Anadolu’da yerleşim yerlerinin çoğunlukla fay jenerasyonları üzerinde kurulduğunu söz eden Salih Bayraktutan, sarsıntı tehlike haritası ile nüfus dağılım haritası üst üste koyulduğunda bunun yüzde 90 çakıştığının görüldüğünü belirtti. Türkiye’yi uzunluktan boya kat eden Kuzey Anadolu Fay (KAF) jenerasyonunda Tatvan’dan Çanakkale’ye uzanan nesil üzerindeki kent ve kasabalarda ne kadar zelzele beklentisi varsa İstanbul’da daha zayıf bir beklentinin olduğunu hatırlatan Bayraktutan, “İstanbul’un çok büyük kısmında yüksek geoteknik dayanımda kaya yerin varlığı, öteki kentlerde olmayan çok büyük bir avantajdır. Haramidere Vadisi üzere, dere tabanları ile akarsu deltası üzere sonlu birkaç alan dışında kaya yerin zelzele şiddetini azaltıcı tesiri olacaktır. İstanbul genelinde ve bilhassa Gebze-Silivri ortasındaki alan, olası zelzele hasarlarını azaltan kimi üstünlüklere sahip. Yalnızca bu geoteknik üstünlük hasarı azaltan en büyük avantajdır. Bu özellik İstanbul için Allah’ın bir lütfudur. Kent alanının büyük kısmı kaya yerden oluşumu, boğazın açığında (Üskudar-Kadıköy) Marmara Çukurluğu Yamacı’na 16 kilometre aralıkta oluşu, İstanbul’un Marmara Heyelan ve Fay sınırı kuzeyinde yükselen blok üzerinde olması, KAF jenerasyonunun körfezin güney kıyısı boyunca uzanan ana fay sınırından 40 kilometre uzakta bulunması (Üsküdar-Çınarcık arası) ve yapıların Anadolu’daki binalara kıyasla çok daha iyi teknik hizmet almış olması üzere üstünlüklere sahiptir” diye konuştu.
‘İSTANBUL’A ÖNYARGILI YAKLAŞIMLA OLUMLU JEOLOJİK GERÇEKLER GÖRÜLMÜYOR’
İstanbul için kıyamet senaryoları oluşturulmasını kabul etmeyen, tabanın yüksek geoteknik dayanımı ve ana KAF fay çizgisinden 40 kilometre uzaklığı üzere avantajının göz gerisi edilmesinin hakikat yaklaşım olmadığını kelamlarına ekleyen Bayraktutan, “Ülkemizde Kuzey Anadolu Fay nesli içinde direkt fayın üzerinde ve alüvyon yerde gelişen İstanbul dışında birçok yerleşim yerlerimiz var ve gelişmeye devam etmektedir. Gerçek risk altında bulunan bu kentlerin kısa müddette sağlam yerlere kentsel dönüşüm sonuçlandırılmalıdır. İstanbul’a önyargılı yaklaşım, yerdeki olumlu jeolojik gerçekleri görmemezlikten gelmenin sonucudur. Zelzeleye hazırlık çalışmalarını da olumsuz etkilemektedir. Hatta birkaç milyon yapı yıkılacak ve çok yüksek can kaybı sayıları verilmesi, uygulanmakta olan yeni kentleşme stratejisini olumsuz etkileyebilir. O denli ki, İstanbul’da çok ağır hasar ve can kaybı yapacak 7.0’inin üstünde bir zelzelesi dört gözle bekleyen, vakti geldi, yaklaştı, eli kulağında, ayak seslerini duyuyorum, kapıyı çalıyor üzere tabirlerle medyayı meşgul eden bir kesim oluşmuştur” dedi.
‘İSTANBUL ZELZELELERI ORTASINDA PERİYODİK OLARAK 200 YIL VAR’
İstanbul’un zelzele tarihinde meydana gelmiş olan 1509, 1690 ve 1894 üzere üç yıkıcı sarsıntının büyüklüğü yol açtığı hasardan hareketle en fazla 6.0, 6.5 civarında gerçekleştiğini kaydeden Bayraktutan şunları söyledi:
“Kaldı ki bunların merkez üsleri Gebze-Silivri alanı dışında meydana gelmiştir. 1894 zelzelesinde Fatih Mescidi minaresinin yıkılması 6,0’lık zelzeleyle de mümkündür. Osmanlı minarelerinin çap-uzunluk ortasındaki oran (çok ince ve uzun) sarsıntılarda öncelikle yıkılmasını sağlayacak bedellere sahiptir. Hasebiyle minare yıkılması kesinlikle 7.0 büyüklüğünü gerektirmez. Bu üç büyük sarsıntı ortasındaki vakit aralığı (periyotlar) ortalama 200 yıl kadardır. Bu istatistiğe bakarak bir fikir edilecek olunursa 1894’ten sonra 2100 yılı mümkün önümüzdeki sarsıntı vakti (bilimsel olmasa da) üzere düşünülebilir. 17 Ağustos 1999 zelzelesi İstanbul’u etkilemiştir lakin merkez üssü Gölcük-Arifiye’dir. Dolasıyla İstanbul sarsıntısı değildir. İstanbul sarsıntısı olarak kabul edilen 3 ağır zelzele 1509, 1690 ve 1894 yıllarında meydana gelen ağır yıkıcı zelzeleler olup ortalarında yaklaşık 200 yıl dönemler vardır. Bilimsel mutlaklık olmamakla birlikte 1894’ten 200 yıl sonrası 2100 yılı olur ki bu da yaklaşık günümüzden 80 yıl sonrası demektir. Genel olarak kimi bilim adamlarımız fay çizgilerinde sakinlik uzun sürmüşse, büyük bir zelzele vaktinin yaklaştığı üzere teoriye inanmaktadır. Örnek olarak, Kuzey Anadolu Fay nesli içinde, aşikâr bir mühlet sarsıntı olmayan (sismik sakinlik) Karlıova-Yedisu ortası gösterilmektedir. Bu segment de, Gebze-Silivri ortası Karlıova-Yedisu ortası gibisi çok uzun mühlet 100 yıl, 200 yıl üzere yıkıcı bir sarsıntı olmayabilir. Bu türlü bir yaklaşım her vakit, her yerde gerçek çıkmayabilir. 2006-2007 yıllarında BOTAŞ Doğal Gaz boru sınırlarının Pendik-Ambarlı ortasındaki deniz altı geçişinin geoteknik raporlaması sırasında, Pendik-Ambarlı ortasında Marmara geçişinin boğaz çıkışında heyelan yamacına (kıta yamacı gibi) yaklaştığını gözlemledim. TPAO’nun 1970-71 yıllarında Marmara Denizi’nde petrol hedefli yaptığı sismik kesitlerde, Marmara deniz altı heyelanlarının boğaz çıkışından 16 kilometre uzaklıkta ve yaklaşık 90 metre derinlikte başladığı görülmektedir. Ayrıyeten yüksek sismik aktiflik taşıyan Marmara Fayı’nın körfez güney kıyısından geçtiğini çok net göstermektedir.”
‘DEPREM İÇİN TEHLİKE SIRALAMASI YAPARSAK, İSTANBUL ÇOK ÇOK GERİDE KALIR’
“Depremle birlikte yaşamayı öğrenmeliyiz” tabirinin 1939 Erzincan zelzelesinden beri, her zelzelede tekrar edilen ve nakarat hale geldiğini kelamlarına ekleyen Bayraktutan, “Hiçbir önemli manası kalmamıştır. Bir ülkede yerleşim alanları, faylı vadilerde, akarsu yataklarında, yamaç molozları üzerinde, alüvyon yelpaze çökelleri üzerinde, heyelanlı yerlerde, verimli birinci derece killi-kumlu tarım toprakları üzerinde kurulmakta ise giderek de bu halde yanlış tabanlarda gelişmesi sürdürülüyorsa, bu ülkede sarsıntıyla birlikte yaşamayı öğrenmek diye bir faaliyetten kelam edilemez. Büsbütün bir fanteziden ibarettir. Memleketin genelinde fay-zayıf zemin-toplu yapılaşma birlikteliği üzerinde önemli düşünmek gerekirse, felaket geliyor yaklaşımı İstanbul için değil, çok çok daha yüksek tehlike riskine sahip kent ve kasabalarımız için de göstermeliyiz. Tehlike sıralaması yapılacak olursa İstanbul çok gerilerde kalır. Kısaca şunu söyleyebilirim ki İstanbul’da doğal olarak 5.0- 6,0 büyüklüğünde sarsıntılar olacaktır. Lakin felaket niteliğinde bir hasar beklenmemelidir” diye konuştu.
KRİTERLER FAY KANUNU İLE BELİRLENMELİ
Türkiye’de hala fay genişlikleri ve nesillerinin katılık kazanmadığını belirten Bayraktutan, şöyle konuştu:
“Deprem ziyanlarını en aza indirmek bölge ve kent planlamacıların, karar verici makamların, jeoteknik bölgelendirme haritalarına uygun yapılaşma stratejileri geliştirmeleriyle mümkündür. Şimdi ülkemizde büyük fay tarifi fay nesillerinin genişliği, bilhassa kent alanları içinde kaç metre genişlikte fay nesli ayrılacağı bilimsel ve teknik bazda katılık kazanmış değildir. Tıpkı faya farklı uzmanlar farklı genişlik önermeleri önlenmelidir. Bir fay kanunu ile fayların genişlik ve kesin pozisyonlarının tespiti uzman heyetler tarafından kararlaştırılmasının kriterleri belirlenmelidir.”
Memurlar
