7315 sayılı güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kanunu üzerine değerlendirmeler
1- Genel Olarak
07/04/2021 tarihinde TBMM’de kabul edilen 7315 Sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu, 17/04/2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
Ulusal İstihbarat Teşkilatı, Emniyet Teşkilatı üzere hassas kurum ve kuruluşlara yapılan işçi alımlarında uygulanmakta iken 15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsünden sonra kamuya yapılacak tüm alımlarda uygulanmaya başlayan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması konusu, bu istikametiyle çok geniş bir kitleyi ilgilendirmektedir. Hakikaten kamu hizmetine girmek isteyen bir aday hakkında yapılacak güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması olumlu sonuçlanmazsa, bu aday kamu hizmetine alınmayacaktır.
15 temmuz darbe teşebbüsünden bu yana gelinen süreçte güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması konusunun gerek 4045 sayılı Kanun ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’ndaki düzenleniş biçimi ve gerekse kamu kurum ve kuruluşlarının uygulamaları birçok tartışmayı beraberinde getirmiş; gerek yasal düzenleme gerekse bireyler özelinde yapılan uygulamalar sıklıkla yargı mercileri önüne taşınmıştır ve taşınmaktadır.
Hatta evvel OHAL periyodunda KHK ile düzenleme altına alınan, ardından 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na getirilen düzenleme ile 4045 sayılı Kanun’a getirilen düzenlemenin Anayasa Mahkemesince iptal edilmesi yasama organını harekete geçiren temel gelişme olmuş; 7315 sayılı Kanun bu halde hukuk sistemimizde yerini almıştır.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının uygulaması ile ilgili olarak bugüne kadar edindiğimiz deneyimler, genel olarak bu soruşturma ve araştırmanın hangi şahsî datalar göz önüne alınarak yapılacağı, hangi kriterler çerçevesinde bu sürecin olumlu yahut olumsuz sonuçlanacağı, yetkili makam/merciin ne olacağı üzere konuların kuşkuya yer vermeyecek bir biçimde belirlenmesi gerekliliğini ortaya koymuştur.
Anayasa Mahkemesi de bahis ile ilgili iki kere verdiği iptal kararlarında “kişisel veriler” vurgusu yapmış ve şahıslar hakkındaki hangi bilgilerin ne suretle, kim tarafından, nasıl elde edilebileceğinin, bunların saklanması, imhası ve aktarılması üzere konuların somut bir biçimde kanunla düzenlenmesi gerektiğini işaret etmiştir.
Fakat birinci sefer başka bir kanun olarak çıkarılan Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu, yargı kararlarında eleştirilen konuları ve oluşan yasal boşluğu karşılamış mıdır? Bunun için öncelikle kanun neler getirdiğine bakmak yararlı olacaktır.
2- 7315 sayılı Kanun ile getirilen düzenlemeler nelerdir?
Kanunla getirilen düzenlemelere genel olarak bakıldığında, yalnızca Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararlarında vurgulanan şahsî datalar konusunun detaylı denebilecek seviyede ele alındığını, bunun dışındaki konuların ise Cumhurbaşkanınca çıkarılacak Yönetmelik düzenlemelerine bırakıldığını söyleyebiliriz.
. Arşiv araştırması nedir?
Kanuna nazaran arşiv araştırması;
a) Kişinin isimli sicil kaydının,
b) Kişinin kolluk kuvvetleri tarafından hala aranıp aranmadığının,
c) Kişi hakkında rastgele bir tahdit olup olmadığının,
ç) Kişi hakkında katılaşmış mahkeme kararları ve 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun 171 inci hususunun beşinci ve 231 inci unsurunun onüçüncü fıkraları kapsamında alınan kararlar ile kişi hakkında devam eden yahut sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olguların,
d) Hakkında kamu misyonundan çıkarılma ya da mutlaklaşmış memurluktan çıkarma cezası olup olmadığının,
mevcut kayıtlardan tespit edilmesidir.
. Güvenlik soruşturması nedir?
Kanuna nazaran güvenlik soruşturması;
a) Misyonun gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki olgusal bilgilerinin,
b) Yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin,
c) Terör örgütleri yahut cürüm işlemek gayesiyle kurulan örgütlerle hareket birliği, irtibat ve iltisak içinde olup olmadığının,
mevcut kayıtlardan ve kişinin misyonuna yansıyacak konuların kontrole elverişli olacak sistemlerle yerinden araştırılmak suretiyle tespit edilmesidir.
. Kamuya yapılacak hangi alımlarda arşiv araştırması, hangi alımlarda arşiv araştırması ile birlikte güvenlik soruşturması yapılacaktır?
Öncelikle bu Kanun ile arşiv araştırmasının kamuya yapılacak tüm alımlarda, güvenlik soruşturmasının ise kimi hassas kamusal vazifelere ait atamalarda yapılması öngörülmüştür. Buna nazaran jandarma, emniyet, istihbarat teşkilatları üzere kamusal ünitelere yapılacak atamalarda arşiv araştırması ile güvenlik soruşturması birlikte yapılacaktır. Lakin hangi kamu kurum ve kuruluşuna ve hangi statüde yapılacak alımlarda yalnızca arşiv araştırmasının yapılacağı, hangilerinde arşiv araştırması ile birlikte güvenlik soruşturmasının da yapılacağı somut olarak belirlenmemiş; bu husus, Cumhurbaşkanınca çıkarılacak Yönetmelik düzenlemesine bırakılmıştır.
. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kim tarafından yapılacaktır?
Kanuna nazaran güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması, Ulusal İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve mahalli mülki yönetim amirlikleri tarafından yerine getirilecektir.
. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonuçlarını kim değerlendirecektir?
Kanuna nazaran MİT, Emniyet ve mahalli mülki yönetim amirleri, mevzuya ait rastgele bir yorum ve kıymetlendirme yapmaksızın, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonucunda yalnızca somut tespitleri ilgili yerlere sunmakla vazifelidir.
Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının sonucuna ait kıymetlendirme ise, her bir kamu kurumu nezdinde oluşturulacak Kıymetlendirme Komitesi tarafından yerine getirilecektir.
Buna nazaran Kıymetlendirme Kurulu; Cumhurbaşkanlığında İdari İşler Liderinin görevlendireceği bir üst kademe yöneticisinin, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığında genel sekreter yardımcısının, bakanlıklarda bakan yardımcısının, öbür kamu kurum ve kuruluşlarında en üst yöneticinin görevlendireceği bir üst kademe yöneticisinin, üniversitelerde rektör yardımcısının, valiliklerde vali yardımcısının başkanlığında, teftiş/denetim, işçi ve hukuk üniteleri ile uygun görülecek öbür ünitelerden birer üyenin iştirakiyle lider dahil en az beş bireyden ve tek sayıda olacak formda oluşturulur. Ulusal güvenlik açısından stratejik değeri haiz ünite, proje, tesis ve hizmetlerde istihdam edilecekler hakkındaki kıymetlendirme, ilgili bakanlık ya da kamu kurumları bünyesindeki Kıymetlendirme Komitesince yapılır.
. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumlu yahut olumsuz sonuçlandığına kim karar verecektir?
Kıymetlendirme Kurulu, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapmakla yetkili ünitelerden gelen somut tespitler sonucunda yaptığı değerlendirmeyi bir rapor halinde atamaya yetkili amire sunacaktır. Bahis hakkında karar, atamaya yetkili amir tarafından alınacaktır.
. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması için elde edilen şahsî bilgilerin akıbeti ne olacaktır?
Kanuna nazaran güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kapsamında elde edilen ferdî datalar, bu soruşturma ve araştırmanın yapılması hedefi dışında bir emelle kullanılamayacak ve en geç 2 yılın sonunda Kıymetlendirme Komitesi tarafından silinecektir. Fakat güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması ile ilgili idari süreç dava konusu edilirse, bu durumda yargısal süreç katılaşmadan toplanan şahsî datalar de silinmeyecektir.
3- KIYMETLENDİRME
Kamuya yapılacak alımlarda son yılların en değerli gündem hususu olan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması konusunun bağımsız bir kanunla derli toplu bir biçimde düzenleme altına alınması olumlu bir gelişmedir. Bu kapsamda Anayasa Mahkemesi kararları doğrultusunda bireyler hakkında toplanan ferdî bilgilere ait yapılan düzenlemeler de Şahsî Bilgileri Müdafaa mevzuatına uygun olarak belirlenmiştir. Tekrar güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasını yapacak olan kamusal merci ve makamların sayma suretiyle belirlenmesi de gereksinime yanıt verir niteliktedir.
Lakin yapılan yasal düzenlemenin, hususun birçok alt ayrıntısını Cumhurbaşkanınca çıkarılacak yönetmeliğe bıraktığı görülmektedir. Özellikle güvenlik soruşturması açısından birey hakkında hangi şahsî bilgilerin toplanacağı, hangi somut kriterlerin bu soruşturmanın olumlu yahut olumsuz sonuçlanmasında belirleyici olacağı üzere objektif kriterler kanunla düzenleme altına alınmamıştır. Yasama sürecinde bireyin 1.derece akrabaları ile ilgili kimi kriterlerin de göz önüne alınacağı üzere bir düzenleme yer almışsa da daha sonra teklif metninden bu konu çıkarılmıştır.
Husus ile ilgili bugüne kadar yargıya intikal eden örneklere bakıldığında, hangi ferdî dataların kriter olarak alınacağı konusunun tartışmanın özü olarak yargı kararlarına yansıdığı görülmektedir. Her ne kadar kanunda bir açıklık bulunmasa da çıkarılacak yönetmelikle bu konunun detaylı olarak düzenlenmesi gerektiği kıymetlendirilmektedir. Yeniden arşiv araştırması tarafından ceza mahkemelerince verilen kararın açıklanmasının geri bırakılması kararlarının dikkate alınmayacağı konusunun da açıklığa kavuşturulması gerektiği kanaatindeyiz.
Hürmetlerimle,
Av. Davet ÜNSAL – Ankara Barosu
Memurlar
