Prof. Dr. Gökhan Hotamışlıgil’in çalışmalarını tüm dünya yakından takip ediyor. Harvard Üniversitesi profesörü, genetik ve metabolizma uzmanı. Birebir vakitte Harvard Üniversitesi Sabri Ülker Metabolik Araştırma Merkezi’nin yöneticisi.
Hürriyet gazetesinden Elif Ergu, Prof. Hotamışlıgil ile yaptığı röportajı sayfasına taşıdı. İşte o sohbetten ona çıkanlar…
Salgın her ülkede atakta. Bizi daha makûs bir tablo mu bekliyor?
Dünyada birkaç ülke dışında salgın maalesef denetim edilememiş durumda. Haziran sonrası açılmalar ile tekrar yükselişler başladı ve son devirde birçok ülkede salgın denetimden çıkmış durumda. Amerika’da da birçok eyalette hastalık artıyor. Can kaybının 5’te birinden fazlası Amerika’da. Kış aylarının geldiği bölgelerde bu daha da önemli bir tabloya dönüşebilir.
Aşı 8 milyar bireye ulaşabilecek mi?
Aşının ne vakit elde olacağı sorusunu kimin için ne vakit elde olacak diye düşünmek lazım. Bir Kuzey Avrupa ülkesinde yahut Amerika’da, yüksek risk kümesinde sıhhat hizmetine kolay erişen ve sosyo-ekonomik seviyesi yüksek gruptaysanız bu aşı size daha süratli ulaşacak. Düşük gelirli bir ülkedeyseniz ve düşük ekonomik dilimde iseniz o aşı size daha geç gelecek. Birinci kümede beşere 2021 yılında öteki kümelere 2023 yılında ulaşabilir. Bu eşitsizliği önlemek için de çalışılıyor ve pek çok tertip ortak çalışmalar ile alışılmışın dışında tahliller üretme gayretinde.
SOMUT GELİŞİMELER OLACAK
Olumlu bir şeyler söyleyebilmek mümkün mü?
Olumlu gelişmeler de var. Birincisi hem virüs hem de hastalık tablosu ile ilgili çok kıymetli bilgi ve tecrübe birikimi gerçekleşmiş durumda. İkincisi bu virüsün pek çok karakteristiği şimdiye dek görülmemiş bir süratte çözüldü ve çözülüyor. Akıl almaz bir çalışma yoğunluğu var ve her gün yeni bilgiler ortaya çıkıyor. Ben bu alanda önümüzdeki 6 ay içerisinde kıymetli ve somut gelişmeler olacağını düşünüyorum. Üçüncüsü, çok sayıda aşı programı dünyanın pek çok yerinde süratle ilerliyor ve insan testleri son evrelerinde.
İklim krizi tehdidi var. Bunu engelleyecek son jenerasyonuz. Şu salgında ‘politik’ kararlar alanlar iklim krizi için tedbir alabilecek mi?
İklim değişikliğinin şu an çaba ettiğimiz salgını mumla aratacak boyutta sıkıntılar ile geldiğini düşünürsek, bu mevzulardaki halin tahminen daha öncelik haline geleceğini düşleyebiliriz. Bilim bize bir bilgi veriyor ve bu bilgiyi kullanmalıyız. Biraz evvel sıralıyordum, üçüncü bahis bilim ve yetkinlik. Bilimsel dataların kullanıldığı ve yetkinliğe dayalı sistemlerle kullanılmadığı sistemler ortasında büyük fark var. Gelecekte bu fark daha da büyüyecek. Ben ilaç dünyasının da önümüzdeki 10-15 sene içerisinde büsbütün dönüşüme uğrayacağını düşünüyorum. Hem ilaç geliştirme prosedürleri hem de muhtaçlık sahiplerine ulaşımı açısından. Yesyeni yaklaşım biçimleri var. Burada bilimsel değişim ve gelişmeler ile büyük kas gücüne sahip şirketlerle yaratıcı küçük şirketler ortasındaki dinamikler değişecek. Memleketler arası etkileşim ve bilimsel işbirlikleri çok ön planlara gelecek ve paradigma değişecek. Ben bu rüzgarın bizim ülkemiz içinde değerli fırsatlar taşıdığına inanıyorum. Benim görüşüm, hem bugünün ‘yeni normal’ olması hem de yarının ‘eski olağana dönüş’ olması çok olumsuz ve sürdürülemez çıkarımlar.
BAŞARILI OLMA İHTİMALİ ZAYIF
Sürü bağışıklığını savunanlar var. Sizin niyetiniz ne?
Ben buna hem bir tabip hem de bilim insanı olarak olumlu bakamıyorum. Bu hem insani açıdan kabulü mümkün olmadığından hem de bilimsel açıdan başarılı olma mümkünlüğü çok zayıf olduğundan. Dolayısı ile bu önlemlere mümkün olduğu kadar devam etmemiz, biraz daha fedakarlığa katlanmamız gerekiyor. Aksi halde daha ağır tedbirlere geri dönmek ve dolayısı ile daha ağır ekonomik sorunlar ile müsabakamız kelam konusu. Dünya ekonomik hacminin değerli bir ölçüsü kaybedildi, bunun da daha fazla devamı ve zorlanması çok güç. Hasebiyle bunun bir hududu var.
HAYATIMDA BİRİNCİ SEFER GÖRDÜM
Kimi kısımlar komplo teorilerine inanıyor…
Bu devirde tüm devletlerin, bilim dünyasının ve sıhhat çalışanlarının üzerinde inanılmaz bir baskı var. Halk haklı olarak deva ve tahlil bekliyor. Ben hayatımda birinci kez klinik çalışma süreçlerinin ortasında sonuçların açıklandığına ve çabucak promosyonuna başlandığına şahit oldum. Bu da bilimle idare ortasında çatışmaya yol açıyor. Kusur yapılma ihtimali artıyor. Beklentileri yanlış yönlendirebiliyor. İnancı sarsıyor. Bugün Amerika’daki nüfusun büyük bir kısmı onay sürecine politik müdahale olduğunu düşünerek güvenmiyor, bu ilaçları ve aşıları kullanmakta tereddütlü olduklarını söylüyorlar. Okulumuzun eski dekanı olan çok değerli bir immünoloji profesörü Barry Bloom, “Bir aşının en kıymetli içeriği güvendir” diyerek bunu çok hoş söz eden bir tarif kullanmıştı.
BU SALGIN BİRİNCİ OLMAYACAK
‘Pandemiler Çağı’ yorumları yapılıyor. Daha güç günlerin geleceğiyle ilgili fikriniz nedir?
Gerçek. Ne bu son salgın ne de diğer bir global sorun olacak. Bu devir bizi bu duruma düşüren sistem arızalarını görmemize vesile oldu. Dolayısı ile değişimin geleceğini ve buna yeni olağan derken buradan eski olağana dönmeyeceğimizi umuyorum. Dönmemeliyiz. Birkaç nokta üzerinde durabiliriz. Birincisi eşitsizlik sorunu. Dünyada etkilenen ve ağır olarak bu salgından tahribat gören bölümler sosyo-ekonomik olarak düşük kesitler, ayrımcılığa maruz kalan kısımlar. Bu gelir ve fırsat eşitsizliği sisteminde değerli ıslahatlara talep olacağını düşünüyorum. İkincisi şu anda başımızda olmayan ancak geleceğini bildiğimiz problemlere hazırlık.
LİDERLİK YOKLUĞUNDA VEFAT
Birçok ülkede ülke liderleri, idare bilim insanlarını dinlemedi.
Bilim ve siyaset ilgisinin bir modülü olarak düşünülebilir. Bilimsel yetkinlik ile siyasi sistem ortasında oluşan uçurum ve polarize olmuş durumda. Bunun en dramatik örneği Amerika’da karşımıza çıktı ve şu andaki makus tablonun oluşmasında kıymetli etken oldu. Örneğin bana çok çarpıcı gelen “New England Journal of Medicine” isminde, merkezide Boston’da laboratuvarımızın çabucak yanında olan, 1800’lede kurulmuş, dünyanın en saygın klinik bilim mecmuasının tarihinde birinci sefer “Liderlik yokluğunda ölüm” başlıklı politik bir yayın yapması oldu. Bunu Lancet, Science, Nature üzere bilimsel mecmualar takip etti ve bilimden uzaklaşmanın nasıl bir tehlikeye yol açtığını anlattılar ve telaşlarını paylaşmak durumunda kaldılar. Problemlere daima bilimin gözlüğüyle ve bilgilere dayalı olarak bakılması gerektiğini düşünüyorum.
TAM KAPASİTEYE DÖNEMEDİK
Salgın sizi nasıl etkiledi?
Birinci kademede şahsî olarak bizim de hayatımız alt üst oldu. Laboratuvarımızın çalışmaları sekteye uğradı. Boston’da birinci devirde biz çok şiddetli bir durumla karşılaştık. Harika yayılma denilen bir noktadaydık. Massachusetts içinde 70’den fazla üniversite barındıran biyoteknoloji açışından çok güçlü bir bölge. Birinci dalga çok büyüktü lakin büyük bir hasar olmadan denetim altına alındı. Laboratuvarımız 25 yıllık. Salgın başında birinci kere kapılarını kapattı. Daha sonra süratle önlemlerinizi alıp çalışmaya devam ettik. Fakat hala tam kapasitemize dönebilmiş değiliz.
BİLİM COVİDİZE VE POLİTİZE OLDU!
Salgın bilim beşerlerine ne öğretiyor?
Karmaşık bir tablo olduğunu söyleyebilirim. Heyecan verici olan bilimin koronavirüse yönelik çalışmalarının çok büyük bir yoğunluk kazanması. Çalışmalar dünyanın her yerindeki bilim insanları ve kurumlar ortası işbirlikleri ve dayanışmalarla devam ediyor. Birçok ilaç şirketi, kamu kurumları ve akademi birinci sefer bu hacimde bir ortaya geldi. Aşı çıkarsa birinci sefer dünya tarihinde bu kadar süratli bir aşı hayata geçecek. Koronavirüse hem sanayiden, hem devletlerden, hem de vakıf ve bireylerden muazzam bir kaynak akışı gerçekleşti. Bunlar olumlu. Lakin bu kadar büyük finansman gücü zihin gücü ve ağır faaliyet salgına kayınca bunun istenmeyen kimi sonuçları da var. Koronavirüs dışı çalışmaların icraatı ve finansmanı, hatta neşriyatı bile zorlaştı. Özetle, bilim ‘covidize’ oldu. İkinci husus salgın daha evvel karşılaştığımız sıhhat meselelerinden çok farklı bir boyutta ve ileri derecede ‘politize’ oldu.
Memurlar
