Kalın, Türkiye Müellifler Birliğinin (TYB) YouTube sahifesinde canlı yayınlanan, TYB Umum Yönetici Yardımcısı Tarkan Güçlü’nün sunduğu “Kültür Sohbetleri” programına katılarak yeni yayınlanan “Perde ve Mana: Akıl Üzerine Bir Tahlil” kitabıyla ilgili konuştu.
Kitapta “akıl” konusuna eğilme sebebini anlatan Kalın, “Bugün akli ve akıl üzerine bina edildiği tez edilen ancak bir o kadar da akıl dışılıklarla ve akıl aksilikleriyle dolu bir dünyada yaşıyoruz. Bu paradoksu nasıl anlayabiliriz, buradan nasıl dersler çıkarabiliriz? Yani bir mealde çağın şu andaki ruhunu okumaya çalışacak olursak, aklın burada mekanı nerededir? Bu akıl dışılıklar hem irrasyonel hem safrasyonel yani hem akıl aksisi hem de akıl altı diyebileceğimiz akla saldıran bu güçler, güdüler nereden kaynaklanıyor? Bu soruya karşılık bulmaya çalıştım zihnimde.” diye konuştu.
Kalın, ünlü düşünürlerin akıl ile ilgili görüşlerinden örnekler vererek aklın ehemmiyetine dikkati çekti.
Aklın kendi ışığının, hakikatin ışığıyla birleştiği devir yolu aydınlattığını belirten Kalın, şöyle devam etti:
“Eğer akıl, kendi önyargılarını, isteklerini, taleplerini, dar bakış açısını varlığa empoze etmeye çalışırsa o vakit bu akıl, kişisi özgürlükten, faziletten ve sözün yepyeni manasında akıldan uzaklaştıran diğer bir şeye dönüşür. Aklın en büyük paradokslarından bir tanesi de budur ve asrî periyotta tahminen akla yapılan en büyük kötülüklerden birisi onun bu asli manasını unutarak bir tarafta aklı mutlaklaştırmak, tanrısallaştırmak olmuştur. Öbür tarafta da onu külliyen anlamsız, işlevsiz, sosyo politik, ekonomik süreçlerin bir yan eseri haline getirmek olmuştur. Bu paradokstan çıkabiliriz. Bu ikilem bizim akılla ilgili ana tasavvurumuza yan vermek zorunda değil farklı bir akıl tasavvur edebiliriz.”
Alman filozof Immanuel Kant’ın bir makalesindeki “Aydınlanmış bir çağda mı yaşıyoruz” kelamı hatırlatılarak 2020’de nasıl bir çağda yaşandığına ait soru üzerine Kalın, “Kant’ın ürünlerini ortaya koyduğu yıllardan bugüne bakacak olursanız bilhassa Garp medeniyetinin tecrübesini, iki dünya savaşını, arada yaşanan onlarca savaşı, etnik katliamı, soykırımı, bugün ileri kapitalizmin insanlığı getirdiği noktayı, global ısınmayı, etraf buhranını, göç buhranını bütün bunları düşündüğünüz vakit Kant’ı herhalde çok daha büyük karamsarlığa sevk edecek bir çağda yaşıyoruz. Ne ‘aydınlanmış’ ne de ‘aydınlanma çağı’ diyebiliriz bu çağa, zira giderek kibriyle, nobranlığıyla, varlığı nesneye indirgeyen, onu da ticari değiş tokuş pahasına indirgeyen bir çağda yaşıyoruz. Elbette asrî çağın, teknolojinin getirdiği kolaylıklar insanın hayatını kolaylaştıran istikametleri var lakin bunun hangi bedeller karşılığında olduğunu, bu konforu yakalamaya çalışırken neleri kaybettiğimizi, neleri unuttuğumuzu, nelere karşın bunları yaptığımızı da hatırlamamız gerekiyor.” tabirlerini kullandı.
“Görmediğimiz bir organizma bu koca, devasa dünya sistemini dize getirdi”
Kalın, yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını periyodunda bunun muhasebesini yapma imkanlarının olduğunu lisana getirerek şu değerlendirmeyi yaptı:
“Bu ileri kapitalizm çağında biz her şeyi haddinden fazla yapıyoruz, ölçüsüz üretiyoruz, şiddetli tüketiyoruz, haddinden fazla sürat merakı içerisindeyiz. Her şeyin daha büyük, daha süratli, daha güçlü vesaire olmasını istiyoruz fakat ‘acaba bütün bunların yekunundan ömür kalitemizi yükselten bir sonuç çıkıyor mu? Daha nitelikli daha iyi hayatlar yaşıyor muyuz?’ diye bir soru sorduğumuzda bunun pek de o denli olmadığını görüyoruz. Şu 3-4 aylık periyotta hepimiz biraz yavaşladık. Bütün dünya bir yavaşladı. Hiç beklenmedik bir tehditle karşı zıdda kaldık. Görmediğimiz bir organizma bu koca, devasa dünya sistemini dize getirdi. Elbette kişilerin hayatını korumak, sağlıklı kalmalarını sağlamak için birçok önlemler aldık. Öbür tarafta toplumsal ve ekonomik hayatın olağana dönmesi için önlemler aldık. Bunları da uyguluyoruz. Bu süreçte Cumhurbaşkanımızın liderliğinde dünyada bu imtihanı en iyi veren devletlerden birisi olduk. Baktığınız vakit vaka, vefat, entübe hasta sayısına çok iyi bir imtihan verdik. Milletimiz, halkımız da bu önlemleri benimsedi, sahiplendi ve ciddiyetle uyguladı ve bütün bunlar ortaya hoş bir kolektif muvaffakiyet hikayesi çıkarttı.”
Kendi içinde bu süreci yönetirken imkanlar ve güçlerin yettiği ölçüde gayrı devletlere de yardım edildiğini anımsatan Kalın, “Herhalde bu süreçte dünyaya en fazla yardım gönderen devlet de Türkiye oldu. Bu, dünyanın dört bir yanında Somali’sinden İtalya’sına, İspanya’sından Amerika’sına her tarafta çok hoş yankılandı. Milletimizin asaletini, devletimizin bu bahisteki ciddiyetini ortaya koyan bir süreç oldu ancak bu devirde birebir vakitte yavaşlarken biraz içimize de döndük, muhasebe yaptık bu kadar koşuşturmaca, bu kadar canhıraş bir formda her şeye yetişme uğraşının neticede bizi bu türlü bir noktaya getirdiğini, biraz yavaşladığımızda, biraz içimize döndüğümüzde, biraz sakinleştiğimizde çok da bir şey kaybetmediğimizi gördük. Velev kaybettiğimiz birçok şeyi tekrar hatırladık. Daha nitelikli devir geçirdik. Kitap okuduk, müzik yaptık, sohbet ettik, birbirimizle konuştuk. Tahminen fiziki olarak aralar uzaktı lakin manevi ve ruhi manada birbirimize biraz daha yaklaştık.” sözlerini kullandı.
Bu devirde, “Canhıraş halde bir yana gerçek koşuyoruz, fakat bu bizim ömür kalitemizi kendimizi anlamamıza, aradığınız şeyi bulmamıza ne kadar ek sağladı?” sorularını da kendilerine sorduklarını lisana getiren Kalın, “Bu sorgulamayı devam ettirmek gerekiyor. Bugün münasebetiyle gerçek manada bir aydınlanmadan bahsedeceksek bunu herhalde artık aydınlanmanın Avrupa aydınlanmasının kodlarıyla yapmak mümkün değil, Bunu net bir halde gördük. Farklı bir akıl, bilim, mütalaa, sanat, kalp, şiir, mimari, varlık, cihan tabiat tasavvuruna muhtaçlığımız var.” dedi.
Burada İslam niyet geleneğinin muazzam bir birikimi olduğunu ve İslam dünyasının bunun farkında bile olmadığını belirten Kalın, şunları kaydetti:
“Çağın bu ışıltılı, göz kamaştıran akımları, cazibe merkezleri, trendleri bizim zihnimizi çok meşgul ediyor olabilir, hayatlarımızı çok domine etmiş olabilir. Biraz geri durup biraz daha geniş bir perspektiften baktığımızda İslam mülahaza geleneğinden, kadim Çin, Hint, velev Afrika geleneğinden almamız ve öğrenmemiz gereken o kadar çok şey var ki. İnsanlığın binlerce yıllık akıl, kültür, bilim sanat ve birlikte yaşama bir arada yaşama tecrübesini Avrupa tasavvurunun son 100 yılına indirgemek, o 100- 200 yıllık tecrübenin ortaya koyduğu dar perspektiften dünyaya bakmak bizi yoksullaştırıyor. Yani biz Türk çağdaşlaşmasında de Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması sürecinde ve sonrasında, çarpık çağdaşlaşma tarihimizde de bunları yaşadık. Kendi tarihimize, kültürümüze bile Avrupa merkezli bir bakış açısıyla baktık ve çok şeyi kaybettik. Avrupa kendi içinde Avrupa merkezciliği sorgularken, Biz Avrupa’ya ait o kültüre ait katı dogmatik bakış açılarını devam ettirdik.”
Türkiye’nin bir taraftan bu geleneğin büyük varislerinden birisi olduğunu ve “Osmanlı tecrübesi”nin bunun muazzam örneklerinden olduğunu aktaran Kalın, “Öbür taraftan Batı’yla 200-250 yıldır ağır bir bağlantı içerisinde, bununla kastettiğim yalnızca siyasi, askeri, tarih değil o tarih çok daha ileri gidiyor ancak entellektüel manada etkileşimin çok ağır olduğu bir devirden geçtik, bir çağdaşlaşma periyodundan geçtik. Bütün bunlardan yeni bir söylemin çıkması gerekiyor. Bunun için de bizim hem geleneğe hem bugüne farklı yeni bir bakış açısı ile bakmamız gerekiyor. Ben öbür kitaplarımda da biraz bunu açmaya çalıştım. Kendimce bu soruları nasıl sorabiliriz, bunlara nasıl karşılıklar aramalıyız diye bir uğraşın içine girdim. Bu kitapta da biraz mahsusen akıl kavramı üzerinden bunu biraz açmaya çalıştım.” değerlendirmesini yaptı.
İslam terslerinin İslam’ı akıl ve şiddet zıddı göstermesine ait bir soru üzerine Kalın, bunun çok eski bir tarihi olduğunu anlattı. İslam terslerinin “İslam’ın akıl dışı bir diyanet olduğu ya şiddetle ya şehvetle kendine taraftar bulduğu”na yönelik tezinin çağdaş periyotlara kadar devam ettiğini, bugün bile hala İslam tersi birtakım etraflarda bu tezlerin işlenmeye devam ettiğini tabir etti.
“Bürokraside olmasaydınız nerede olmak isterdiniz?” sorusuna ise “Rabb’im bu türlü nasip etti, burada vazifemizi yapmaya çalışıyoruz. Allah hepimize bulunduğumuz yanda her şeyin en iyisini yapmayı nasip eylesin.” cevabını verdi.
Memurlar
