Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, CNN Türk’te Hande Fırat moderatörlüğünde gazeteciler Hakan Çelik ve Hacer Boyacıoğlu’nun sorularını yanıtladı.
Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan’ın açıklamaları şu halde;
2020 yılının başının itibaren kovid hadisesine ile karşı karşıyayız. BU tarihimizin en büyük krizlerinden. Mart aylarında şöyle bir tablo ortaya çıktı; Nisan mayıs üzere bu sorundan kurtulacağız yaklaşımı kelam konusu idi DSÖ bunun kolay geçmeyeceğini tabir eden açıklamalar yaptı. Bunun ardından ülke yöneticileri DSÖ’nün bu açıklamasını eleştirdiler, fakat baktığımızda 2020 yılının ikinci çeyreğinden itibaren inanılmaz bir sorun ile karşı karşıya kaldığımız daima birlikte gördük. Global büyümeye baktığımızda bir daralma kelam konusu. Gelişmiş ülkelere bakınca bu oranın daha artığını görüyoruz. Tedarik zincirlerinde inanılmaz sorunlar çıktı. Kovid öncesi biz Brexit’i ABD-Çin ticari savaşlarını tartışıyorduk. Kimsenin aklına bu gelmedi.
Önemli bir genişlemeye gidildi. Özelikle merkez bankaları mali bir genişlemeye gittiler. Borçlanma tarafına bakınca dramatik bir tablo ile karşı karşıya kaldığımızı görüyoruz. Özel kısmın borçlarının dahil edince 24 trilyon dolarlık bir borçlanmada artış kelam konusu. Önemli bir borçlanma gerçekleşti kovid ile birlikte.
Isınan hava ile birlikte kovidin tesirinin azalacağını düşünüyorduk. Ekonomik boyut değil toplumsal boyut açısından da hiç görmediğimiz bir şeyle karşı karşıya kaldık.
Salgın başladığından beri 114 milyon insan işsiz kaldı. Meseleleri tüm ülkeler yaşadılar.
Tasarruf oranlarında global ölçekte önemli artışlar kelam konusu oldu. Beşerler seyahat edemiyorsa alışveriş yapamıyorsa sonuçta bu beşerler bunları tasarruf ettiler ve önümüzdeki süreçte farklı bir tablo ile karşı karşıya kalacağız. Önemli bir ekonomik aktivitede daralma kelam konusu oldu. 2021’den itibaren açıkçası güçlü bir büyüme bekleniyor. Global ölçekte yüzde 6 oranında bir büyüme bekleniyor. Ekonomik aktivite epeyce canlı. Şu an için diyorum, bilhassa sanayii bölümü başta olmak üzere ekonomik aktivitelerin canlı olduğunu söyleyebilirim. Ekonomik canlanma şunu da söylemek istiyorum; 2021 için baz tesirinden kaynaklanan da bir büyüme kelam konusu fakat bundan sonraki süreçte neler olacak.
Borçlanma devam ediyor. Dünya bu sorun ile yüzleşmek zorunda. Ülkeler nasıl bir davranış içerisinde olacak? BU1-2 yıllık süreçte çözülecek değil. Yalnızca borçlanma değil kalıcı norm biçimleri ile karşı karşıyayız. Turizm ulaştırma dallarında bunları görebiliyoruz. Yarın farklı bir hadise ile karşı karşıya kalmayacağımızın garantisin kimse vermez. BU cins riskler kelam konusu.
“Uzaktan çalışma önemli halde yaygınlaşacak”
Dijitalleşme konusunda epey iyiyiz. İstediğimiz noktada olduğumuzu söyleyemem ancak önemli adımlar attık . Model fabrikalar bir manada oradaki sanayicilerin dijitalleşmesine imkan sağlayan bir altyapı aslında. Uzaktan çalışma tekrar en yaygın konulardan bir olacak.
Uzaktan çalışmanın önemli ölçüde yaygınlaşacağını düşünüyorum. Artık büyük ofisler yerine insanların bulundukları yerden çalışabilecekleri ortamlar her geçen gün artacak.
Yazılık bölümü başta olmak üzere bu alanlara yönelik, nasıl bir hizmetler kesimindeki üzere yoğunluğu önümüzdeki süreçte göreceğiz.
“Neyi istersek onu üretebiliyoruz”
Tedarik zincirlerinde önemli bir kopuş kelam konusu oldu. Örneğin AB gereksinimini Çin’den temin edemedi. Biz de misal sorunlar ile karşı karşıya kaldık. Hem talep hem de arz tarafıyla önemli bir şok ile karşı karşıya kaldık. Artık bölgesel tedarik merkezleri oluşturmak zorundayız anlayışı konuşulmaya başladı. Türkiye pozisyonu ve nitelikli insan altyapısı dinamik nüfusu itibariyle AB ile gümrük birliği muahedesinin olmasıyla bunlara bütün baktığımız vakit Türkiye büyük bir avantaj sunuyor. Türkiye eser çeşitliliği itibariyle gelişmekte olan ülkeler ortasında en önde yer alan ülkelerden birisi. Biz istediğimiz her şeyi üretebiliyoruz. Türkiye inanılmaz bir eser çeşitliliği prestijiyle büyü bir kapasiteye sahip.
Biz mümkün olduğu ölçüde kendi ülkelerimizde üretimi sağlayalım. Şayet bunu yapamıyorsak bu Euro bölgesinde bu merkezleri oluşturalım halinde bir yaklaşım ortaya çıktı.
Bilhassa ocak ayından itibaren biliyorsunuz ABD’nin 10 yıllık iddialarında önemli bir artış oldu. 4 aylık süreçte yüzde 80’lik bir ABD tahvil artışları oldu.
“Küresel ölçekte uyuma muhtaçlık var”
Faizin artmasıyla birlikte gelişmekte olan ülkelere fon akışı neredeyse durma noktasına geldi. 2021’in birinci çeyreğinde gelişmekte olan ülkelere sermaye akımı aşağı üst 200 milyon dolar mart ayında bu sermaye akım yalnızca 10 milyon dolar. Bilhassa finansman gereksinimi olan gelişmekte olan ülkelerin önümüzdeki süreçte zorlanacağını da buradan tabir etmek istiyorum .
Bu türlü bir süreç, global ölçekte değerli bir uyuma gereksinimimiz var. G-20 ülkeleri AB ülkeleri memleketler arası kuruluşlar. Trump devrinde bu kuruluşluların aktifliği bir ölçüde azalmıştı ABD’nin yeni idare ile birlikte tekrar ön plana çıktığın görüyoruz.
Bir öteki sorun daha geliyor, faiz artımı ile birlikte. Enflasyon oranlarında da global ölçekte bir artış trendine girildiğini görüyoruz.
Koronavirüsle uğraşta ne tıp takviyeler verildi?
Kovid sürecini Türkiye nasıl yaşadı buna genel olarak baktığımız vakit, sıhhat açısında Türkiye çok başarılı bir imtihan verdi. Bu imtihanda da Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin getirdiği avantajlar kullanıldı. Çok süratli biçimde kararlar çıkartılarak sorunun çözülmesi ismine önemli adımlar atıldı. Sıhhat dalında kimi ülkeler önemli sorunlarla kalırken Türkiye bu alanda en ufak bir düşünce ile karşı karşıya kalmadı. Çok başarılı bir imtihan verildi. Ben huzurlarınızda Cumhurbaşkanımıza ve Sıhhat Bakanımıza teşekkür etmek istiyorum . Hastanelerimizde en ufak bir sorun yaşamadan atlattık. Sorun yaşayan vatandaşlarımız oldu tüm dünyada olduğu üzere lakin sıhhat alanında bu süreci çok başarılı geçirdik. Mart ayı ile birlikte kovid sorunu ile karşı karşıya kaldık. Burada bizim için en öncelikli alanlardan biri işgücü piyasasının ayakta kalması. Şayet bu piyasa ayakta kalmazsa mevcut tesisleriniz durursa bunları tekrar aktive etmeniz epeyce sıkıntı. Şubat ve nisan periyodunda 2,5 milyon vatandaşımız işsiz kaldı. Geçen yıldan bahsediyorum. 2020 Şubat ve Nisan ayı ortasında 2,5 milyon vatandaşımız işsiz kaldı. İşsiz sayısını daha da artma eğilimi de kelam konusu idi fakat çok önemli önlemler aldık. KÇÖ ve kredi dayanağı düzenlemeleri yapıldı. 2020 yılında 1.3 milyon 2019 yılına nazaran bir istihdam kaybımız olmakla birlikte lakin 2021 martına baktığımız vakit 2020’ye nazaran daha iyi pozisyonda olduğumuzu tabir etmek istiyorum.
Virüsle gayrette 133, 7 milyar lira harcadık.
Şu an programa koyduğumuz dayanaklar var. KÇÖ var. Lokantalara uyguladığımız takviye sistemleri var. Toplumsal yardımlaşmalara başlatmış olduğumuz dayanaklar var. Esnafa yönelik dayanaklar var. Haziran sonuna kadar yapılacak takviyeleri dahil ettiğimiz vakit 20-21 yılı için 175,7 milyar liraya tekabül ediyor. Yaklaşık bu kadar bir harcama yapmış olacağız.
Biz kovid olayının bu kadar uzun süreceğini öngörmemiştik. Hayli iyi gidiyoruz. İmkanlarımız ölçüsünde vatandaşlarımıza takviye vermeye çalışıyoruz. Esnafımız güç günler geçirdi. Sıhhat çalışanlarımıza teşekkür etmek istiyorum. Öbür taraftan çalışanlarımız, bugüne kadar konuşmadığımız gece gündüz çalışan personellerimizin bu kovid sürecinde her türkü fedakarlığı yaptığını görüyoruz. Bir taraftan kamu maliyesi tarafında elimizden geldiğince dayanak verdik. Gelişmelere bağlı olarak takviyelerimiz olabilir. Vatandaşımızın muhtaçlıkları bizim için son derece kıymetli o açıdan takviye tiplerin baktığımız vakit hepsine teker teker sıralamak istemiyorum fakat tüm gelir bölümlerine dokunmaya çalıştık. Bundan sonraki süreçte de takviyemizi sürdüreceğiz.
Dinamik bir süreç bu, gelişmelere bakacağız. KÇÖ’yü haziran sonuna kadar uzattık aşılamanın suratına da bağlı bu alışılmış salgının seyri vs bunlar kıymetli. Biz bir an önce bu sorunu aşarız. Salgını seyrinde önemli bir azalma kelam konusu. Münasebetiyle şayet yeni bir şok ile karşılaşırsak hükümet olarak üzerimize düşen misyonu alacağız.
Büyüme sayıları ne tabir ediyor?
2020 yılının büyümesi sahiden Çin ile birlikte olumlu kapatan ülke olduk. Gelişmelere baktığımız vakit 2020 yılının birinci çeyreğinde talep çekişli bir büyüme görüyoruz. Kovid ile birlikte ikinci çeyrekte yüzde 10’un üzerinde bir küçülme oldu. 2,5 milyon civarında işsiz kalan vatandaşımız kelam konusu idi. Bir kredi genişlemesi kelam konusu oldu. Bu genişleme ile birlikte güçlü bir iç talep ortaya çıktı, bu taleple birlikte bunun getirdiği kimi enflasyon görünümünü olumsuz etkiledi talebin artması ithalatınızı ve cari açığınız üst çekti. Bu yapılmasaydı çok farklı bir tablo ile karşı karşıya kalabilirdik. İç talep ile büyüdüğümüzü görüyoruz. Talep çekişli bir büyüme kelam konusu oldu.
2020 yılında yüzde 1,8’lik büyüme gerçekleştirdik.
Harikulâde bir tablo ile karşı karşıyasınız. Bu tabloda sizin birtakım tedbirler almanız gerekiyor. İç talepteki canlanma sonrası, makro ihtiyati önlemler alındı. Kredilerdeki 60 aya olan vade eylül ayı itibariyle 36 aya çekildi. Gerisinde kasım ayı itibariyle bilhassa bu güçlü talebin biraz daha güçlü gitmesi talebiyle kimi önlemler aldık.
“İlk üç ay 50 milyar dolarlık ihracat gerçekleşti”
2021 yılı birinci çeyreğinde iktisadi faaliyetler hayli güçlü. 2021 yılı birinci çeyreğinde kapasite kullanım oranlarında önemli artışların olduğunu görüyoruz. Hayli canlı sanayii dalı baş aktörü oynuyor. 2021 yılının birinci çeyreğine baktığımız vakit tekrar dış ticaret açısından epeyce canlı olduğunu görüyoruz. Ocak şubat ve mart aylarında her ay rekor kırdık. Birinci üç ay 50 milyar dolarlık ihracat gerçekleşti. Yüzde 17’nin üzerinde ihracatta bir büyüme kelam konusu. İhracat performansı açısından iyi gidiyoruz. Euro bölgesi bir ünite büyüdüğü vakit bizimi ihracatımız 4 ünite büyüyor. Birinci kere ihracatta 200 milyar doları iaşabiliriz.
2021 yılında bir öteki değerli şey; makine teçhizat yatırımlarında önemli bir artış olduğunu görüyoruz. Sermaye malı ithalatında da önemli artışlar olduğunu görüyoruz. 2021 yılı epey nitelikli sağlıklı ve sürdürülebilir bir yıl olacak.
Dış talebin artması demek sizin daha çok üretip ihracat yapmanız demektir. Çok daha istikrarlı bir yıl olacaktır. Çok önemsiyorum. 2021 yılın özetleyecek olursak, iç ve dış talebin istikrarda olduğu fiyat istikrarının bilhassa gözetildiği, nominal talebin başarılı bir halde yönetildiği ve bizim yapısal reformlarımızın desteklediği bir büyüme olacak. Biz bu büyümeye yapısal reformlarımızla önemli bir dayanak vereceğiz.
Riskler de var fırsatlar da var. Risk diyebileceğimiz bir şey hadise sayılarının seyri ve aşılama suratı son derece değerli. Bizim yaz periyodunda turizm alanındaki performansımız aşılama ve kovid olaylarına bağlı olacak. Kapanma nedenlerinin başında yer alıyor.
“Vakalarda düşüş olursa turizmin önü açılacaktır”
Bayram sonrası hadise sayılarında bir düşüş kelam konusu olur ve biz turizm dönemine rahat gireriz. Birtakım ülkeler muhakkak kriterler koydular o kriterleri sağlamanız gerekiyor. Sıhhat Bakanımız ile dün kısa bir görüşme gerçekleştirdik. 8-9 bin düzeyine inilmesi turizmin önün açacak üzere gözüküyor. Hadise sayısının azalması vatandaşlarımıza daima söylediğimiz maske uzaklık kurallarına uymasını değerli görüyorum.
“Yüzde 5’in üzerinde bir büyüme bekliyoruz”
ABD çok süratli toparlanıyor Çin birebir halde, Euro bölgesi birinci çeyrekte biraz ağır yaşadı. Aşılama suratına baktığımız vakit AB ülkelerinde de olumlu gidişatın olduğunu görüyoruz. Bu bize ihracat performansımızın daha da olumlu yansıyacak. 2021 yılında büyümenin yarıya yakınını dış ticaret tarafından alacağız.
Birinci çeyrek için şöyle düşünüyorum; 5-6 bandında olabilir. İkinci çeyrekte baz tesiri ile birlikte çift haneli bir büyüme göreceğiz. Yılın geneline bakınca ben 5’in üzerinde bir büyüme gerçekleşeceğini düşünüyorum. Türkiye açısından global büyüme bizim büyümemize olumlu tesir edecek.
Enflasyon neden artıyor?
Tek bir nedene bağlamak mümkün değil. Orta vadede arz talep sorunu. Şayet talebinizi karşılayacak, dengesizlik kelam konusu ise ya arzı artıracaksınız ya da talebinizi kısacaksınız. Enflasyonla ilgili yapısal problemlerimiz var. Besin kesiminde yaşanan sorunlarımız var. Yeniden fiyat istikrar komitesi kuruyoruz, yapısal problemlere yönelik olarak. Geçtiğimiz haftalarda bir büyükelçi ziyaret etti, fiyat istikrar komitesi deyince dedi ki bana “Siz fiyatları mı denetim etmek istiyorsunuz?” dedim hayır Türkiye liberal bir iktisat. Her bir sorunun Merkez Bankası’nın temel misyonu fiyat istikrarını sağlamak lakin birtakım alanlar vardır ki bunu para siyasetiyle çözemezsiniz. Arzda yaşanan sorunlar var. Burada şunu söz etmek istiyorum, bu yapısal meselelerin tahlili noktasında iktisat ıslahat konusunda kapsamlı önlemlerimiz var bunları teker teker uygulamaya başlayacağız. Metal fiyatları yüzde 66 arttı, besin fiyatları yüzde 30’a yakın arttı. Petrol fiyatlarında yüzde 94-95’lik bir artış kelam konusu. Nispeten şu anda bu talep şu anda azalmış, iç talepteki sürat azalmış durumda. Başka taraftan birikimli döviz kurumu tesiri var. Bunları bir bütün olarak aldığımız vakit enflasyon sorunu ile karşı karşıyayız. Bizim temel sorunumuz büyümenin finansmanı. Sizin iç tasarrufunuz yatırım talebini karşılamıyorsa bunu dış tasarruflardan karşılayacaksınız. Nedir bu aslında tasarruf yatırım açığı bunun manası nedir cari açık. Kalkınmanın öncelikleriyle büyümenin finansmanı açısında bir istikrar oluşturulması gerekiyor. Bunu biz sağlamakla yükümlüyüz. Cari açığı azaltmak için yapmamız gereken şey kesinlikle bilhassa bizim ithal etmiş olduğumuz yatırım malı üretimlerini Türkiye’de gerçekleştirmemiz. Orta ve uzun vadede dışa bağımlılık azalacak.
Ağır bir gayret sarf ediyoruz. İnanın tüm bakanlarımız sık sık bir ortaya geliyoruz. İktisat paketimizde de ayrıntılı yer veriyoruz. Biz savunma sanayiinde epeyce başarılıyız.
Savunma endüstrinde bir ekosistem yarattık.
Sayılarla oynanamaz TÜİK bağımsız bir kuruluştur. TÜİK teknik mevzularda talimatlandırılamaz.
Enflasyon konusunda algı operasyonu yapan var.
Avrupa Merkez bankası bir çalışma yapmış. Gerçek ile hissedilen enflasyon açısındaki durum nedir diye. AB ülkelerinde enflasyon yüzde 2 ilken vatandaşları 5 katı fazla hissettiğini tabir etmiş.
“Enflasyonla uğraş olmazsa olmazımız”
Enflasyonla çaba olmazsa olmazımız. Enflasyon konusundaki hassasiyetimiz yüksek.
İstikrarlı bir büyümeyi refah artışımız için olmazsa olmazımız fiyat istikrarıdır. Enflasyona biz bütüncül bir bakış içerisinde yaklaşıyoruz. Para siyaseti ile enflasyonu çözemezsiniz. Para konusu bu konulardan biri yalnızca. Enflasyonda kalıcı bir düşüş olana kadar sıkı para siyasetine devam edeceğimizi söyledi. Kamu maliyeti, finansal kesim var, yapısal konular var bunların da üstesinden gelmeniz gerekiyor.
Banka kredilerini yakinen takip ediyoruz. Daha ölçülü bir büyüme kelam konusu. Ferdî kredilerin artış oranı tüketici kredilerine nazaran daha yüksek. Biz bu kredilerin daha çok yatırıma ve üretime gitmesini isteriz. Ferdî kredilere gitmesinden hoşnut olmayız.
Makro ekonomik siyasetlerde değişiklik olmayacak.
“Bankacılık dalında bir sorun yok”
Gerçek dala bakalım, dalın toplam döviz durum açığına baktığımız vakit 155 milyar dolarlık bir açığı var. 3 yıl evvel bu 70 milyar dolar daha fazlaydı. Gerçek bölümün şu anda döviz konumuna baktığımızda 26 milyar dolarlık bir fazlası var. Rastgele bir sorun yaşanması kelam konusu değil. Bankacılık kesiminde de emsal bir durum kelam konusu. Bankalar Sendikasyonlarını rahat bir halde yenileyebiliyorlar. AK Bankan sendikasyonunu yeniledi birebir halde Ziraat ve VakıfBank’da yeniledi. Bankacılık bölümü açısından da biz rastgele bir sorun görmüyoruz. Döviz açık durumları var mı diye baktığımızda 6 milyar dolarlık bir fazla olduğunu görüyoruz.
Geçmişteki hazine müsteşarlığımız hakikaten çok güçlü bir takıma sahip birçoğunun nitekim çok çok yüksek standartta olan üniversitelerden doktora almış. Çok kaliteli bir grubumuz var. Ben kendim karar vermiyorum benim toplantılarımda uzmanlarımız katılıyor, daire liderlerimiz katılıyor. Burada biz tartışıyoruz. Ödemeler istikrarı mi dediniz bunu masaya yatırıp tartışıyoruz. Artılarımız eksilerimiz nedir bunları tartışıyoruz. Ortak akıl ile hareket ediyoruz. Hazine ve Maliye bakanlığımız kurumsal yapısı çok güçlü.
‘128 milyar dolar’ polemiğinin aslı ne?
Muhalefet evvel bunu kolay bir soru üzere yansıttı sonra farklı alanlara çekti. Birinci başta bu para buharlaştı dediler birilerine peşkeş çekildi dediler. Merkez Bankası Liderimiz, Cumhurbaşkanımız ve ben açıklama yaptım. Anamuhalefet partisinden bir vekilimiz bunun kaybolmadığını söz etti. Bundan sonraki süreçte şu başladı; ‘Hukuki değil’ dendi.
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile Hazine Müsteşarları’nın bu yetkisi külliyen Hazine ve Maliye Bakanlığı’na aktarıldı. Bu büsbütün yasaldır. Lakin biz ‘yasaldır’ dememize karşın karşı taraftan ‘bu yasaldır’ formunda bir söz kullanılmadı. Rastgele bir hukuksuzluk kelam konusu değil.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın TL’nin sirkülasyonun ve istikrarını sağlamaya yönelik siyasetleri T.C. Merkez Bankası ile oluşturmak uygulamak. Vazifelidir diyor.
“MB KANUNU’NA NAZARAN YAŞANAN BÜSBÜTÜN YASALDIR”
Merkez Bankası kanunu ne diyor bakalım; Hükümet ile birlikte TL’nin iç ve dış bedelini korumak için gerekli önlemleri almak ve yabancı paralarla altın karşısındaki muadeletini kur rejimini belirlemek TL’nin yabancı paralar karşısındaki kıymetinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım satımı ile dövizlerin TL ile değişmesi ve başka süreçlerin yapmak.
Bu protokol külliyen yasaldır.
MB, banka üzerinden eşleştirme platformlarında bunlar Bloomberg üzere yerli ve yabancı bankalara açık olan bir platform. Merkez Bankası Liderimiz açıkladı. O platformda döviz değişim süreçleri gerçekleştiriliyor.
Sonuçta bunu kimin aldığı, bunlar bankalardan alıyorlar bunları alan kimler tekrar yerli ve yabancı bankalar.
Bu külliyen alan ve satan birbirlerini görmüyorlar süreç gerçekleştikten sonra hangi bankanın ne kadar aldığını MB görebiliyor. MB geçmişte döviz alım satım ile ilgili açıklamaları var. Yalnızca T.C. MB değil. Dünyadaki başka merkez bankalarını da düşünün bir merkez bankası şu bankaya şu kadar sattım diyebilir mi? Bu mümkün değil. Bunu kendileri de biliyorlar lakin siyasi bir gereç yaptılar. Onlar tekrar yaptıklarını tekrar ediyorlar siz ne söylerseniz söyleyin. Onlar açısından bir manası yok.
İşsizlikle ilgili olarak ıslahat paketimizde epey değerli konular var. Bizim istihdam teşviklerimiz var. Biz şuanda tüm istihdam teşviklerin baştan aşağı gözden geçiriyoruz. Biz o alandaki takviyemizi daha da artıracağız. Çok geniş bir yelpazede istihdam teşvikimiz var. Faal olanları ön plana çıkarıp daha güçlü bir takviye vereceğiz. Ek istihdama bir dayanak sistemi getiriyoruz. Ek 5 kişi istihdam eden firmaya 500 bin liralık bir kredi vereceğiz. Takviyeli olacak bu.
Memurlar