İnsan Hakları ve Mazlumlar İçin Dayanışma Derneği (MAZLUMDER) iktidara hukuka dönüş davetinde bulundu.
Türkiye pek çok alanda önemli sıkıntılarla karşı karşıya bulunmaktadır. Yargıdan siyasete, eğitimden bürokrasiye yıllardır devam edegelen kronik sıkıntılar, 15 Temmuz kalkışması sonrası kuvvetlenen beka korkusu, içe kapanma ve güvenlikçi siyasetler nedeniyle daha da büyümüş artık yönetilemez boyutlara ulaşmıştır.
90’lı yıllar boyunca verilen uğraşın ve ödenen bedellerin karşılığında 2002 yılından bugüne; askeri ve bürokratik vesayetin kırılması, azaba sıfır tolerans, Kürt sıkıntısının tahlilinde girilen riskler ve atılan olumlu adımlar, toplumun dindar kısımlarına yönelik 28 Şubatçı kısıtlamaların ortadan kaldırılması üzere değerli kararlar, eksikliklerine karşın, toplumda önemli bir karşılık bulmuştu.
Lakin devlet ve siyaset 15 Temmuz’la birlikte travmatik bir psikolojiye sürüklenmiştir. Darbe teşebbüsünün üzerinden uzun bir vakit geçmesine karşın OHAL devri psikolojisinden çıkılamamaktadır. Hatta OHAL’in birtakım uygulamaları çeşitli düzenlemelerle kalıcı hale getirilmiştir.
Devlet artık hukuka dönmelidir!
Bu manada gerek Cumhurbaşkanı gerekse Adalet Bakanı tarafından lisana getirilen İnsan Hakları Acil Aksiyon Planını önemsediğimizi ve bu sürece katkı ismine daha evvel insan hakları hareket planı çalıştaylarında, Adalet Bakanlığı ile yaptığımız görüşmelerde ve yaptığımız basın açıklamalarında lisana getirdiğimiz görüşleri tekrar hatırlatmayı gerekli gördüğümüzü söz ederiz.
1. Yargı önemli biçimde örselenmiş ve büyük bir yara almıştır.
Adil Yargılanma Hakkı herkes için temel bir korunaktır. Yargının bürokrasi ve iktidarlara, onların değişimine ya da günübirlik siyasi tavırlara nazaran değil, hak ve adalete nazaran yapılandırılması gerekmektedir. Başta HSK’nın yapısından başlayarak “bağımsızlık ve tarafsızlık” ile “hakim güvencesi” kavramlarının mevzuatta ve uygulamada hayatiyet kazanması gerekmektedir. Siyaset ya da toplumsal medya tarafından beğenilmeyen kararlar sebebiyle “hakim güvencesi”ne açıkça alışılmamış bir halde yargıçların yerinin değiştirilmesi kabul edilemez. Başsavcılık kurumunun adliyenin işvereni haline getirilmiş olmasının sebep olduğu sorunlar dikkate alınarak esasen yargılamanın taraflarından birisi olan argüman makamının karar makamı ile bu kadar içli dışlı olması bir sorun olarak ele alınmalıdır. Yargının ögesi olmaktan gitgide uzaklaştırılmış olan savunma makamı ile karar ve tez makamı ortasındaki (“marangoz hatası”ndan öte boyutlara ulaşan) dengesizlik giderilmelidir.
2. Masumiyet prensibi ve lekelenmeme hakkı hepimiz için bir garantidir.
Bu teminat iktidarından muhalefetine, basınından toplumuna kadar herkes tarafından yok sayılabilmekte, şimdi yargılaması bile başlamamış çabucak her ideolojiden insan çeşitli cürümlerin faili olarak ifşa edilmektedir. Bu haklar kitaplarda durmanın ötesinde manalara sahiptir. Bunlara uymayanların hızlıca yargılanmasını ve hakları ihlal edilenlerin ziyanlarının acilen giderilmesini sağlayan yeni bir düzenek kurulmalıdır.
3. 28 Şubat periyodunda görülen siyasi davalarda ve 15 Temmuz sonrası ceza alan ya da ihraç edilen yargıçların baktığı davalarda tekrar yargılama yapılmalıdır.
Türkiye’de siyasi tarih ve hukuk tarihi açısından kırılma diyebileceğimiz periyotlar yaşanmıştır. 90’lı yıllardan bugüne “Brifingli Yargılamalar” (28 Şubat Süreci yargılamaları), “Paralel Yargılamalar” (15 Temmuz’la birlikte devlet de bunu kabul etmiş ve binlerce hakim savcı ihraç edilmiş, tutuklanmıştır) ve OHAL süreci ve sonrasındaki ortamda gelişen “Talimatlı Yargılamalar” biçiminde tabir edebileceğimiz yargılamalar, hukuku olabildiğine zedelemiştir. Başta 24 kişinin ortalama 27 yıldır cezaevinde tutulduğu Sivas Davası olmak üzere, 28 Şubat ortamında gerçekleşen Brifingli Yargılamalar için bile esaslı bir tekrar yargılama sürecine girilmemiş olması, değerli bir hukuksuzluk olarak ortada durmaktadır. Ve bu hukuksuzluk 28 Şubat sonrası gerçekleşen, Paralel ve Talimatlı Yargılamalarla daha da büyümüştür.
4. Kalıcı hale gelen OHAL düzenlemeleri hukuksuzluk üretmeye devem etmektedir.
OHAL devrinin kalıntısı olan “kovuşturma kademesinde tahliyeye itiraz” düzenlemesi önemli hukuksuzluklara sebep olmuştur ve olmaktadır. Unutulmamalıdır ki yargılamada bir yanılgı yapılacaksa bile yeğ olan sanık lehine yapılmasıdır. Tercih edilmesi gereken tutuklamadansa tahliyedir; tutuklama arızi, tahliye asıldır. Saatlerce süren bir duruşmada, kanıtlarla direkt muhatap olan, sanık, müşteki ve şahitleri direkt dinleyen, sorular soran, evvelki duruşma süreçlerine hakim olan mahkemenin verdiği tahliye kararının, yargılamanın temel mantığına karşıt olarak ve sıradan bir itirazla, öteki bir mahkeme tarafından ortadan kaldırılabilmesi açıkça hukuka karşıt bir düzenleme olup bundan vazgeçilmelidir.
15 Temmuz darbe teşebbüsünden bugüne dört yıldan, Harikulâde Hal’in kaldırılmasından bugüne ise iki yıldan fazla vakit geçmiştir. Harikulâde Hal devrinde çıkarılan ve kanunlaşarak kalıcı hale gelen KHK’ların hukuka ve insan haklarına uygun yeni bir bakış açısıyla tekrar gözden geçirilmesi, mağduriyetlerin giderilmesi ve yeni mağduriyetlerin önlenebilmesi için mecburî hale gelmiştir.
Adil yargılama prensiplerine muhalif olarak yapılan soruşturmalarla, hatta rastgele bir idari soruşturma dahi yapılmaksızın kurum kanaati ile ihraç edilen kamu çalışanının durumu tekrar gözden geçirilmeli, fonksiyonsuz hale gelen ve kararlarının %90’ı ret tarafında olan OHAL Komitesi kaldırılmalıdır. OHAL Kurulu kararlarına karşı oluşturulan müracaat yolu, doğal hakim unsuruna karşıt bir formda Ankara’da belirlenmiş 6 mahkemenin monopolünden çıkarılmalı, kişi ve kurumlara genel unsurlara nazaran dava açma imkanı tanınmalıdır.
5. Birtakım tutuklama kararları açıkça hukuka terstir.
Hak etmediği halde tahliye edilenler, tahliye olması gerekirken tutuklananlar adalete olan itimadı zedelemektedir. Görülmekte olan bir davada tahliyelerden sonra birebir gün içinde öteki bir dava ile tıpkı kişinin tekrar tutuklanması kamuoyunda davaların hukuksallığı konusunda kuşkuları derinleştirmektedir. Tıpkı biçimde uzun tutukluluk müddetleri adil yargılanma hakkını ihlal eden bir boyuta ulaşmakta ve zati kapasitesinin hudutlarını aşmış bulunan cezaevlerinin yoğunluğunu daha da artırmaktadır. Bu da cezaevlerinde salgın süreciyle birlikte hayat hakkı ihlallerine varan önemli sıhhat problemlerine yol açmış, temel hakların kullanımını engelleyici bir boyuta ulaşmıştır.
6. Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarının yok sayılması hukuk devleti prensibi ve devlet ciddiyeti ile uyuşmaz.
Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararları bütün mahkemeler ve idari üniteler için bağlayıcıdır. Lakin yine yargılama kararlarının hukuk mantığına ve yasaya alışılmamış bir halde yok sayıldığı pratiklerle karşılaştığımız ortadadır. Anayasa Mahkemesinin açık ve emsal nitelikteki kararlarına karşın birtakım mahkemeler ceza vermekte, savcılıklar emniyet raporlarını temel alarak ceza talep edebilmektedir. Bu pratiğe bir son verilmesi, Anayasa Mahkemesi ve AİHM kararlarına karşı Anayasanın ve kanunların gerekli kıldığı hassasiyetin gösterilmesi, kararların gerisinden dolanma biçimindeki uygulamalara son verilmesi, aksi tavırların soruşturma konusu haline getirilerek önlenmesi gerekmektedir.
7. Anayasa Mahkemesi, kamuoyuna mal olmuş davalara gösterdiği haklı ilgiyi emsal durumdaki öbür davalara da göstermelidir.
Hak ihlallerinin giderilmesi bakımından epey önemsediğimiz Ferdi Müracaat yolunda verilen kararlarının niteliğine bakıldığında kararların %95’inin Kabul Edilemezlik ismi altında olumsuz olarak sonuçlandırıldığı görülmektedir. Bilhassa kamuoyunda öne çıkan, gerisinde belirli bir toplumsal medya ya da siyaset dayanağı bulunan belgelerde verilen epey değerli ve gerekli bulduğumuz kararları, sahipsiz ve isimsiz insanların evraklarında görememekteyiz. Mahkeme birtakım belgelerin kararlarını yıllara yayabilmekte tıpkı nitelikteki diğer evraklarda ise epeyce süratli kararlar verebilmektedir. Anayasa Mahkemesi bu tavrını değiştirmeli, hak ve adalet eksenli bir düzeneğin önü açılmalıdır.
8. Azap ve makus muamele tekrar hortlamıştır.
Nezarethanelerde, cezaevlerinde, geri gönderme merkezlerinde ve öbür kapatma alanlarında yer yer azap ve makus muamele argümanları gündeme gelmektedir. İsmi bir insanlık cürmü olan ve onurlu insanların yeltenmeyeceği azap, maalesef tekrar konuşulur hale gelmiştir. Azabın sıfır tolerans kararlılığıyla tekrar hükümet gündemine alınması gerekmektedir. Azap cezasızlıktan beslenen bir cürüm olup failleri kim olursa olsun yargılanmalarının önü açılmalı, failler isimli ve idari zırhlardan arındırılmalıdır.
Tekrar bilhassa toplumsal olaylar sonrasında yahut kolluk yakalama süreçleri süreçlerinde makûs muamele imajları medyaya yansımaktadır. Azap ve makus muamele savlarını araştırmak üzere, içerisinde hak temelli sivil kurumların da bulunduğu bağımsız bir kontrol düzeneği kurulması, kolluk çalışanına empati odaklı insan hakları eğitimleri verilmesi bu manada kıymetli adımlar olacaktır.
9. İsimli Kolluk gecikmeden kurulmalıdır.
Hala İçişleri Bakanlığına bağlı kolluk üniteleri savcılara ve mahkemelere hizmet etmektedir. Gerçekte kuvvetler ayrılığı prensibine alışılmamış olan bu durum, önemli problemlere sebep olmaktadır. Kolluk açık bir formda savcıların ve mahkemelerin önüne geçebilmekte, güvenlik eksenli bakış hukuku örtmektedir. İddianameler fezlekelerin kopyası haline gelmekte, sorgu yargıçları kolluk kuvvetlerinin fısıltıları ile tutuklama yapabilmektedir. Artık hak ve adalet duygusu gelişmiş, insan hakları eğitimi almış işçiden oluşan yeni bir ünite olarak İsimli Kolluk gecikmeden kurulmalıdır.
10. Kabahat – Ceza istikrarı bozulmuştur.
Büsbütün pratik hedeflerle gündeme gelen açık-örtülü aflarla ceza adalet sistemi önemli hasar almış, infial nitelikli cürümler sebebiyle gündeme gelen değişikliklerle başta İnfaz Kanunu olmak üzere ceza mevzuatı yamalı bohçaya dönmüş ve suç-ceza istikrarı bozulmuştur. Yalnızca birtakım isimli mahpusların affedildiği son infaz yasası ile çelişkiler daha da artmıştır. İnfaz Kanunu ve Türk Ceza Kanunundaki ceza istikrarının yine kurulması için gerekli kurullar kurulmalı ve somut adımlar atılmalıdır.
11. Kamu vicdanına da ters olan Tek Tip Elbise düzenlemesi yürürlükten kaldırılmalıdır.
Adil Yargılamanın önünde kıymetli bir biçimi mani olan Tek Tip Elbise düzenlemesi şimdi fiilen uygulanmamış olsa da cari olup, geleceğimize yönelik bir risktir. Sıkıntının gündeme gelmesine sebep olan konjonktür değişmiş, düzenlemenin münasebeti kadük hale gelmiştir. Düzenleme hemen yürürlükten kaldırılmalıdır.
12. Seçme ve seçilme hakkını yok sayan kayyım atamalarından vazgeçilmelidir.
Kayyım atamalarının sistematik hale gelmesiyle seçme ve seçilme hakkının özüne dokunulmakta ve bu hak ihlal edilmektedir. Belediye liderinin vazifesini engelleyecek bir cürüm işlemesi durumunda, belediye meclis üyeleri ortasından yeni lider seçilmeli, doruktan kayyım atanması suretiyle halkın iradesinin önüne geçilmemelidir.
13. Kamuya işçi alımında güvenlik soruşturması ve mülakat uygulamasından vazgeçilmelidir.
Kamuya işçi alımında 4045 sayılı kanunda söz edilen askeriye, güvenlik ve istihbarat üzere kritik misyonlar yanında bütün memurlar için güvenlik soruşturması yapılması tarafında bir kanun çalışması yürütülmektedir. Anayasa Mahkemesinin iptal ettiği ve sübjektif mütalaalarla pek çok gencin emeklerinin heba edildiği güvenlik soruşturması uygulamasına tekrar dönülmemelidir.
Tıpkı biçimde kamuda işe girişlerde mülakat uygulaması, adam kayırmacılığı teşvik etmekte ve ayrımcılığa neden olmaktadır. Hasebiyle adalet prensibi zedelenmektedir. Mülakat uygulaması devam edecekse bile bu uygulama adil bir çerçeveye oturtulmalı, ilgili memuriyetin gereksinimlerine uygun bir içeriğe sahip olmalı ve kayıt altına alınarak yargı kontrolüne açık hale getirilmelidir.
14. Toplantı ve şov yürüyüşleri hakkının kullanımı keyfi sayılabilecek münasebetlerle kısıtlanmamalıdır.
Türkiye’de toplantı ve şov yürüyüşü yapılamaz hale gelmiştir. Tabir özgürlüğü kapsamında kalan sözler hakkındaki soruşturmalardan ötürü, muhalif kümeler ve bireyler başta olmak üzere kelamı olanlar baskılanmakta ve endişe ortamı oluşturulmaktadır. Tabir özgürlüğü en geniş manada sağlanmalı, toplantı ve şov yürüyüşü hakkının kullanılması yasaklanmamalıdır. Tabir özgürlüğünü sınırlayan, nerede başlayıp nerede bittiği meçhul olan yasalar gözden geçirilerek özgürlüklerin kullanımının genişletilmesi tarafında düzenleme yapılmalıdır.
Memurlar
