Fatih Sultan Mehmed’in İtalyan ressam Gentile Bellini’nin atölyesinde yapıldığı düşünülen portresinin Türkiye’ye kazandırılması, geçtiğimiz haftaya damgasını vurdu. İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından satın alınan portrenin dönüş haberi, akıllara illegal yollarla yurt dışına kaçırıldıktan sonra Türkiye’ye tekrar kazandırılan binlerce kültür varlığını getirdi. Mahsusen son yirmi senede Türkiye’nin milletlerarası arenada verdiği diplomatik ve hukuksal savaş, meyvelerini verdi.
Camilerden sökülen çiniler, müzelerden çalınan antika eserler, padişah eşyaları, antik kentlerden esrarengiz formda kaçırılan kesimler, mezar taşları ve velev insan kemikleri… Türkiye, Osmanlının son periyodundan itibaren akıl almaz tarzlarla yurt dışına kaçırılan Anadolu kültür varlıkları için son yıllarda dikkat alımlı bir gayret sarf etti. Kültür Varlıkları ve Müzeler Umumi Müdüriyetinden edindiğimiz aktüel rakamlara nazaran arkada bıraktığımız 20 senede 8 bin 316 tarihi kültür varlığı ilişkin olduğu Anadolu topraklarına geri getirildi. Mahsusen son çeyrek asırda sürat kazanan iade gayretlerinde, “altın yıllar” 3 bin 771 ürünle 2000 ve 1885 eser iadesiyle 2011 oldu. Geçtiğimiz sene yekun 106 eser, bu sene ise iki kültür varlığı yetkililerce memleketimize kazandırıldı.
Son yıllarda Türkiye’ye geri dönen kültür varlıkları arasında çok ses getiren eserler de vardı. Fransa’da tespit edilen Sultan II. Abdülhamid’e ilişkin 18 kesim eşya 2005 yılında, Alman arkeolog Schliemann’ın Troya kazılarında yağmaladığı 24 kesim altın takı ve Orpheus Mozaiği 2012’de, Perge antik kentinden 1960’lı yıllarda İsviçre’ye kaçırılan Herakles Lahdi 2017 yılında, Çingene Kızı’nın kesimleri ise 2018’de geri getirildi. Bu sene de “Isparta Kökenli Lahit Parçası” ve “Hitit Otomobil Modeli” ana vatanına döndü.
UĞRAŞLAR DEVAM EDİYOR
Halihazırda Türkiye’den illegal yollarla yurt dışına çıkarılan kültür varlıklarının geri getirilmesi için zımnî ve faal diplomatik gayretlerin sürdüğü öğrenildi. ABD, Almanya, Avusturya ve İngiltere üzere memleketlerde “yitik Anadolu eserlerinin” iadesi için çalışmalar devam ediyor.
KAYNAKLARIN BIRÇOK İNGİLTERE’DEN ÇIKTI
İade edilen yapıtlara bakıldığında Türkiye’den kaçırılan kültür varlıklarına en çok konut sahipliği yapan devletler arasında İngiltere’nin öne çıktığı görüldü. Sırbistan’da Batrovçi Hudut Kapısı’nda ele geçirilen eserler de dikkat çekti. Geçmişte kalan son yirmi senede İngiltere’den 3 bin 705, Sırbistan’dan 1. 865, Almanya’dan 1. 476, İsviçre’den 408, Avusturya’dan 322, ABD’den 175, Bulgaristan’dan 121 kültür varlığı Türkiye’ye getirildi.
ÇALINAN ESERLER TÜRKİYE’YE NASIL GERİ GETİRİLİYOR?
Osmanlının son yıllarında ve cumhuriyet devrinde Anadolu’dan yurt dışına kaçırılan kültür varlıklarının bir kısmı müzelerde sergilenirken kimileri da şahsi koleksiyonlarda yan alıyor. Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkilileri müzelerdeki eserler için memleketlerin diplomatik kanallarıyla irtibata geçerek, iade çalışması yürütüyor. Yetkililer kişisel koleksiyonlardaki yapıtların bulunması içinse başta müzayedeler olmak üzere araştırmalar yapıyor. Bazen de Türk akademisyenlerin ihbarları, kültür varlıklarının bölgesinin tespit edilmesinde tesirli oluyor. Yetkilerinin tespit ettiği eserler, bulundukları memleketlerin emniyet güçleri yardımıyla bazen sinema üzere gayretlerle Türkiye’ye kazandırılıyor.
TROYA KAYNAKLARI RUSYA’DA
Öte yandan Türkiye’ye geri getirilmesi için uzun yıllardır diplomatik savaş verilen ancak şimdi haklarında netice alınamayan tarihi eserler de var. Bunların başında Rusya’daki Puşkin Müzesinde sergilenen Troya Kaynakları geliyor. Birtakım sanat tarihçilerinin argümanlarına nazaran ise kişisel koleksiyonlarda mahal alan kaçak eser sayısı nispeten fazla.
MURAT ÖZTEKİN
Memurlar