Ahmet Meşhur’un yazısı;
Hz. Ömer devrinden günümüze ışık tutan bir uygulama ve düşündürdükleri
Hz. Ömer denilince birinci akla gelen adalettir. Ömer, “Adalet mülkün temelidir” veciz tabirinin ete kemiğe büründüğü örnek insandır. Asırlar geçmesine karşın seven sevmeyen herkesin ve her bölümün ittifak ettiği tepe insan devrindeki bir uygulamanın günümüze nasıl ışık tutacağını açıklamaya çalışacağız.
Ömer ve Ömer’in yolunda gitmek isteyenlere küçük hatırlatmalar
Adalet denilince akla gelen Hz. Ömer ne hukuk eğitimi görmüş ne de çağdaş kamu idaresi eğitimi almıştı. Okur muharrir olmanın dışında o denli önemli bir eğitimi de yoktu. Geçmişte çobanlık yapmış, halife olduğu vakte kadar da yöneticilik deneyimi hiç olmamıştı. Lakin, Hz. Peygamber’in maddi ve manevi eğitiminden geçmiş, her istikametten ona teslim olmuştu. İtiraz etmesi gereken vakitlerde da O’na itiraz etmekten asla tereddüt etmemişti. Nasıl ki o Hz. Peygamber’e itiraz ediyor, onun periyodunda de bir kocakarı karşısına dikilerek “Sen mehir konusunda yanlış yapıyorsun” diyebilmiş, o da “Ömer yanıldı, yaşlı bayan haklı” demekten asla tereddüt etmemişti.
Ömer, akşamları bazen karanlıkta adeta devriye vazifesi yapar, aç torunlarını uyutmaya çalışan ihtiyar bayanın halini görünce de gözyaşları içinde sırtında getirdiği yiyeceklerle çocukların doyduğunu ve uyuduğunu görmeden oradan ayrılmazdı.
Bırakın makam aracını, hizmetinde bulunan bireyle birlikte sırayla bindiği devenin yularını tutmaktan hiç mi hiç gocunmazdı. Yani bindiği vasıtaya nazaran onun halife mi yoksa sıradan halk mı olduğu anlaşılamazdı. Yanlış yaptıklarında kendi çocukları olsa dahi cezalandırmaktan çekinmezdi. İşte seven sevmeyen herkesin adaletini örnek gösterdiği Ömer’in idare periyodundan küçük bir kesit. Hak, adalet, eşitlik, şeffaflık üzere üniversitelerde ders olarak okutulan çağdaş idare teknikleri onun devrinde fiilen uygulanmıştır.
Ömer, misyona başlarken halka neler vadetmişti?
Tarihçilerin bize aktardığı bilgilere nazaran Ömer misyona başlarken bir konuşma yaparak neler yapacağını ve neler yapmayacağını sıralamıştı.
Buna nazaran halife olduktan sonraki birinci konuşmasında izleyeceği idare yolunu şöyle anlatıyordu: “..Ben Müslümanım ve Allah’ın kullarından zayıf bir kulum. Yalnızca Allah’ın yardım ettiği kişi zayıf değildir. Başınıza yönetici olmam ahlakımdan hiçbir şey değiştirmeyecek “sakın biriniz şöyle demesin: Ömer Müslümanların başına geçince değişti”.
Bir şahsa zulmedersem onun hakkını kendim veririm. Huzurunuza getirir ve münasebetimi size açıklarım. Müminlerin buyruğuna işi düşen, rastgele bir haksızlığa uğrayan ya da bir hakkı konusunda bize kızgın olan kim olursa olsun bana bildirsin. Zira ben de sizden biriyim. Sahip olduğum iktidar ve yetki, size karşı büyüklük taslamama, kapımı yüzünüze çarpmama ve size karşı haksızlığı karşılıksız bırakmama sebep olmasın.
Aranızda rastgele biri benden davacı olursa hakkımızda karar verme yetkisini sizden bir şahsa vereceğim ve bu kişinin de kararına boyun eğeceğim. Diğerlerinin haklarını kendi kendinize verin. Bana halini arz edecek kişiyi engellemeyin ki sorununu bana arz etsin. Zira beşerler ortasında karar verirken adaletten ayrılıp tarafgirlik, kayırma ve keyfilik yapmam. Diğerine vermesi gereken (bir hakkı) alıkoyan ya da Müslümanların kanını, namusunu ve nefsini (izzet ve şerefini) helal sayan şahsa akrabalık hatırımı da ortaya koysa ceza uygularım. Ben bana verilen emanetten ve içinde bulunduğum yetkiden ötürü sorumluyum.
Bana verilen bu emaneti ehil olmayana vermedim, işin başına da getirecek değilim. Vazifeyi yalnızca Müslümanlara (halka) hürmet gösterenlere vereceğim. Bu bireyler başkalarından daha fazla bu misyona layıktır. Bu dünya saltanatına gelince, bütün bunlar fani şeyler, bizler kardeşiz. Bu işte başa tayin edilen kimse yanılgı ve fitneye düşme konusundan başkalarından daha öndedir. Allah korursa o öbür.”
Ömer devrinde “halk günleri” uygulaması
Ömer, üstte belirtilen sözlerini halifeliğinin her periyodunda şahsen yaşantısı ile göstermiştir. Bir örnekle bu durumu açıklayalım.
Mısır Valisi sahabeden Amr b. As’ın oğlu yerli halktan birisi ile yaptığı deve yarışında yenilince yenilgiyi hazmedememiş ve yerliye vurarak erdemli bir Kureyşli olan kendisini yenmemesi gerektiğini söylemişti. Halkın önünde onuru kırılan yerli, bu durumu hazmedememiş lakin yapacak bir şey de bulamamıştı. Yerliye bu durumu Halife Ömer’e anlatması ve hakkını araması gerektiğinin söylenmesi üzerine şaşkınlığını gizleyemeyerek, çabucak yola çıkmış ve Medine’de başına gelenleri Ömer’e anlatmış, şahitlerinin olduğunu da ek etmişti.
Ömer, her yıl hacca sarfiyat ve valileri hacda bir ortaya getirerek bir çeşit halk günü düzenleyerek valilerle ilgili şikayetleri masaya yatırırdı. Valiler Ömer’in huzurunda adeta ter dökerek halkın huzurunda hesap verirdi. Hakikaten Ömer dahil bütün yöneticilerin halka hesap vermesi sıradan bir olaydı. Valiler de yanlışları varsa elbette hesap vereceklerdi. Yani hesap verme işi hesap gününe kalmadan bu dünyada da sonuca bağlanıyordu. Valiler yalnızca erdem vermezler tıpkı vakitte milletin huzurunda hesapta verirlerdi. Demek ki halk ismine yetki ve kamu gücü kullananların bu tıp hesap vermeleri mümkün olabiliyormuş.
Bu çerçevede, hac vakti geldiğinde valileri halkla buluşturan Ömer, yerliye yapılanın hesabını sormuş, birebirini vali ve oğluna uygulayarak halkın huzurunda cezalarını kesmişti. Bunu yaparken de bunlar vali ve oğlu diye hiç düşünmemişti.
Bu uygulamayı gören hiçbir vali emsal bir muameleyi halka yapamazdı. Ömer’in uygulamalarını sert bulanlar olsa da kimse adaletten ayrıldığını argüman edememiştir. Kendi çocuklarına dahi ceza vermekte asla tereddüt etmemiş, ona yakın olmanın hiçbir ayrıcalığını hiç kimse yaşamamıştı.
Belediyeler Ömer periyodundaki “halk günleri” uygulamasını örnek almalı
Refah Partisi’ni iktidara taşıyan ögelerden birisi de belediyelerde gösterilen performanstı. Bilhassa İstanbul, Konya, Kayseri ve Sivas belediyelerinde sergilenen şeffaf ve örnek uygulamalar iktidara giden süreci hızlandırmıştı.
Refah Partili Belediye Liderleri her fırsatta halka hesap veriyor ve bu süreci adeta şenlik havasına büründürüyordu. Daha evvel vatandaş, kendi seçtiklerinden yalnızca seçimlerde hesap sorabiliyorken artık ey ahali benden hesap sorman için ayağına geldim diyen belediye liderlerini karşılarında görüyorlardı. Hiçbir zorlama olmadan istekli bir biçimde hesap vermek isteyen belediye liderleri ister istemez başka belediye liderlerini da buna zorluyordu.
Belediye liderleri ismine “halk günleri” denilen makul günlerde vatandaşın huzuruna çıkıyor hem yaptıklarını anlatıyor hem de varsa yanlışları sorgulanmasını istiyorlardı. Bu uygulamanın daha tesirli, yaygın ve sistematik bir hale getirilmesi şeffaf idarenin olmazsa olmaz kuralıdır.
Bu uygulamanın geçmişteki izlerine bakıldığında Ömer’in atadığı valilere yaptığı uygulamayı görüyoruz. Ömer, atadığı valileri bilhassa Hac vaktinde vatandaşın huzuruna çıkarıyor ve varsa yanlış uygulamalar hesap soruyordu. Bu uygulamayı gören hiçbir vali istese de yanlış yapamazdı. Adeta hakkı olanlar Hac vaktini iple çeker hale gelmişti. Tarihi birazda bu türlü okumamız gerekmez mi? Nereden nereye, artık hesap denilince çabucak kaşlar çatılıyor değil mi?
Memurlar
