Yenişafak Gazetesi köşe müelliflerinden Ahmet Ünlü, bugünkü yazısında kamu vazifelilerinin makamı münasebetiyle karşılaştığı armağan vb. kahırları lisana getirdi.
Ünlü yazısında:
Habil ve Kabil ortasındaki sorunun kaynağı da büsbütün bölüşüm ve hakkına razı olmamaktan kaynaklanmıştı. İşte kamu idaresinde de kamu kaynağı ve gücünü kullanan kamu vazifelilerinin ısrarla belirlenen kuralları zorlaması ve kontrolü sevmemesi de beklenen doğal bir davranıştır. Güç ve kaynak kullanımındaki ihtirasın önüne nasıl geçileceği de kamu idaresinin esas uğraş alanı olagelmiştir. Muvaffakiyet tartışmalı olsa da uğraş verildiği tartışmasızdır. Kamu gücünü ve kaynağını kullanmanın keyfine varanların önünden akan imkan ırmağı karşısındaki tavırlarının nasıl olması gerektiğini izah etmeye çalışacağız.
Peygamberimiz’in kamu vazifelileri için koyduğu ikram ölçüsü
Hz. Peygamber (S.A.V.), idari makamlarda bulunanlara verilen ikramlarla ilgili olarak; “Yetkililerin aldığı ikramlar, ganimetten aşırmak (kamu malını zimmetine geçirmek) üzeredir.” buyurmuştur. Yeniden Resülullah (s.a.v.), zekat toplamakla görevlendirdiği memurunun ikram aldığını işittiğinde; “Benim gönderdiğim bir görevliye ne oluyor ki: “Bu zekat malıdır; bu da bana armağan edilmiştir” demektedir! Bu kişi babasının (yahut anasının) konutunda oturup kalsa, sanki kendisine ikram verilir miydi? Allah’a yemin ederim ki, sizden biriniz o zekat malından bir şey alırsa kıyamet gününe o malı boynunda taşıyarak gelecektir” buyurmuştur. Peygamberimiz’in kamu görevlisine ikram konusunda koyduğu en temel ölçü budur. Şayet bu vazifede bulunmasaydın sana bu armağan verilir miydi?
İşte Peygamberimiz’in koyduğu bu kurala ister Müslüman olsun isterse kafir, kimsenin itiraz edemeyeceğini düşünüyorum. Yani kamunun sana emanet ettiği kamu vazifesi olmasaydı sana bu imkanlar sunulur muydu?
Elbette ikram toplumsal bağlantıların tesis edilmesinde kıymetli bir araçtır. İnsanların sivil hayatlarında birbirleriyle hediyeleşmelerinde rastgele bir sorun bulunmamaktadır. Burada sorun olan, kamu görevlisine kamu misyonu nedeniyle verilen armağanlardır. Bu nedenle, kamu vazifelisi ikram kabul ederken kendisine şu soruyu sormalıdır: Kamu vazifelisi olmasaydım ya da işgal ettiğim makam ve mevkide bulunmasaydım, bu armağan tekrar de bana verilecek miydi?
Teklif edilen ikramın büyük ya da küçük olması, maddi kıymetinin bulunup bulunmaması kıymetli değildir. Bir kamu vazifelisi maddi pahası büyük olan bir ikramdan etkilenmeyebilir, diğer birisi kıymetsiz üzere görülen bir armağandan etkilenebilir.
Memurların armağan almasındaki ölçü nedir ve nasıl belirlenmiştir?
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 29’uncu hususunda memurların ikram alma, menfaat sağlama yasağı belirlenmiştir. Buna nazaran, devlet memurlarının direkt doğruya yahut aracı eliyle armağan istemeleri ve vazifeleri sırasında olmasa dahi menfaat sağlama gayesi ile armağan kabul etmeleri yahut iş sahiplerinden borç para istemeleri ve almaları yasaktır. Bu yasağa ters hareket edenler olayın mahiyetine nazaran memuriyetten çıkarma cezasıyla dahi karşı karşıya kalabilirler.
Mevzuatta menfaat sağlama hedefiyle armağan alma katiyen yasaklanmış olmasına karşın, birtakım kamu vazifelilerinin yılbaşı, bayram vb. özel günler mazeret edilerek, iş sahiplerinden ya da mesai arkadaşlarından vakit zaman armağan aldıkları bilinen bir gerçektir.
Kamu görevlilerine verilen yahut kamu görevlilerince alınan armağanlar, kamuoyu nezdinde etik tartışmalara yol açmakta, kamuda yozlaşmaya, kamu vazifelilerinin eleştirilmesine, yolsuzlukla ilgili algılamaların artmasına, kamu idaresi ve yöneticilerine duyulan prestij ve itimadın sarsılmasına neden olmaktadır. Birinci bakışta kimi vakit kıymetsiz üzere görünen ve bu nedenle göz yumulan armağanlar, birçok vakit kamu görevlisinin tarafsızlığını, kararlarını ve misyonunu etkileyebilmekte, adeta bubi tuzağına dönüşmektedir.
Kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını yahut vazifesini yapmasını etkileyen yahut etkileme ihtimali bulunan ve direkt ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat armağan kapsamındadır. İkramın ekonomik kıymetinin olup olmaması kıymetli değildir.
Kamu vazifelileri, yürüttükleri vazifeyle ilgili bir iş, hizmet yahut menfaat münasebeti olan gerçek yahut hukukî şahıslardan kendileri, yakınları yahut üçüncü kişi yahut kuruluşlar için direkt doğruya yahut aracı eliyle rastgele bir armağan alamazlar ve menfaat sağlayamazlar.
Hangi armağanlar yasak kapsamında yer almamaktadır?
Yönetmelikte, armağan alma yasağının istisnaları tek tek sayılmaktadır. Buna nazaran;
1- Vazife yapılan kuruma katkı manasına gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yürütülmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirbaş listesine kaydedilmek ve kamuoyuna açıklanmak şartıyla alınanlar (makam aracı ve belirli bir kamu görevlisinin hizmetine tahsis edilmek üzere alınan öbür ikramlar hariç) ile kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar, 2- Kitap, mecmua, makale, kaset, takvim, cd yahut buna benzeri nitelikte olanlar, 3- Halka açık müsabakalarda, kampanyalarda yahut etkinliklerde kazanılan ödül yahut ikramlar, 4- Herkese açık konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon yahut buna misal etkinliklerde verilen hatıra niteliğindeki armağanlar, 5- Tanıtım gayesine yönelik, herkese dağıtılan ve sembolik pahası bulunan reklam ve el sanatları eserleri, 6- Finans kurumlarından piyasa şartlarına nazaran alınan krediler.
Neler ikram alma yasağı kapsamındadır, yani alınamaz?
1- Vazife yapılan kurumla iş, hizmet yahut çıkar bağı içinde bulunanlardan alınan karşılama, veda ve kutlama armağanları, burs, seyahat, fiyatsız konaklama ve armağan çekleri, 2- Taşınır yahut taşınmaz mal yahut hizmet satın alırken, satarken yahut kiralarken piyasa fiyatına nazaran makul olmayan bedeller üzerinden yapılan süreçler, 3- Hizmetten yararlananların vereceği her türlü eşya, giysi, takı yahut besin çeşidi armağanlar, 4- Vazife yapılan kurumla iş yahut hizmet ilgisi içinde olanlardan alınan borç ve krediler.
Etik ihlaline ait ömürden örnekler
– Bir Vilayet’e yeni atanan valiye güzel geldiniz ziyaretinde bulunan bir müteahhit, değerli bir el halısı armağan etmiştir.
– Başarılı Çocuklara Yardım Derneği’nin, derneği denetlemekle vazifeli bir kontrol elemanının kızına burs vermesi.
– Sınıf annelerinin öğretmene, Öğretmenler Günü’nde 22 ayar bir bilezik armağan etmesi.
– Bir vilayet müdürünün, kızının düğünü için piyasa fiyatının yarısına düğün salonu kiralaması.
– Bir vilayet müdürünün özel aracını araç kiralama firması vasıtasıyla kiraya vermesi.
– Genel müdürün, kurumuna iş yaptırdığı müteahhide fiyat ödemeden makam odası yaptırması.
– Üst seviye bir kamu görevlisinin bir iş adamından piyasa fiyatının yarısına mesken satın alması.
– Bir küme üst seviye kamu görevlisinin Hazine toprağını satın alarak yapı kooperatifi kurması.
– Bir Sayıştay denetçisinin kızını, kontrol yaptığı bir kurumda işe başlatması.
-Üniversite hastanesine gelen bir hastanın öğretim üyesince özel muayenehanesine yönlendirilmesi. Ya da özel muayenehanesine gelen bir hastasının tetkiklerinin sıraya tabi tutulmadan süratli bir biçimde hastanede yaptırılması.
Söylediklerimizin gerçek hayatla ne kadar örtüştüğünü ve ne kadar tanıdık geldiğini okuyucularımızın takdirine bırakıyoruz.
Sonuç olarak Kamu Vazifelileri Etik Şurası’na çok büyük misyonlar düşmektedir. Bu şura ne kadar aktif ve süratli çalışırsa birçok kötülük kaynağında kuruyacaktır. 2020 yılında bu konseyin internet sayfasında yer alan yalnızca bir ihlal kararı verildiğini görünce ümidimiz azalsa da çıkmadık candan ümit kesilmez diye yutkunmaya devam ediyoruz.
Memurlar
