Ekonomistler, yüksek frekanslı göstergelerin üçüncü çeyrekte büyümenin hızlanacağını, ikinci çeyrekteki yüzde 9,9’luk daralma ile Türkiye iktisadının koronavirüs sürecinden “V” tipi bir büyüme ile çıkacağını iddia ediyor.
Dünya ekonomileri eşi görülmemiş bir imtihandan geçerken gerek gerçek iktisat gerekse finansal piyasaların aldığı tahribat, ikinci çeyrek bilgilerinin açıklanması ile gün yüzüne çıkıyor.
Mart ayından itibaren yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgınının ciddiyetinin anlaşılmasıyla global çapta alınan tedbirlerin tesiri birinci etapta lojistik, turizm, perakende üzere dallarda hissedilse de iktisadın en temel ünitesi hane halklarının işsizlikle karşı karşıya kalması ve tüketimin azalması virüsün tüm alanlara sirayet ettiğini ortaya koydu.
Bu türlü bir ortamda dünya devi ülkelerin, kamu harcamalarını artırarak gelirlerini büyük bir oranda teşviklere ayırdığı görüldü. Tüm bunlar, ülkelerin ulusal gelirlerinde de önemli düşüşe işaret etti.
Kovid-19 sınırlamaları nedeniyle dünya ticaretinde görülen çift haneli daralmalar göz önüne alındığında Türkiye iktisadının atılan proaktif adımlarla görece müspet ayrıştığını söz eden ekonomistler, öncü bilgilerin ise 3. çeyrek toparlanmasına ait umut verdiğini kaydetti.
– Öncü göstergeler ikinci yarıda güçlü toparlanmaya işaret ediyor
Türkiye’de gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYH) gelecek devirde izleyeceği seyir açısından, Gerçek Kesim Itimat Endeksi (RKGE), ihracat, kapasite kullanım oranı, sanayi üretim endeksi üzere bilgiler öncü gösterge niteliği taşıyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan dış ticaret bilgilerine bakıldığında, Türkiye’nin ihracatı ocakta 14,7 milyar dolarla yıllık yüzde 5,9 ve şubatta 14,6 milyar dolarla yıllık yüzde 1,9 artış kaydetmesinin akabinde mart ayından itibaren sert düşüş kaydetti. İhracat yıllık bazda martta yüzde 18,3’lük, nisanda yüzde 41,5’lik ve mayısta yüzde 41 geriledi. İhracat haziranda yüzde 15,6 ile yükseliş kaydetse de birinci yarıda toplam 75 milyar dolarla geçen yılın birebir devrine kıyasla Türkiye’nin dış satımında yüzde 15,1 düşüş yaşanmış oldu. Temmuz ayına gelindiğinde ise Türkiye’nin ihracatı 15 milyar dolar olurken, nisanda 8 milyar 974,3 milyon dolarla görülen yılın taban düzeyinden başlayan yükselişini 3. aya taşıdı.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) datalarına bakıldığında, Gerçek Kesim Inanç Endeksi’nin yılın birinci iki ayında 106,9 düzeyine kadar yükselmesinin akabinde martta 99,7’ye ve nisanda yıllık yüzde 36,7 düşüşle 66,8’e gerilediği görüldü. Nisan ayında görülen bu taban düzeyin akabinde mayısta endeks 76,9’a yükselerek birinci toparlanma sinyalini verse de yüzde 22,2 ile yıllık bazda düşüşünü sürdürdü. Endeks haziranda 92,6’ya yükselse de yıllık bazda 9,7 gerilerken, temmuzda ise 5 ay ortadan sonra yine 100 eşik düzeyinin üzerine çıktı ve yıllık bazda ise yüzde 2,4 ile yükselişe geçti. RKGE, son açıklanan ağustos ayı verisinde de 106,2 ile hem yükselişini sürdürdü hem de yıllık bazda yüzde 3,6 artış kaydetti.
TÜİK bilgilerine nazaran, Sanayi Üretim Endeksi de ocak ayına başladığı 108,7 bedelinden şubatta 111,5’e, martta 113,9’a yükseldi. Endeks, önlemlerin artırıldığı nisan ayında ise 78,1 ile Ağustos 2013’ten sonra görülen en düşük düzeye geriledi. Bu devirden sonra yükselişe geçen Sanayi Üretim Endeksi ham bedeli, mayısta 84’e çıktıktan sonra haziranda 113,7 ile yılın en yüksek düzeyini gördü.
Öte yandan imalat sanayi kapasite kullanım oranı (KKO) verisinin de son 4 aydır yükseliş trendinde olduğu görülüyor. TCMB datalarına nazaran, yıla yüzde 75,5 ile başlayan imalat sanayi KKO, şubatta yüzde 76’ya ulaştıktan sonra, martta yüzde 75,3’e geriledi. Kelam konusu oran nisanda yüzde 61,6 ile Nisan 2009’dan bu yana görülen en düşük düzeye gerilemesinin akabinde sonraki aylarda toparlanma trendine girdi. Mayısta yüzde 62,6, haziranda yüzde 66’ya ulaşan imalat sanayi kapasite kullanım oranı, temmuzda yine yüzde 70’li düzeylerin üzerine çıkarak yüzde 70,7 seviyesinde gerçekleşti. KKO, ağustosta da bir evvelki aya nazaran 2,6 puan artarak yüzde 73,3 düzeyine yükseldi.
Böylelikle mart, nisan ve mayıs ayında sert düşen, GSYH’de daralmaya işaret eden öncü dataların, haziran, temmuz ve ağustos aylarında yükseliş trendine geçerek üçüncü çeyrekte süratli toparlanmaya işaret ettiği görülüyor.
– “Dış talebin güçlendiğine dair işaretler alınmakta”
AA Finans Analisti ve Ekonomist Haluk Bürümcekçi, yılın ikinci çeyreğinde ulusal gelir yüzde 9,9 ile piyasa beklentisinin altında daraldığını söyledi.
Üretim tekniğiyle hesaplanan GSYH’yı ikinci çeyrekte hizmetler ve sanayi kesiminin aşağı çektiğini belirten Bürümcekçi, tarım, gayrimenkul ve finans kesimlerinin ise büyümeye müspet katkı verdiğini lisana getirdi.
Bürümcekçi, harcamalar prosedürüyle hesaplanan GSYH bilgilerine nazaran, ikinci çeyrekte özel tüketim harcamalarının, yatırımların ve net dış talebin büyümeyi aşağı çekerken, stok artışının olumlu etkilediğini tabir etti.
Üçüncü çeyrek ve yıl sonu büyüme görünümüne ait Bürümcekçi, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Önümüzdeki periyot görünümünü ele aldığımızda birinci sinyaller ulusal gelir büyümesinin 2020 yılının üçüncü çeyreğinde bariz toparlanacağına işaret etmekte. Şimdiki sinyaller, karantinaların kaldırılması ile birlikte Haziran ayında yakalanan ivmenin üçüncü çeyrekten itibaren büyüme datalarına olumlu yansıyabileceğini düşündürmektedir. Dış talebin güçlendiğine dair işaretler alınmakta, fakat başta turizm olmak üzere hizmet dallarının emsal ölçüde toparlanma göstermediği izlenmektedir.
Ayrıyeten, Mart ayından itibaren bariz hızlanan ve geçmiş yıllara nazaran çok güçlü seyreden bankacılık kredi hacminin, TCMB’nin TL paha kaybını sınırlama maksadıyla fonlama maliyetlerini likidite kanalı ile yükseltmeye yönelmesi ile bu görünümü uzun müddet koruyamayacağı ve trend büyüme suratının kademeli olarak daha olağan düzeylere ineceği anlaşılmaktadır. Bu bağlamda, üçüncü çeyrekten itibaren bariz toparlanma varsayımımızın gerçekleşmesine karşın ulusal gelir iddiamızın üzerinde risklerin aşağı istikamette güçlendiğini gördüğümüzden, Merkez Bankası’nın faizlerle ilgili süreci nasıl yöneteceğine bağlı olarak tekrar gözden geçirmek kaydıyla, yüzde 2,1 daralma olarak revize etmeyi uygun gördük.”
– “3. ve 4. çeyrekte tek haneli büyüme bekliyoruz”
Spinn Danışmanlık Kurucu Ortağı ve ekonomist Hasret Derici Şengül de yılın ikinci yarısına dair hudutlu sayıda data yayınlandığını lakin RKGE, PMI üzere ankete dayalı bilgilerin iktisadın süratli bir toparlanma içinde olduğuna ve hatta pandemi öncesi periyoda dönüldüğüne işaret ettiğini söyledi.
Öte yandan kapasite kullanımı, ticari krediler üzere gerçek dataların ise ekonomik toparlanmayı teyit ettiğini, şimdi pandemi öncesi düzeylerin gerisinde olunduğunu gösterdiğini belirten Şengül, şunları kaydetti:
“Mevcut piyasa dalgalanması, borçlanma maliyetlerinde artış, küresel zayıflığın ihracat üzerine negatif tesiri üzere ögeler pandeminin yarattığı hasardan çıkma suratının sürdürülebilir olmadığını düşünmemize neden oluyor. Bu doğrultuda 3. ve 4. çeyreklerde düşük tek taneli büyüme oranları bekliyor ve 4. çeyrekte evvelki yılın birebir ayında görülen yüzde 5,96’lık yüksek baz nedeniyle üçüncü çeyrekten daha düşük bir büyüme oranı görebiliriz. Beklentilerimize paralel bir ikinci yarı performansı yılın tamamında GSYH’nin yüzde 1,2’lik bir daralma göstermesine neden olacaktır.”
Memurlar
