Ulusal Eğitim Bakan Yardımcısı Mahmut Özer, liselere yerleştirme sistemindeki dönüşümü, bir gazete için kaleme aldı.
Ulusal Eğitim Bakan Yardımcısı Mahmut Özer’in yazısı şöyle:
“Türkiye’de öteden beri eğitimde kademeler ortası geçiş sistemleri üzerine tartışmalar sürdürülmektedir. Ulusal Eğitim Bakanlığı, son yıllarda okulu merkeze alacak halde çeşitli adımlar atmış ve liselere geçiş için çeşitli sistemleri denemiştir. Son olarak 2018 yılında uygulamaya konan Liselere Geçiş Sistemi (LGS), öğrenciler üzerindeki baskıyı hafifletmek için, tüm öğrencilerin merkezi imtihana girme zorunluluğunu sonlandırmış ve ortaöğretim kurumlarına geçiş sürecinde merkezi ve mahallî yerleştirme olmak üzere iki farklı yerleştirmeye imkan tanımıştır. Bir öteki tabirle, öğrencilerin yaklaşık %90’ını merkezi imtihan mecburiliği olmadan yerleştirmeyi; geriye kalanları ise merkezi imtihan puanı ile yerleştirmeyi hedeflemiştir. Böylelikle merkezi yerleştirme, merkezi imtihan puanı ile yapılmakta iken lokal yerleştirme imtihan puanı olmadan kayıt alanı temelli olarak okul muvaffakiyet puanına nazaran gerçekleştirilmektedir.
Fen Liseleri, Toplumsal Bilimler Liseleri ve Anadolu teknik programı uygulayan Mesleksel ve teknik Anadolu liselerinin tamamına ve proje okul kapsamına alınan Anadolu, Anadolu imam hatip ve Mesleksel ve Teknik Anadolu liselerine imtihan puanı ile yerleştirilme yapılmaktadır. Öteki taraftan proje okul kapsamında olmayan Anadolu, Anadolu imam hatip ve mesleksel ve teknik Anadolu liselerine ise mahallî yerleştirme yapılmaktadır. Bu yazı, LGS kapsamında yerleştirme sürecinin uygulandığı üç yıl üzerinden bilgilere dayalı olarak ele alınmıştır.
Süreç daima iyileştirildi
2018 yılı LGS kapsamında yerleştirmede en büyük problemlerden biri, yerleştirme kriterlerinden kaynaklanmıştı. Ortaokulda bulunuşluk durumu ve tercih sırası okul muvaffakiyet puanının önünde yer alan kriterlerdi. Bu kriter sıralaması okul muvaffakiyet puanı düşük olan lakin okulda daha uzun müddettir bulunan yahut daha üst sırada tercih eden öğrencilerin yerleştiği okullara okul muvaffakiyet puanı yüksek olan öğrencilerin yerleşememesine yol açmıştı. Başka taraftan okul muvaffakiyet puanında da tekil muvaffakiyet notu yerine 80-100 üzere dilimler biçiminde uygulanması, okul muvaffakiyet puanının fonksiyonel bir halde kullanılmasını engellemişti. Sonuçta 2018 yılı yerleştirmelerinde öğrenci ve velilerin memnuniyetsizliği artarken yerleştirmeden şikayetler de giderek artmıştı. Bu sıkıntıları ortadan kaldırmak ve süreci iyileştirmek üzere 2019 yılında imtihansız lokal yerleştirme kriterleri güncellendi. Ortaokullarda bulunuşluk ve tercih sırası kriterlerden çıkartıldı. Imtihansız mahallî yerleştirme sırasıyla, öğrencilerin ikamet adresleri, okul muvaffakiyet puanının üstünlüğü ve okula özürsüz devamsızlık yapılan gün sayısının azlığı kriterlerine nazaran yapıldı. Bu üç kriterde eşitlik olması durumunda ise sırasıyla 8, 7 ve 6. sınıflardaki yıl sonu muvaffakiyet puanı üstünlüğüne bakılarak yerleştirme gerçekleştirildi. Okul muvaffakiyet puanının dikkate alınmasında muvaffakiyet dilimleri uygulamasına son verildi ve öğrencinin puanı neyse direkt o puan dikkate alındı. Hesaplanan okul muvaffakiyet puanları virgülden sonra dört hane olarak dikkate alındı.
MEB’de yeni bir uygulama olarak 2018 yıl sonu prestijiyle Eğitim Tahlil ve Kıymetlendirme Raporları Serisi yayımlanmaya başlanılmıştı. Bu kapsamda bilhassa imtihanlarla ilgili kıymetlendirme raporları büyük değere sahip olup bu raporlarla imtihanla ilgili ayrıntılı tahliller bilgilere dayalı olarak ve şeffaf bir halde kamuoyu ile paylaşılmaktadır. Bu, Bakanlık için hem hesap verebilirlik açısından hem de eksikliklerin görülmesi ve hasebiyle süreçlerin iyileştirilmesi açısından da çok kıymetli bir fonksiyona sahiptir. Örneğin, 2018 yılı ortaöğretim kurumlarına geçiş için yapılan merkezi imtihanla ilgili hazırlanan raporda sayısal alanda yapılan ikinci oturumda mühletin uzatılması bulgulara nazaran önerilmişti.
Bu teklif dikkate alınarak 2019 yılında bu oturumdaki müddet 20 dakika uzatıldı. Öbür taraftan öğrencilerin imtihana hazırlanmalarında rehberlik etmek üzere her ay örnek soru kitapçığı yayımlandı. Sonuç olarak öğrenciler, imtihanda bir sürprizle karşılaşmadılar. 1 Haziran 2019 tarihinde iki oturum formunda yapılan imtihan, vilayet ve ilçelerimizde 953 imtihan merkezinde ve yurt dışında 15 olmak üzere toplam 968 imtihan merkezinde gerçekleştirildi. Imtihanda toplam 3 bin 769 imtihan binası ve 63 bin 085 imtihan salonu kullanıldı. Imtihanın her iki oturumu da her hangi bir sorun olmadan tamamlandı. Imtihan sonrasında hiçbir soru iptal edilmedi. Bu ölçekte bir imtihanın meselesiz bir halde gerçekleştirilmesi ve hiçbir sorunun da iptal edilmemesi, sürecin başarılı bir halde tamamlanmasına ve algının olumluya dönmesine değerli bir katkı yaptı.
Imtihansız yerleştirmede en kritik mevzu, kayıt alanlarının arz-talep istikrarını karşılayabilecek formda rasyonel bir yerde oluşturulmasıdır. Bu emelle 2018 yılında karşılaşılan problemler da göz önüne alınarak sürecin tamamı vilayet müdürlerinin iştiraki ve katkısı ile yürütüldü. Birinci olarak tüm liselerin kapasiteleri yerinde tespit edilerek QR kodu oluşturulup coğrafik bilgi sistemine işlendi. Böylelikle tüm liselerle ilgili ayrıntılı bilgi dijitalleştirilip vilayet müdürlerinin kullanımlarına açıldı. Vilayet müdürleri, oluşturulan bu dijital platformu da kullanarak kayıt alanlarını yine yapılandırdılar ve 2019 yerleştirmesi için hazır hale getirdiler.
Covid-19 önlemleri
Öbür taraftan 2020 LGS kapsamında merkezi imtihanının önünde iki büyük temel sorun bulunuyordu. Birincisi 2020 yılındaki 8. sınıf öğrenci sayısında 2019 yılına nazaran öğrenci sayısındaki önemli artıştı. Bu kapsamda hazırlıklara 2019 yılına nazaran çok erken başlandı. Bakanlığın ilgili tüm üniteleri ve 81 vilayet müdürünün iştiraki ile tüm süreç masaya yatırıldı. Her ilin şartları başka farklı ve ayrıntılı bir formda kıymetlendirilerek yeni şartlara uygun kapasite üretimi sağlandı. Kapasite üretiminde birinci öncelik, tüm öğrencilere imtihansız liselerde kâfi kapasite oluşturabilmekti. Bu kapsamda mevcut okul yatırımları tekrar kıymetlendirilerek gereksinime nazaran okul tiplerinde gereksinim duyulan dönüşümler sağlandı. Aylar süren çalışma sonunda hem imtihanlı hem de imtihansız yerleşme yapılacak lise tiplerinde gereksinim duyulan kapasite oluşturma çalışmaları muvaffakiyet ile tamamlandı. 2019 yılında imtihanla öğrenci alan Anadolu Lisesi bulunmayan 21 vilayette de imtihanla öğrenci alan en az bir Anadolu Lisesi açılarak 81 vilayette imtihanlı okullara erişim imkanı artırıldı. Ayrıyeten, 2020 yılında imtihanla öğrenci alan okul tercih sayısı da beşten ona çıkartıldı.
2020 LGS merkezi imtihan ile ilgili öbür çok değerli sorun imtihanın COVID-19 salgını şartlarında yapılmasıydı. Bu gayeyle süreçle ilgili iyileştirmelere gidildi. Öncelikle ikinci devir okullarda yüz yüze eğitim olmadığı için imtihan kapsamı 8. sınıfın yalnızca birinci periyot müfredatı ile sonlandırıldı. 2019 yılında her ay yayımlanan örnek soru kitapçığı ayda iki sefer yayımlandı. Ayrıyeten öğrencilerin imtihana hazırlanmalarında yardımcı olması için her ay soru takviye paketleri yayımlandı. Başka taraftan merkezi imtihan yapılacak okul belirleme siyasetinde iyileştirmeye gidildi. Salgın ile gayret kapsamında öğrenci ve velilerde telaş seviyesini düşürmek için tüm öğrencilerin kendi okullarında imtihana girme kararı alındı. Böylelikle 2019 yılında imtihanda 3 bin 873 imtihan binası kullanılırken bu sayı yaklaşık beş kat artırılarak 2020 yılında 18 bin 139 imtihan binasına çıkartıldı. Imtihan binası sayısındaki bu artış, imtihan vazifeli sayısına da yansıdı. 2019 yılında imtihanda yaklaşık 150 bin imtihan vazifelisi misyon yaparken bu sayı 2020 yılında 350 binin üzerine çıktı. Öteki taraftan imtihan binalarında gerekli dezenfeksiyon süreçleri gerçekleştirilirken tüm öğrenci ve imtihan görevlilerine fiyatsız maske verildi. Ayrıyeten, imtihan binalarına girişte, imtihanda, imtihan ortasında ve imtihan sonunda toplumsal arayı korumak için her türlü tedbir alındı. Tüm tedbirlerin titizlikle uygulandığı imtihan 20 Haziran 2020 tarihinde sıkıntısız bir formda uygulandı. 2019 yılında olduğu üzere 2020 yılında da hiçbir soru iptali olmadı.
Rehberlik hizmetlerine tartı verildi
Ortaöğretim kurumlarına yerleştirmenin en değerli kısmını tercih kademesi oluşturmaktadır. Öğrenciler tercih yaptıkları okullara, yerleştirme kriterlerine nazaran yerleştirilmektedir. Fakat, Bakanlığın tıpkı vakitte tüm öğrencileri zarurî eğitim kapsamında bir liseye yerleştirme zaruriliği vardır. Bu durum, yerleştirme sistemine ağır bir sorumluluk yüklemektedir. Öğrencilerin kendi şartlarına en uygun liseleri tercih etmesi, münasebetiyle rasyonel bir tercih yapması kritik bir değere sahiptir. Bu nedenle Bakanlık 2019 yılında tercihlere yönelik rehberlik hizmetine büyük değer vermiş, hem imtihanla öğrenci alan okullara yönelik hem de imtihansız mahallî yerleştirme ile ilgili kapsamlı dijital rehberlik platformları oluşturulmuştur. Ayrıyeten, mesleksel ve teknik eğitimle ilgili de farklı bir dijital rehberlik platformu oluşturulmuştur. Sunulan rehberlik hizmetlerinde 2019 yılında 20 milyonun üzerinde bir kullanım kapasitesi oluştu. Tüm bu sayılar yapılan rehberliğin ne kadar yararlı olduğunu ve ne kadar kıymetli bir boşluğu doldurduğunu gösteriyor. Tıpkı uygulamaya 2020 yılında da büyük tartı verildi. Başka taraftan tüm vilayetlerde il müdürleri süreci başından sonuna kadar başarılı bir formda yönettiler ve okullarda rehber öğretmenleri de sürece değerli katkı sundular. Sürecin başından sonuna kadar başarılı bir halde yürütülmesi yerleştirme sonuçlarının da başarılı olmasını sağladı.
Imtihanlı okullarda doluluk yüzde 99
Yerleştirme sonuçları 2019 ve 2020 yıllarında detaylı bir kıymetlendirme raporu ile birlikte açıklandı. 2019 yılında birinci merkezi yerleştirme sonuçları hayli olumlu bir tablo çizmişti. Merkezi imtihanla öğrenci alan okullarda doluluk oranı %99,6 olarak gerçekleşti. 2020 yılında imtihanlı okul kapasitesinde yaklaşık yüzde 53 oranında bir artışa gidilmesine karşın 2020 yılında da imtihanlı okullarda doluluk oranı %99,3 olarak gerçekleşti. Imtihanlı okul yerleştirmelerinde mesleksel ve teknik Anadolu liselerinin doluluk oranlarında yıllara sari artış epey dikkat cazipti. 2018 yılında imtihanla öğrenci alan mesleksel ve teknik Anadolu liselerinin kontenjanı 2019 yılına nazaran düşük olmasına karşın doluluk oranı yaklaşık %74’ler düzeyinde gerçekleşmişken 2019 yılı sonunda bu oran %98’ler düzeyine yükselmişti. 2020 yılında bu iyileşme eğilimi sürdü ve imtihanlı okul kapsamında mesleksel ve teknik Anadolu liselerine yerleşen öğrenci sayısı 2019 yılına nazaran %64 arttı. Bu iyileşme eğilimi, MEB’in son iki yılda mesleksel eğitimi güçlendirmek için attığı adımların muvaffakiyetinin somut bir göstergesidir.
Imtihansız yerleşen öğrencilerin yüzde 92’si birinci üç tercihinden birine yerleşti
Imtihanlı okulların kontenjanı görece düşük olduğu için yerleştirmenin asıl performansını belirleyen imtihansız mahallî yerleştirmedir. 2019 yılı mahallî yerleştirmelerde öğrencilerin %91’i tercihlerindeki birinci üç okuldan birisine yerleşti. Bu oran yerleşen öğrencilerin memnuniyetinin yüksekliğini göstermesi açısından epeyce değerli bir datadır. Öğrenci sayısındaki önemli artışa karşın 2020 yılında lokal yerleştirmede bu oran %92’ye yükseldi. Münasebetiyle bu sonuçlar LGS sisteminde her yıl yapılan iyileştirmelerle artık öğrenci memnuniyetinin giderek arttığını somut olarak göstermektedir.
Öteki taraftan 2019 yılında mahallî yerleştirmede öğrencilerin %52’si birinci tercihlerindeki okullara yerleştiler. 2020 yılında ise öğrenci sayısındaki artış nedeniyle bu oranda küçük bir düşüş olmasına karşın öğrencilerin %49’u birinci tercihlerine yerleştiler. Bir başka tabirle imtihansız mahallî yerleştirmede öğrencilerin yarısı istedikleri birinci okullara yerleşebildiler. Bu, lokal yerleştirmenin ve sürecin tamamının ne kadar iyileştirildiğinin çarpıcı bir göstergesini oluşturmaktadır.
Memnuniyet arttı
Imtihansız lokal yerleştirmede Anadolu , Anadolu imam hatip ve mesleksel ve teknik Anadolu lisesine yerleşen öğrencilerin, yerleştikleri okulların tercihlerindeki yerleri de bu memnuniyetin okul cinsleri bakımından detayını vermektedir. Bu bağlamda Anadolu liselerine 2019 yılında yerleşen öğrencilerin %58’i birinci tercihlerindeki bir Anadolu lisesine yerleşirken %99’u ise birinci üç tercihlerinde yer alan bir Anadolu lisesine yerleştiler. 2020 yılında da Anadolu liselerine yerleşen öğrencilerin %99’u tekrar birinci üç tercihlerinde yer alan bir Anadolu lisesine yerleştiler.
Misal biçimde Anadolu İmam Hatip liselerine imtihansız yerleşen öğrencilerin %52’si birinci tercihlerindeki bir Anadolu imam hatip lisesine yerleşirken %87’si ise birinci üç tercihlerinde yer alan bir Anadolu hatip lisesine yerleştiler. 2020 yılında da bu eğilimin devam ettiği ve Anadolu imam hatip liselerine imtihansız yerleşen öğrencilerin %87,3’nün birinci üç tercihlerinde yer alan bir Anadolu imam hatip lisesine yerleştikleri görülmektedir.
Mesleksel eğitimde yüzde 40 artış
Bu kapsamda en büyük iyileşmenin tekrar mesleksel teknik eğitimde gerçekleştiği görülmektedir. 2019 yılında mesleksel ve teknik Anadolu liselerine yerleşen öğrencilerin %41’i birinci tercihlerindeki bir mesleksel ve teknik Anadolu lisesine yerleşirken %79’u ise birinci üç tercihlerinde yer alan bir mesleksel ve teknik Anadolu lisesine yerleştiler. 2020 yılında ise mesleksel ve teknik Anadolu liselerine yerleşen öğrencilerin %43’ü birinci tercihlerindeki bir mesleksel ve teknik Anadolu lisesine yerleşirken %82’sinin ise birinci üç tercihlerinde yer alan bir mesleksel ve teknik Anadolu lisesine yerleştikleri görülmektedir.
Mesleksel eğitimde imtihanlı ve imtihansız yerleşen toplam öğrenci oranında da artış dikkat çekmektedir. Bu kapsamda 2020 yılında mesleksel eğitimi tercih ederek yerleşen öğrenci sayısının 2019 yılına nazaran %40 arttığı görülmektedir. Bu bağlamda 2020 yılında her okul tipine yerleşen öğrenci sayısındaki 2019 yılına nazaran artışlar karşılaştırıldığında en büyük artış oranının mesleksel eğitimde gerçekleştiği görülmektedir. Bu bilgiler mesleksel eğitimin artık öğrencilerin tercihlerinde üst sıralarda yer aldığını göstermektedir.
Sonuç olarak 2020 yılı LGS kapsamında ortaöğretim kurumlarına yerleştirme süreci öğrenci ve velilerin memnuniyetini artıracak biçimde başarılı bir halde tamamlanmıştır. Bu sonuçlar birebir vakitte son üç yılda yerleştirmelerde süreç iyileştirmenin ve paydaşların tamamının süreç boyunca faal iştiraklerinin sağlanmasının ne kadar değerli olduğunu da göstermektedir.
Yeni gaye birinci tercihinde yerleşen öğrenci oranını yükseltmek
Sonuç olarak 2019 yılında yaptığımız iyileştirmelerle LGS sistemi oturdu ve başarılı bir biçimde çalışıyor. 2020 yılında ise birebir sistemi küçük iyileştirmelerle kullandık ve daha iyi bir noktaya geldik. Bundan sonra bilhassa son iki yılda elde edilen muvaffakiyet seviyesini daha da yükseğe çekmek ve öğrenci ve velilerin memnuniyetlerini artırmak için yapılabilecek iyileştirmelere odaklanılacaktır. Orta ve uzun vadedeki gayemiz, ülkenin neresinde yaşarsa yaşasın bir velinin çocuğunu meskenine yakın bir liseye gönül rahatlığıyla teslim edebilmesini sağlamaktır. Bunun da kıymetli bir göstergesi, imtihansız yerleştirmede birinci tercihe yerleşen öğrenci oranıdır. 2020 yılında bu oran %49 olarak gerçekleşti. Öğrenci sayısındaki önemli artışa karşın imtihansız yerleşen iki öğrenciden birisi birinci tercihinde yer alan bir liseye yerleşebildi. Bu oranı her yıl artırmak istiyoruz. Bu nedenle imtihansız yerleşen öğrencilerin 2021 yılında en az %60’nın, 2022 yılında ise en az %70’inin birinci tercihinde yer alan liseye yerleştirmeyi hedefliyoruz. Bu amaçlara ulaştıkça öğrencilerin büyük bir kısmı imtihana girmeden istedikleri liselere daha kolay bir formda yerleşebilecekler.
Başka taraftan, liseler ortasındaki muvaffakiyet farklarını kapatmaya yönelik siyasetlere daha fazla tartı verecek ve dezavantajlı okullara daha fazla dayanak sağlayacağız. Ayrıyeten, bilhassa temel eğitimde başarılı ve başarısız öğrenciler ortasındaki farkı kapatmaya yönelik telafi eğitimleri düzenleyerek tüm öğrencilerimizin liseye daha hazırlıklı gelmesini sağlayacağız.”
Memurlar
