Danıştay 11. Dairesine nazaran; Miras bırakanın vefatından evvel peşin ödenen aylığın, dul ve yetimlere bağlanan aylık meblağından kesinti yapılarak tahsili yoluna gidilemez.
Buna bağ olarak da 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı T.C Emekli Sandığı Idare Konseyinin kararında, Kanuna ve hukuka uygun bulmamıştır.
Kararda, “Bu nedenle, emekli kişinin vefat ettiği ay içerisinde ödenen aylığın geri alınmayıp, dönemsel farklılıklarından ötürü, daha sonraki aylara ilişkin olup, fazladan ve yersiz ödendiği düşünülen aylıkların; 5434 sayılı Kanun’un 68. hususundaki oranlara nazaran dul ve yetim aylığı bağlananların istihkaklarından kesilerek tahsil edilmesine, uygulamanın 01.01.2002 tarihinden itibaren başlamasına ait bulunan 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı T.C Emekli Sandığı Idare Şurasının kararında, Kanuna ve hukuka uygunluk bulunmamaktadır.” Denilmiştir.
T.C.
Danıştay
11. Daire
Temel No:2011/5443
Karar No:2014/309
Davacı : …
Davalı : Toplumsal Güvenlik Kurumu Başkanlığı
Vekili : Av. …
Davanın Özeti : Vefat eden babasından ötürü Sandıktan yetim aylığı alan davacı tarafından, Emekli Sandığı Idare Şurasının 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı kararının, 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 122. hususunda yer alan “Avans yahut peşin olarak ödenen aylıklar vefat halinde geri alınmaz.” kararına alışılmamış olduğu ileri sürülerek iptali ile yetim aylığından kesilen 935,00 TL meblağın tahsil tarihinden, ödeme tarihine kadar işletilecek yasal faizi ile birlikte ödenmesine karar verilmesi istenilmektedir.
Savunmanın Özeti : 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 66. hususunun (b) fıkrasında, iştirakçilerden fiili hizmet süreleri 10 yıl ve daha fazla olanlardan ölenlerin, mevt tarihinde bu kanuna nazaran aylığa müstehak dul ve yetimlerine aylık bağlanacağı, 91. unsurunun (ç) fıkrasında ise emekli, ismi malullük ve görev malullüğü aylığı almakta iken ölenlerin dul ve yetimlerine, mevt tarihini takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanacağının kurala bağlandığı, öbür taraftan, tıpkı Kanun’un 122. hususunda, avans yahut peşin olarak ödenen aylıkların mevt halinde geri alınmayacağı kuralı bulunmakta ise de, Emekli Sandığı Idare Heyetinin 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı kararı ile Emeklinin öldüğü aya ilişkin aylığın geri alınmayıp, dönemsel farklılıklarından ötürü, daha sonraki aylara ilişkin olup fazladan ve yersiz ödendiği düşünülen aylıkların; 5434 sayılı Kanun’un 68’inci hususunda belirtilen oranlara nazaran dul ve yetim aylığı bağlananların istihkaklarından kesilerek tahsil edilmesine, uygulamanın 01.01.2002 tarihinden itibaren başlamasına karar verilmesi üzerine, 01.01.2002 tarihinden sonra vefat eden emeklinin vefat tarihini takip eden aydan sonraki aylık yahut aylıklarının, aylık bağlanan dul ve yetimlerin aylıklarından 5434 sayılı Kanun’un 121. unsuru ile bu unsura nazaran çıkarılan Yönetmelik temel alınarak 1/4 oranında tahsil edileceğinin kurala bağlandığı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde Öğretim Vazifelisi olarak misyon yapmakta iken isteğiyle emekliye sevk edilen davacının babasına, 15.10.2005 tarihinden itibaren emekli aylığı bağlandığı, 20.04.2008 tarihinde vefat etmesi nedeniyle dul ve yetimlerine de vefat tarihini takip eden aybaşı olan 01.05.2008 tarihinden itibaren dul ve yetim aylığı bağlandığı, lakin emekli aylığını üçer aylık periyotlarda alması nedeniyle Kurumlarınca 05.04.2008 tarihinden ileriye dönük olarak Nisan, Mayıs ve Haziran aylıklarının peşin olarak ödendiği, buna nazaran davacının babasının 20.04.2008 tarihinde vefat etmesi üzerine ileriye dönük olarak ödenen Mayıs ve Haziran ayı aylıklarının yersiz ödendiğinden bahisle ilgiliye yersiz ödenen fiyatın borç çıkartılmasında hukuka karşıtlık bulunmadığı ileri sürülerek davanın reddi gerektiği savunulmaktadır.
Danıştay Tetkik Hakimi : Nigar Dilimen
Niyeti : 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 122. hususunda, bağlanan aylıkların her ayın başında peşin ödeneceği, ödeme vaktinin şimdi gelmeyen aylıkları müteakip aylıklara mahsuben avans olarak ödetmeye, aylıkların ödeme tarihlerini ve iki yahut üç aylık olarak ödenmesini belirlemeye Maliye ve Gümrük Bakanının yetkili olduğu, avans yahut peşin olarak ödenen aylıkların mevt halinde geri alınamayacağı kuralına yer verildiği, münasebetiyle mevt halinde avans yahut peşin olarak ödenen aylıkların 121 unsurda belirtilen fazla yahut yersiz ödeme kapsamı dışında bırakıldığı dikkate alındığında, “Emeklinin öldüğü aya ilişkin aylığın geri alınmayıp, dönemsel farklılıklarından ötürü, daha sonraki aylara ilişkin olup fazladan ve yersiz ödendiği düşünülen aylıkların; 5434 sayılı Kanun’un 68. hususundaki oranlara nazaran dul ve yetim aylığı bağlananların istihkaklarından kesilerek tahsil edilmesine, uygulamanın 01.01.2002 tarihinden itibaren başlamasına” formundaki Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Idare Şurasının 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı kararında hukuka uygunluk bulunmamaktadır.
Davanın tazmin istemine ait kısmına gelince;
T.C Emekli Sandığı Idare Konseyinin 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı kararında hukuka uygun bulunmadığından, bu karara dayanılarak davacının yetim aylığından yapılan kesinti fiyatı olan 935,00 TL fiyatın yönetime müracaat tarihinden itibaren işletilecek yasal faiziyle birlikte ödenmesi gerekmektedir.
Açıklanan nedenlerle, T.C Emekli Sandığı Idare Şurasının 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı kararının iptaline, davacının yetim aylığından kesilen 935,00 TL meblağın yönetime müracaat tarihinden itibaren işletilecek yasal faiziyle birlikte ödenmesine karar verilmesi gerektiği düşünülmektedir.
Danıştay Savcısı : Şenol Bolat
Kanısı: Dava, babasından ötürü yetim aylığı alan davacı tarafından, Emekli Sandığı Idare Şurası’nın 06.02.2001 tarih ve 1119 sayılı kararının iptali ile yetim aylığından yapılan 935.- TL’lık kesintinin tahsil tarihinden ödeme tarihine kadar işletilecek yasal faiziyle birlikte tazminine karar verilmesi istemiyle açılmıştır.
5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu’nun 31.05.2006 tarih ve 5510 sayılı yasanın 106 unsuruyla yürürlükten kaldırılan 121. unsurunda, her ne suretle olursa olsun istihkaklarından fazla yapılan ödemelerin, ilgililerin, varsa sonraki her çeşit istihkaklarından karar alınmaksızın kesilmek suretiyle geri alınacağı, rastgele bir nedenle Sandık tarafından ilgililere istihkaklarından fazla yahut yersiz olarak yapılan ödemelerin, bu yanlışlı süreçlerin düzeltildiği tarihten geriye yanlışsız hesap edilecek beş yıllık meblağları tahsil edileceği, yeniden tıpkı yasanın anılan yasa hususuyla yürürlükten kaldırılan 23.12.1988 tarihli 351 sayılı KHK ile değişik 121. unsurunun 1. fıkrasında, bağlanan aylıklar her ayın başında peşin ödenileceği, birebir hususun 2. fıkrasında da ödeme vakti şimdi gelmeyen aylıkları müteakip aylıklara mahsuben avans olarak ödetmeye, aylıkların ödeme tarihlerini ve iki yahut üç aylık olarak ödenmesini belirlemeye Maliye ve Gümrük Bakanı yetkili olduğu, 3. fıkrasında da avans yahut peşin olarak ödenen aylıkların mevt halinde geri alınmayacağı kararına yer verilmiştir.
5510 sayılı Kanun’un ”5434 sayılı Kanun’a Alaka Geçiş Hükümleri” başlıklı Süreksiz 4. hususunda, bu Kanunda tersine bir karar bulunmadığı takdirde; iştirakçi iken, bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarih prestijiyle bu Kanun’un 4. unsurunun 1. fıkrasının (c) bendi kapsamına alınanlar, bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten evvel 5434 sayılı Kanun kararlarına tabi olarak çalışmış olup bu Kanunun 4. unsurunun 1. fıkrasının (c) bendine tabi olarak tekrar çalışmaya başlayanlar ile bunların dul ve yetimleri hakkında, bu unsur kapsamına girenlerin aylıklarının bağlanması, artırılması, azaltılması, kesilmesi, tekrar bağlanması, toptan ödemeleri, ilgi devamı, ihya ve borçlanmaları, başka ödemeler ve yardımlar ile emeklilik ikramiyeleri hakkında bu Kanunla yürürlükten kaldırılan kararları de dahil 5434 sayılı Kanun kararlarına nazaran süreç yapılacağı karar altına alınmıştır.
Evrakın incelenmesinden, Sandık iştirakçisi iken 15.09.2005 tarihinde emekliye ayrıldıktan sonra 20.04.2008 tarihinde vefat eden babasından ötürü 01.05.2008 tarihinde yetim aylığı bağlanan davacıya 2008 yılının Nisan, Mayıs ve Haziran devirleri için üç aylığın peşin ödendiği, daha sonra davalı idarece aylıkların yersiz ödendiğinden bahisle Mayıs ve Haziran aylarına ait borç çıkartılarak birebir yılın Mayıs Ağustos aylıklarından kesinti yapılmak suretiyle tahsil edilmesi sonucu davacı tarafından yapılan müracaata verilen cevapta, bu sürecin Emekli Sandığı Idare Şurasının 06.02.2001 tarih ve 1119 sayılı kararına dayanılarak yapıldığının bildirilmesi üzerine bakılan davanın açıldığı anlaşılmaktadır.
Belirtilen yasal düzenlemeler uyarınca uyuşmazlığın 5434 sayılı Yasa kararlarına nazaran çözümleneceği açıktır.
Emekli Sandığı Idare Şurasının davaya husus 06.02.2001 tarih ve 1119 sayılı kararında; ”Emeklinin öldüğü aya ilişkin aylığın geri alınmayıp, dönemsel farklılıklarından ötürü, daha sonraki aylara ilişkin olup fazladan ve yersiz ödendiği düşünülen aylıkların; 5434 sayılı Kanun’un 68’inci unsurdaki oranlara nazaran dul ve yetim aylığı bağlananların istihkaklarından kesilerek tahsil edilmesine, uygulamanın 01.01.2002 tarihinden itibaren başlamasına” karar verildiği belirtilmektedir.
5434 sayılı Kanun’un 121. hususunda Sandık tarafından ilgililere istihkaklarından fazla yahut yersiz olarak yapılan ödemelerin beş yıl geriye dönük olarak tahsil edileceği belirtilmesine rağmen bir sonraki hususunda, vefat halinde avans yahut peşin olarak ödenen aylıkların geri alınmayacağı karar altına alındığından mevt halinde ödenen aylık ve avanslar, tahsil edilecek olan fazla ve yersiz olarak yapılan ödemeler kapsamı dışında bırakıldığı açıktır.
Bu durumda mevt halinde peşin ödenen aylık ve avansların geri alınamayacağı yasa ile karar altına alınmasına rağmen bunun aksi tarafındaki düzenlemeyi içeren ve iptali istenilen Emekli Sandığı Idare Şurası kararında hukuka uyarlık bulunmamaktadır.
Davanın tazminata ait kısmına gelince;
Anayasanın 125. unsuru ile yönetim kendi aksiyon ve süreçlerinden doğan ziyanı ödemekle yükümlü tutulmuştur.
Vakada yetim aylığından yapılan kesinti, hukuka karşıt Idare Heyeti kararı uyarınca yapıldığından davacıdan kesilen yetim aylığı fiyatının yasal faiziyle birlikte davacıya ödenmesi gerekmektedir.
Açıklanan nedenlerle davaya bahis düzenlemenin iptali, tazminat isteminin kabulü gerektiği düşünülmektedir.
TÜRK MİLLETİ ISMINE
Karar veren Danıtay Onbirinci Dairesince Üye Özden Şar’ın “2577 sayılı İdari Yargılama Tarzı Kanunu’nun 7’nci hususunun 4’üncü fıkrasında, ilgililerin düzenleyici süreçle uygulama sürecinin her ikisi aleyhine birden dava açabileceğinin söz edilmiş olmasının; her iki sürece karşı birebir dilekçeyle ve tıpkı idari yargı yerinde dava açılabileceği manasında olmayıp, Kanun’un 5’inci hususunun 1’inci fıkrası uyarınca, bu unsurdaki şartlarla, İdari Yargılama Hukukunun gerektirdiği öteki şartların birlikte gerçekleşmesi halinde imkanlı bulunduğu; fakat, ortalarında hususta aranan biçimde bağlılık ya da bağlantı bulunsa bile, birden fazla idari sürecin tıpkı dilekçeyle idari davaya husus edilebilmesi için; bu durumun, kamu sistemi için öngörülen tarz ve vazife kurallarını ve bu kurallarla korunan ve Anayasa’nın 37’nci unsurunda öngörülen “kanuni hakim ilkesi”ni ihlal ediyor olmaması da gerektiği; Danıştay’ın birinci derece duruşması olarak misyonuna giren davaya mevzu edilebilecek nitelikteki bir süreçle, yönetim yahut vergi duruşmalarının misyonuna giren davalara mevzu olması gereken tazminat isteminin, birebir dilekçe ile idari davaya bahis edilmelerine imkan bulunmadığı; bu durumda düzenleyici sürece karşı Danıştay’da; tazminat istemiyle ise Yönetim Duruşmasında başka farklı dava açılmak üzere dilekçenin reddi gerektiği; davanın aslının incelenemeyeceği” halindeki oyuna karşılık, oyçokluğuyla işin aslına geçilerek gereği görüşüldü:
Dava, vefat eden babasından ötürü Sandıktan yetim aylığı bağlanan davacı tarafından, Emekli Sandığı Idare Heyetinin 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı kararının, 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 122. hususunda yer alan “Avans yahut peşin olarak ödenen aylıklar mevt halinde geri alınmaz.” kararına ters olduğu ileri sürülerek iptali ile yetim aylığından kesilen 935,00 TL fiyatın tahsil tarihinden, ödeme tarihine kadar işletilecek yasal faizi ile birlikte ödenmesine karar verilmesi istemiyle açılmıştır.
5434 saylı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun 91. unsurunun (ç) fıkrasında, emekli aylığı almakta iken ölenlerin dul ve yetimlerine bağlanacak aylıkların vefat tarihini takip eden ay başından başlayacağı; 121. unsurunda, her ne surette olursa olsun istihkaklarından fazla yapılan ödemelerin ilgililerin, varsa sonraki her çeşit istihkaklarından karar alınmaksızın kesilmek suretiyle geri alınacağı, lakin ilgilinin, Sandıkça yapılan bu muamelenin yersizliği hakkında Danıştay’da dava açabileceği, rastgele bir nedenle Sandık tarafından ilgililere istihkaklarından fazla yahut yersiz yapılan ödemelerin, bu yanlışlı süreçlerin düzeltildiği tarihten geriye gerçek hesap edilecek beş yıllık meblağlarının tahsil edileceği, tahsilin ne biçimde yapılacağının yönetmelikle düzenleneceği belirtilmiş; 122. unsurunda ise, bağlanan aylıkların her ayın başında peşin ödeneceği, ödeme vakti şimdi gelmeyen aylıkları müteakip aylıklara mahsuben avans olarak ödetmeye, aylıkların ödeme tarihlerini ve iki yahut üç aylık olarak ödenmesini belirlemeye Maliye ve Gümrük Bakanının yetkili olduğu, avans yahut peşin olarak ödenen aylıkların vefat halinde geri alınamayacağı, ikinci fıkradaki yetkinin kullanılmasından ötürü ilgililerin mağduriyetlerine neden olunmaması için gerekli düzenlemeleri yapmaya Maliye ve Gümrük Bakanlığının yetkili olduğu kuralına yer verilmiştir.
Üstte metnine yer verilen 5434 sayılı Kanun’un 122. unsurunun 3. fıkrasının verdiği yetkiye dayanılarak, Maliye Bakanlığınca yapılan düzenlemeler sonucunda, ilgililere emekli aylıkları, üçer aylık devirler halinde, peşin ve avans olarak verilebilmektedir.
T.C Emekli Sandığı Idare Şurasının 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı kararı ile “Emeklinin öldüğü aya ilişkin aylığın geri alınmayıp, dönemsel farklılıklarından ötürü, daha sonraki aylara ilişkin olup fazladan ve yersiz ödendiği düşünülen aylıkların, 5434 sayılı Kanunun 68. hususundaki oranlara nazaran dul ve yetim aylığı bağlananların istihkaklarından kesilerek tahsil edilmesine, uygulamanın 01.01.2002 tarihinden itibaren başlamasına” karar verilmiştir.
Belgenin incelenmesinden, davacının Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde öğretim vazifelisi iken isteğiyle emekliye sevk edilerek 15.10.2005 tarihinde emekli aylığı bağlanan babasının, 20.04.2008 tarihinde vefat etmesi üzerine dul ve yetimlerine vefat tarihini takip eden aybaşı olan 01.05.2008 tarihinden itibaren dul ve yetim aylığı bağlandığı; lakin murisin vefatından evvel 05.04.2008 tarihinde peşin olarak ödenen Nisan, Mayıs, Haziran (üç aylık) aylıklarından son iki aylık meblağının, yersiz ödendiğinden bahisle davacının 01.05.2008-31.08.2008 tarihleri ortasındaki periyot aylıklarından kesinti yapılmak suretiyle tahsil edilmesi üzerine, anılan sürecin desteği olan 6.12.2001 tarih ve 1119 sayılı Idare Şurası Kararının iptali ile kesinti yapılan 935,00 TL fiyatın yasal faizi ile birlikte ödenmesi istemiyle bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmaktadır.
Kamu Yönetimlerinin, Maddelerle tanınan yetki ve misyon içerisinde yürüttükleri faaliyetlerini düzenleyen, açıklayan düzenleyici süreçlerin, üst normlara muhalif olmaması gerektiği, “normlar hiyerarşisi” ismiyle açıklanan genel hukuk prensibinin gereği ve sonucudur.
Anılan hukuk prensibi uyarınca, Yönetimlerin her vakit vazife alanlarını ilgilendiren mevzularda bildiri, genelge ve yönerge üzere genel düzenleme yapabilecekleri, bunun için kendilerine açık yetki tanınmış olmasına gerek bulunmadığı kabul edilmekle birlikte, bu biçimde yapılan düzenlemelerin üst hukuk kurallarına karşıt olamayacağı açıktır.
Buna nazaran, 5434 sayılı T.C Emekli Sandığı Kanunu’nun 122. hususu uyarınca ödeme vakti gelmeyen emekli aylıklarını avans olarak ödetmeye ve ödenecek avansın iki yahut üç aylık olarak ödenmesini belirlemeye yetkili olan Maliye Bakanlığınca, emekli aylıklarının üç aylık toplamının ödenmesine karar verildiği anlaşılmakta olup, vefat halinde avans olarak ödenen aylıkların geri alınamayacağına ait Yasa kararı karşısında, avans olarak ödenen aylıklar toplamının anılan Kanun’un 121. hususunda fazla ve yersiz ödeme olarak nitelendirilmesine hukuken imkan bulunmamaktadır.
Kaldı ki, avansın ödendiği kişinin vefat etmiş olması nedeniyle bu şahıs ismine borç çıkartılabilecek bir ödemenin varlığı halinde dahi, bu alacağın dul ve yetim aylığı bağlananların istihkaklarından direkt kesinti yapılarak tahsiline ait bir Kanun kararı de mevcut değildir.
Bu nedenle, emekli kişinin vefat ettiği ay içerisinde ödenen aylığın geri alınmayıp, dönemsel farklılıklarından ötürü, daha sonraki aylara ilişkin olup, fazladan ve yersiz ödendiği düşünülen aylıkların; 5434 sayılı Kanun’un 68. hususundaki oranlara nazaran dul ve yetim aylığı bağlananların istihkaklarından kesilerek tahsil edilmesine, uygulamanın 01.01.2002 tarihinden itibaren başlamasına ait bulunan 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı T.C Emekli Sandığı Idare Heyetinin kararında, Kanuna ve hukuka uygunluk bulunmamaktadır.
Davanın tazminat istemine ait kısmına gelince:
2709 sayılı Türkiye cumhuriyeti Anayasa’nın 125. unsurunun son fıkrasında yer verilen “İdare, kendi aksiyon ve süreçlerinden doğan ziyanı ödemekle yükümlüdür.” kararı uyarınca, hukuka karşıtlığı belirlenen ferdi süreç nedeniyle davacının mahrum kaldığı nakdî fiyatın yasal faiziyle birlikte ödenmesi gerekeceği açıktır.
Belirtilen durum nedeniyle, hukuka uygun bulunmayan T.C. Emekli Sandığı Idare Heyeti kararına dayanılarak, davacının yetim aylığından kesilen 935,00 TL meblağın, Yönetime müracaat tarihinden itibaren işletilecek yasal faiziyle birlikte davacıya ödenmesi gerekmektedir.
Açıklanan nedenlerle, T.C Emekli Sandığı Idare Heyetinin 06.12.2001 tarihli ve 1119 sayılı kararının iptaline; yetim aylığından kesilen 935,00 TL fiyatın, Yönetime müracaat tarihinden itibaren işletilecek yasal faiziyle birlikte davacıya ödenmesine; aşağıda dökümü yapılan toplam 151,50 TL yargılama sarfiyatının davalı Yönetimden alınarak davacıya ödenmesine; kararın bildirim tarihini izleyen 30 (otuz) gün içinde Danıştay İdari Dava Daireleri Konseyinde temyiz yolu açık olmak üzere, 17.02.2014 tarihinde oybirliği ile karar verildi.
Memurlar
