çatışmalar üzerine konseyidir. İstenilen kararı almak çok zordur. Yeniden parlamenter sistemde bakanlıklar ortasında uyum konusunda birçok uyuşmazlıklar çıkar. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde ise bu sorun ortadan kalkmıştır. Örneğin sel felaketinde, yaşadığımız sarsıntılarda tıpkı anda 4-5 bakan afet bölgesinde yüksek bir uyum ve iş birliği içinde çalışma yaptı. Olağan yürütme süreçlerinde ise bakanlıklar ortası yüksek düzeyli işbirlikleri görülmektedir.
MUHALEFET ESKİ TÜRKİYE HAYALİ KURUYOR
-Peki bu kadar olumlu yansıması olmasına karşın muhalefet neden daima güçlendirilmiş Parlamenter Sistem vurgusu yapıyor?
İsmine ne derseniz deyin. Parlamenter sistemle ilgili muhalefetin tüm beklentileri bir hayalden öteye gidemez. Bu gerçekçi ve dürüst bir siyaset değil. Niçin bu türlü bir hayal kuruyorlar? Zira Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi güçlü bir yürütme anlayışına dayandığı, halk aykırısı güç odaklarını ortadan kaldırdığı ve çoklu ve çok başlı idareye son verdiği için muhalefet başkanlık sistemine karşı çıkıyor. Çoklu yani çok başlı idare hayalini siyaset diye pazarlıyorlar. Parlamenter Sisteme dönerek bakanlıkları paylaşmak ve kendilerine küçük çıkar kümeleri üzerinden yeni hakimiyet alanları oluşturmak istiyorlar. Yani ulusal egemenliği parçalamak istiyorlar. Bu bir hayaldir. Parlamenter sisteme geçiş geriye gidiş demektir. Nasıl ki Cumhuriyet’ten sonra öncesine dönüş, çok partili sisteme geçtikten sonra tek partili sisteme dönüş mümkün olmadıysa Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nden de Parlamenter sisteme geri dönüş asla mümkün olmayacaktır.
‘GÜÇSÜZ OLSUN BENİM OLSUN’ ALIŞKANLIĞI!
-“Geçmişte yüzde 35 ile iktidara geliyorken artık yüzde 50’yi yakalamamız gerekiyordu. Ne gerek vardı” üzere bir tenkit var. Katılıyor musunuz bu tenkide?
Bu anlayış da çoklu ve çok başlı idare hayalinin bir yansımasıdır. Güçlü ve dinamik hükümet olmak yerine çok başlı idareden hisse alalım anlayışıdır. Sıkıntıya bu türlü bakanlar idare konusunu kendi dar siyasi ajandası üzerinden pahalandırıyor, halkın iradesine dayalı bir idaresi benimsemiyor, modüllü yürütme üzerinden halk için değil kendi çıkarları üzerinden güç edinme peşine düşüyor. Halbuki ülke için iyi idare anlayışı; çok başlı idareye karşı güçlü idare, modüllü idareye karşı kolektif idare, statik idareye karşı dinamik idare, reaktif idareye karşı proaktif idaredir. Güçlü, kolektif, dinamik ve önalıcı idaresi hayata geçiren de yüzde elliden fazla oyla seçilen yürütmedir, yani başkanlık sistemidir onun ismi da Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemidir.
-Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilirken ahenk maddeleri da değerli bir süreç olarak karşımıza çıkmıştı. Ahenk yasalarında hangi evredeyiz?
Ahenk kanunları konusunda 2,5 yıl içerisinde değerli ara alındı. Lakin bu süreç devam ediyor. 2023’e kadar sistemsel olarak adımlar atılmaya devam edilecek. Mevzuat açısından ahenk süreci devam ediyor. Yapılabilecek çok iş var. 2023’ten sonra da devam edecek bir süreçten kelam ediyoruz. Önümüzdeki periyodunda ise 1982 darbe anayasasından kurtulmamızı sağlayacak, yeni ve sahiden sivil bir anayasayı gerçekleştirecek adımlar da atılabilir. Elbette yeni anayasanın temelleri devletin üniter yapısını korumak ve hükümet modeli olarak da cumhurbaşkanlığı hükümet sistemini güçlendirmek olacaktır.
ATATÜRK, İNÖNÜ, BAYAR PARTİLİ CUMHURBAŞKANIYDI
-Partili Cumhurbaşkanlığı ve tarafsızlık sıkıntısı de sık sık gündeme getiriliyor. Bu bahis hakkında ne söylemek istersiniz?
Bizim siyasal tarihimizde birçok gerçekler gözardı ediliyor. Parlamenter Hükümet devirlerinde de partili Cumhurbaşkanları çok görüldü. Mesela Cumhuriyet’imizin kurucu başkanı Atatürk, devamında İsmet İnönü, sonra Celal Bayar partili Cumhurbaşkanıydı. Parlamenter Sistemlerde bile partisiz cumhurbaşkanı olmaz diye bir kural yok.
DÜNYAYI PARTİLİ LİDERLER YÖNETİYOR
-Dünyadaki Başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerinde Liderler partili değil mi?
Başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerinde zati Lider partili olmak zorundadır. Demokratik sistemin aslını siyasi partiler oluşturur. Siyasi partiler seçimlere hükümet olmak için girer. Başkanlık sisteminde hükümet Liderdir. Lider partili olmadan yahut parti mecralarıyla bağlantılı olmadan nasıl hükümete aday olacak. Bu demokratik bir haktır. Herkese partili olma hakkını tanıyorsun fakat Cumhurbaşkanına tanımıyorsun. Bu demokratik siyasi iştirak hakkına kökten terstir. Trump, Biden, Macron, Mitterrand partili değil miydi? Partili olmak başkanlık ve yarı başkanlık sistemlerinde demokratik işleyişin kaçınılmaz bir sonucudur. Ayrıyeten bizim sistemde cumhurbaşkanının partili olması mecburî bir kural değil demokratik bir haktır, bir siyasal iştirak imkanıdır. İsteyen cumhurbaşkanı partili olur hatta partisinde genel lider olur, bunu tercih etmeyen cumhurbaşkanı ise yalnızca üye olur yahut hiçbir partiyle bağlı olmadan cumhurbaşkanlığını yürütür. Bunu belirleyecek olan toplumsal ve siyasal dinamiklerdir. Yani başkanlık sisteminde cumhurbaşkanının hukuken partili olmasını yasaklamak büsbütün anti demokratik bir durumdur. Ayrıyeten hangi hükümet modelinde olursa olsun büsbütün hakikate karşıt olan partisiz ve siyasi tercihten bağımsız cumhurbaşkanlığını savunanlara da demokrat demek mümkün değildir.
CUMHURBAŞKANI YÜRÜTME YETKİSİNİ KULLANIRKEN TARAFSIZDIR
-Yeni sistemde Cumhurbaşkanının tarafsız olması çok tartışılan mevzular ortasında. Tarafsızlık kavramı konusunda bir baş karışıklığı var mı sizce?
Tarafsızlık üstlenilen sorumluluk ve kullanılan yetki ile ilgilidir. Örneğin bir belediye lideri da seçildikten sonra tarafsız olmak zorundadır. Ne demek bu? Herkese eşit hizmet götürmek demektir. Tarafsızlık sorunu seçilen pozisyonla, üstlenilen misyonla ilgilidir. Cumhurbaşkanı da yürütme vazifesini yerine getirirken ve yetkisini kullanırken tarafsız olmalıdır. Cumhurbaşkanı yeminine açın bakın. Siyaset yaparken, seçim yarışındayken tarafsız olması ile ilgili değildir. Cumhurbaşkanlığı misyon ve sorumlulukları açısından olması gereken tarafsızlıkla ilgilidir bu yemin. Hasebiyle tarafsızlık üstlenilen vazifeyle ve hizmetlerle ilgilidir. Orda bile dikkat etmek gerekir. Bir insan hayatının her alanında tarafsız olabilir mi? Bu insan tabiatına alışılmamıştır. Bu manada da Cumhurbaşkanı misyonunu yaparken ve yetkilerini yerine getirirken de milletin ve ülkesinin tarafıdır, o denli olmalıdır. Sonuç olarak demokratik siyaset yarışı içinde örneğin adaylıkta, örneğin siyasi iştirak hakkını kullanırken cumhurbaşkanı da bir yurttaş olarak elbette siyasi taraf olmak hakkına sahiptir. Lakin cumhurbaşkanı olarak yürütme misyonunu yerine getirirken, yürütme yetkisini kullanırken tarafsız hizmet yapar, durum budur.
“ATANMIŞ BAKAN” ELEŞTİRİSİ DEMAGOJİ!
-Yeni periyotta rastladığımız bir öbür konu da Bakanların ve bürokratların “atanmışlar” biçiminde aşağılanması ve itibarsızlaştırılmaya çalışılması. Atanmış olmak makûs bir şey midir?
Anlamadıkları nokta şu. Parlamenter sistemde bakanlar atanmıyor mu? Bakanın milletvekilleri ortasından atanması, o bakanın seçilmiş olduğunu göstermez. Parlamenter sistemde Cumhurbaşkanı ve Başbakan bakanları atar. Ayrıyeten Parlamenter sistemde istenirse dışardan da bakan atanır. Bunun birçok örneği geçmiş periyotta var. Demagoji yapılıyor. Makûs bir siyaset yürütülüyor. Yeni sistemde bakanları, liderleri Cumhurbaşkanı direkt atıyor. Cumhurbaşkanı halkın yüzde 50’den fazla oyu ile seçiliyor. Anayasa gereği yürütme misyonunu ve yetkisini üstleniyor. Cumhurbaşkanı’nın atadığı bakanları, liderleri ve üst kademe yöneticilerini “atanmış” diyerek aşağılamaya çalışmak bir yerde halkın iradesine de karşı çıkmak ve hürmet duymamaktır. Atanmışlar üzerinden kelam söyleyenler aslında seçilmiş iradenin sonlandırılmasını istiyorlar. Atanmışların demokratik iradeye değil kendi ajandalarına nazaran hareket etmesini, ulusal egemenliğin sınırlanmasını yani bürokratik egemenliğin geri gelmesini istiyorlar. Bürokrasinin idari değil siyasi bürokrasi olması hasretindeler. Bunun için de atanmışlar üzerinden Cumhurbaşkanı’nın alanının daraltılmasını arzuluyorlar. Bu bir vesayet hasretidir.
AİHM VE AYM KARARLARI YÖNLENDİRİCİDİR
-Son devirde AİHM ve AYM’nin kararlarını tartışmaya başladık. Bu mahkemelerin kararları bağlayıcı mıdır?
Mahkeme kararları üzerinde iki türlü kontrol vardır. Hiyerarşik kontrol ve yönlendirici kontrol. Hiyerarşik kontrol dikey bir bağ içerisinde temyiz mercilerine aittir. Bunlar da Yargıtay ve Danıştay’dır. AİHM ve AYM’nin kararları hiyerarşik değil yönlendirici kontroldür. AİHM ve AYM’nin kararları belgelerin tekrar ele alınması konusunda bağlayıcıdır. Mahkemeler tekrar bakmak zorundadır. Tekrar baktığında yeni karar kurabilir ya da kurmayabilir. Ceza ve Hukuk Muhakemeleri Kanunlarına baksınlar. Orada açıkça şu söylenir: “AİHM kararı ile bir ihlal tespit edilirse ve talep olursa mahkemeler yargılamayı yine yapar. Ya evvelki kararını onaylar ya da kısmen yahut büsbütün yeni bir karar verir. AİHM kararlarının temelden bağlayıcı olmadığı bu kadar açık iken ve yetki bağımsız mahkemelere aitken bağlayıcı olduğunu nasıl ileri sürüyorlar. Bu eleştiriyi yapanlar demek ki yürürlükteki hukukumuzu, CMK ve HMK kararlarını tanımıyor. Yürürlükteki hukuku tanımayanların görüşlerine tüzel bir bedel atfetmek mümkün değil. Bu durumda demek ki siyasi bir yaklaşım var ve siyasi yaklaşımları da hukuk alanında görmek önemli yanılgı olur.
YENİ SİSTEMDE SEÇİM BİR MUHTAÇLIK DEĞİL
-Parlamenter sistemin eski alışkanlıklarından biri de erken seçim. Erken seçim konusunda yeniden birtakım taleplerin olduğunu görüyoruz. Bu hususta ne söylemek istersiniz?
Evet parlamenter sistemin alışkanlıklarından biri de erken seçimdi. Lakin Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde erken seçim üzere bir muhtaçlık sözkonusu değil. Yeni anayasal sistemde erken seçim kavramı yoktur. Cumhurbaşkanı ve Meclis 5 yıllık sabit müddetle seçilir. Meclis ve Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bunun ismi erken seçim değil seçimlerin yenilenmesidir. Cumhurbaşkanı tarafından seçimlerin yenilenmesini istemenin çok harikulâde münasebetleri olması gerekir. Bu son deva olarak verilebilecek bir karardır. Seçimlerin yenilenmesi kararını 360 milletvekilinin dayanağı ile Meclis’te verebilir. Meclisin bu kararı vermesi de nitelikli çoğunluk gerektirdiğinden ve bunun içinde lakin olağan üstü kurallarda bir mutabakat sağlanabileceğinden istisnai bir durum olacaktır. Bu durumda “erken seçim” tartışması 2023’e kadar fevkalâde kurallar ve istisnai durumlar oluşmadığı sürece asla gerçekçi bir tartışma değildir. Pekala bu tartışma niçin gündeme getirilmek istenmektedir: Son derece açık; 2023’e kadar Türkiye’nin sahip olduğu siyasal istikrar avantajını zedelemeye dönük ideolojik bir atak yapılıyor. Özetle yeni sistem siyasi projelerle yahut ideolojik mühendislikle erken seçim üretmeye elverişli değildir. Bu nedenle bu tip yapay ve sapma tartışmaları bir kenara koyup Ülkemizin her alanda gereksinim olan ıslahat gündemlerine ve 2023 amaçlarına ağırlaşmak gerekir.
ÖZGÜRLÜKLERDEN VE DEMOKRASİDEN GERİ ADIM YOK
-2002-2012 yıllarında AK Parti iyiydi lakin 2012-2021 yılları ortasında hukuk ve özgürlükler noktasında gerileme periyoduna girdi deniliyor. Bu tenkitlere hak veriyor musunuz?
2002-2021 yılları ortasındaki 19 yıllık süreci bir bütün olarak pahalandırmak gerekir. Bunu yıllara bölerek kıymetlendirmek objektif ve kapsayıcı bir yaklaşım olmaz. 19 yıl içerisinde Türkiye’nin siyasi, ekonomik ve toplumsal süreçlerinde nasıl değişimler oldu? 2002’den sonra bürokratik ve askeri vesayetin tasfiyesiyle ilgili birçok adım atıldı. FETÖ’cü çetenin devletten temizlenmesi noktasında değerli çalışmalar yapıldı. 17/25 Aralık emniyet ve yargı darbesine karşı büyük uğraş verildi. 15 Temmuz darbe ve işgal teşebbüsüne karşı tarihi çaba verildi. Ekonomik ve siyasi alanda milletlerarası akınlara göğüs gerildi. Terörle gayrette tarihi adımlar atıldı. Hak ve özgürlükler alanında sessiz ihtilaller yapıldı. Cumhuriyet tarihinin en büyük ıslahatı olan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçildi. Dış siyasette Ege’de, Doğu Akdeniz’de, Libya’da mülteciler sıkıntısında, güç kaynakları konusunda, Azerbaycan’da tarihi atılımlara imza atıldı. Siyasi, ekonomik ve kültürel bağımsızlık ismine büyük adımlar atıldı. Bölgesinde ve dünyada oyun kuran ülke haline geldik. 10 yılda geriye gittik diyenler neye nazaran diyorlar bunu anlamak mümkün değil.
HUKUK REFORMUNDA SONA GELİNDİ
-Hukuk ıslahatı konusu gündemde? Neden bu türlü bir ıslahata muhtaçlık duyuldu?
Bu türlü bir ıslahata muhtaçlık duyulmadı, aslında yürüyen bir süreç var. Ülkemiz 19 yıldır birçok alanda daima bir değişim içerisinde. Anayasa kabul edildiğinden beri 18 kere değişti. Hukuk alanında da daima bir değişim talebi var. Zira hukuk sistematikleri statiktir. Hayatın dinamizmi ile hukukun statiği ortasında daima bir çelişki olur. Bu da değişimi zorlar. Ayrıyeten Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçildiğinde gerçek manada bir ıslahat süreci başladı. Şu anda yürüyen de o sürecin devamıdır. Cumhurbaşkanımızın açıkladığı üzere çalışmalar ağır bir biçimde sürüyor. Ayrıyeten vurgulayalım ki ıslahat denilince artık AİHM ve AB’nin referansları akıllara gelmemeli. Bizim referansımız ülkemizin, toplumumuzun, yurttaşlarımızın yani bizim insanımızın gereksinimleridir. Bu muhtaçlıklar üzerinden en gelişkin adımları atacağımıza da kimsenin kuşkusu olmamalıdır.
Memurlar
