Eğitim Bir Sen, 2021 yılı İLKSAN raporunu yayımladı. 60 sayfadan yer alan rapordaki İLKSAN’ın geçmişten bu yanaki durumu ele alındı. Raporda 2016 yılındaki seçimlere üyelerin yalnızca %26’sının katıldığı, İLKSAN’ın gelirlerinin %98’sinin faizden ibaret olduğu üzere dikkat cazip tespitler yer alıyor. Raporda ayrıyeten “Sandığın 2019 bilançosuna nazaran toplam varlıkları 1,9 milyar TL’yi bulmasına karşın Sandığın mevcut ziyanının en az 4,6 milyar TL olduğu varsayım edilmektedir.” tespiti yapılmaktadır.
İşte Eğitim Bir Sen’in hazırladığı raporun değerli kısımları:
İLKSAN RAPORU- 15 Şubat 2021
* İLKSAN nedir? Ne iş yapmaktadır?
İLKSAN, 13 Ocak 1943 tarihinde ve Türkiye’de şimdi merkezi bir toplumsal güvenlik kurumunun olmadığı bir vakit diliminde, ilkokul öğretmenlerinin (Çoğunlukla köy öğretmenleri) konut, sıhhat, doğum, mevt ve emeklilik üzere sorunlarını çözmek niyetiyle 4357 sayılı Özel Yönetimlerden Maaş Alan İlkokul Öğretmenlerinin Takımlarına, Terfi, Taltif ve Cezalandırılmalarına ve Bu Öğretmenler için Teşkil Edilecek Sıhhat ve İçtimai Yardım Sandığı ile Yapı Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına Dair Kanun’la kurulmuştur. 78 yıl evvel yayımlanan bu Yasanın münasebetinde Sandığın kuruluş maksadı, “.Öğretmenlerden hastalananlara, evlenenlere, çocuk doğuranlara, çocuklarını okutacaklara, ölenlerin ailelerine yardım etmek ve geçinme yükünü hafifletmek, sıhhate ve içtimai yardıma taalluk eden problemlerde öğretmenleri birbirlerine yardım edici duruma getirmek gayesini güden bu Sandığın teşkili yararlı ve zorunlu görülmüştür.” halinde açıklanmıştır. Sayılan hedefleri gerçekleştirmek için 285.830 üyenin maaşından her ay emekli keseneğine temel olan matrahın %2‘si meblağında mutemetliklerce aidat kesilmekte ve muhatap banka kanalıyla da Sandık hesaplarına aktarılmaktadır.
* İLKSAN’ın iktisadi sistemi nasıl işlemektedir?
2019 yılı bilgilerine nazaran İLKSAN’ın toplamda 1.942.791.873,46 TL varlığı bulunmaktadır. Bunun 517.550.563,10 TL’si banka hesaplarında, 1.303.700.713,17 TL’si ikraz alacaklarında ve 121.540.597,19 TL’si de bina, arsa ve öteki varlık kalemlerinde bulunmaktadır. Tıpkı yılda Sandığın elde ettiği tüm gelirlerinin %98,49’u faizden ibarettir. 2019 yılı datalarına nazaran İLKSAN’daki süreç şöyle işlemektedir: Evvel üyelerden para toplanmakta (253,2 milyon TL); akabinde toplanan bu para ile üyelere ikraz başka ismiyle muhtaçlık kredisi dağıtılmakta (259,5 milyon TL); buradan ve başka banka mevduat hesaplarından gelen faiz geliri ile de emekli olan üyelere emekli yardımı yapılmaktadır (231,2 milyon TL). İLKSAN’a ilişkin rastgele bir üretim tesisi yahut fabrika yoktur. 300 bine yaklaşan üye sayısı ve toplamda 1,9 milyar liralık varlığı ile İLKSAN, büyük fotoğrafta birkaç kolay bankacılık süreci yapan küçük bir işletme görünümündedir.
İLKSAN’ın 2010-2019 yılı mali tablolarından alınan 10 yıllık ortalamaya nazaran Sandığın tüm gelirleri içinde faiz kaynaklı gelirin oranı %97,05; faiz dışı kira ve başka gelirlerin oranı ise %2,95’tir. 2010 yılında faiz dışında kalan kira ve öteki gelirlerin oranı %4,59 iken 2019 yılında bu oran %1,51’e kadar düşmüştür. Sandık günden güne faiz geliri elde etmenin kolaycılığı tuzağına çekilerek faiz dışındaki gelir kaynaklarından uzaklaştırılmıştır.
*İLKSAN karlı bir işletme midir? Yoksa batmakta mıdır?
Ordu Yardımlaşma Kurumu OYAK ve Polis Bakım ve Yardım Sandığı POLSAN üzere tamamlayıcı mesleksel emeklilik sisteminin bir kesimi olan İLKSAN, çok uzun müddettir düşük ve verimsiz ekonomik performans sergilemektedir. Öğretmenler ortasındaki toplumsal ve ekonomik birliğin simgesi olması gereken Sandığın başarısızlığının faturası direkt üyelere çıkmaktadır. Dolaylı olarak da öğretmenlik mesleğinin prestijine, öğretmenler ortasındaki birlik ve dayanışma ruhuna ziyan vermektedir. Sandığın; 2012, 2015, 2016, 2017, 2018 ve 2019 yıllarında bankaların mevduat sahiplerine verdiği yıllık ortalama nema oranlarının altında gelir elde ettiği, bu haliyle zayıf, sakin ve ziyan eden bir işletme görünümü sergilediği anlaşılmaktadır. Sandığın 2019 bilançosuna nazaran toplam varlıkları 1,9 milyar TL’yi bulmasına karşın Sandığın mevcut ziyanının en az 4,6 milyar TL olduğu kestirim edilmektedir.
İLKSAN idaresi aşağıdaki üç sorunun yeni karşılıklarını üyeleri ve kamuoyu ile paylaşmadığı surece kurumun 4,6 milyar TL ziyan eden batık bir iktisadi işletme olduğu tarafındaki argüman gerçek olarak kabul edilecektir: 1) Üyelerin tamamının üyelikten ayrılması durumunda Sandığın kasasından çıkacak toplam sayı ne kadardır? 2) 10 yılını dolduran yani en az 120 ay aidat ödemiş olan üyelerin sayısı ne kadardır ve onlara yasal olarak ne kadar ödeme yapılma zaruriliği vardır? 3) 120 aylık aidat ödemelerini tamamlamamış olan üyelere yapılması gereken birikmiş nemalı aidat ölçüsü ne kadardır?
* İLKSAN’da seçim sistemi adil işliyor mu?
İLKSAN’ın seçim sisteminde temsilde adalet unsuru işlememektedir. İLKSAN Temsilciler Heyeti Seçim Yönetmeliği yeterince Sandık üyeleri ilçe temsilcilerini, ilçe temsilcileri vilayet temsilcilerini, vilayet temsilcileri de temsilciler heyeti üyelerini tıpkı yordam ve temeller dahilinde seçmektedir. İdare şurası ile denetleme şurasının seçimle misyona gelen üyeleri de temsilciler kurulunca seçilmektedir. İLKSAN Temsilciler Heyeti Seçim Yönetmeliği, göreli temsil temelini öngörmekte ise de seçilecek temsilci sayısı ilçe ve vilayet bazında azami sayı ile sınırlandırıldığından, seçilen her temsilci ilçe yahut vilayetlere nazaran değişen oranlarda farklı sayıdaki üyenin oyuyla seçilmiş bulunmaktadır. Örneğin 31.939 üyenin bulunduğu İstanbul vilayetinden yalnızca 4 vilayet temsilcisi seçilirken, 383 üyenin bulunduğu Tunceli’den 2 vilayet temsilcisi seçilmektedir.
İLKSAN’da temsilcilerin seçiminde adil bir sistem kurulamamıştır. Üyeler, ülke seviyesinde yapılan seçimlere ilgisizdirler. Son yapılan 2016 yılı delege seçimlerinde iştirak %26’da kalmıştır. 50’ye yakın ilçede seçime iştirak hiç olmamıştır. 285.830 olan üye sayısı baz alındığında üyelerin %74‘üne karşılık gelen 211.514 kişinin temsil edilmediği anlaşılmaktadır. Sandığı yönetenler, bu antidemokratik gidişata tahlil üretmek yerine durumu fırsata çevirmeyi tercih etmişlerdir. İLKSAN’ın sahipleri olan asiller (Üyeler, hissedarlar) ile onlar ismine idare işlevini icra eden profesyonel vekiller (Yönetim heyeti, genel müdür vb.) ortasındaki bağ kopmuştur. Vekalet münasebetinin meşruiyeti tartışmalı ve sorunlu hale gelmiştir: İdare ile üyenin, asil ile vekilin menfaatleri çatışmakta, maksatları ve maksatları uyuşmamakta, yaşanan etik ihlallerine karşı hiçbir şey yapılamamaktadır. Mevcut çıkar çatışmasına karşı emniyet subabı misyonu üstlenecek bir istikrar, denetim ve kontrol düzeneğinin var olduğunu söylemek de artık mümkün değildir.
İLKSAN ilçe temsilci seçimleri 3 Nisan 2021‘de vilayet temsilci seçimleri de 12 Haziran 2021‘de yapılacaktır.
* Sandığın ödediği emekli yardımı nasıl hesaplanmaktadır?
İLKSAN, üyelerine yaptığı emeklilik yardımlarında, birikimlerden elde edilen kar, yani nema yerine İLKSAN Aidat ve Toplumsal Yardımlar Yönetmeliği’nde yer alan standart hesaplama metodunu kullanmaktadır. Buna nazaran emekli yardımı hesaplama kalemleri şunlardır: “Üyenin Sandığa ödemiş olduğu aidat toplamının yüzde yüz elli fazlası fiyatı, üyenin ödediği son aidat fiyatının yüz ile çarpımının fiyatı ile üyenin son aidat fiyatının dört katının aidat ödenen toplam yılla çarpımının fiyatı.“ Bu üç sayının toplamı üyenin alacağı emekli yardımının ölçüsünü vermektedir. 2020 Eylül ayı prestijiyle 28 yıl boyunca İLKSAN’a aidat ödeyen (Son ödenen aidat 88,75 TL) bir sınıf öğretmeninin alacağı emekli yardımının toplam meblağı fakat 40.072,80 TL‘yi bulabilmektedir. Bu yönetmelikte sayılan üç unsurdan kısaca anlaşılması gereken, ortalama “Yasal faiz” oranı kadar bir karşılığın İLKSAN tarafından emekliliği hak eden üyelere ödendiğidir.
* İLKSAN’ın ziyandan kurtarılması mümkün müdür?
Evet, mümkündür. İLKSAN, iktisadın kurallarına ve piyasa gerçeklerine nazaran yönetilmesi halinde içine düştüğü çıkmazdan kurtulabilecektir. Sandık, kendini daima tekrarlayan, idareimaslahatı yönetim ideolojisi olarak belleyen, vaktin ruhuna ahenk sağlayamayan ve yapısal değişimin gereğini yerine getiremeyen bir kurum hüviyetine bürünmüştür. Sandığın hedefinin ne olduğu hangi maksada hakikat yol aldığı meçhuldür. Yapılan harcamaların yerindeliği ve ekonomikliğini sorgulayacak bir merci bulunmamaktadır. Sandığın 78 yıllık tarihinde başarılı olmuş, karlı tek bir iktisadi teşebbüsü, sanayi tesisi, fabrikası, işletmesi yahut markası yoktur.
Sandığın yapması gereken; üyelerin maaşından her ay yapılan kesintinin hakkını vermek, toplam 1,9 milyar TL’yi bulan varlığını gerçek, yerinde ve en karlı üretim araçlarında kıymetlendirerek üyelerine birikimlerinin karşılığı olan nemayı ziyan ettirmeden sunmaktır. Sandık ısrarla ve yan gelip yatarak kurumun mal varlığının üçte ikisini oluşturan 1,3 milyar TL ile ikraz ismi altında kolay bankacılık ile bayağı faizcilik yapmaktadır (Sandık, üyelerine bankaların faiz oranlarının biraz altında gereksinim kredisi vermekte buna da ikraz denilmektedir.). Aksi takdirde BES fonlarının bile altına düşmüş getiri oranı ve sürdürülebilir finansal performans sergileyemeyen bir Sandığın geleceğini konuşmak manalı olmayacaktır.
* İLKSAN’ın başarısızlığında kimlerin sorumluluğu vardır?
İLKSAN’ın idare ve denetleme şuralarında %60 oranında kelam sahibi olan; Sandığın ana statüsünü yapma, değiştirme ve kararlarını yürütme yetkisi bulunan, ayrıyeten gerektiğinde Sandığın konseylerini feshederek seçimleri yenilemeye yetkili olan Ulusal Eğitim Bakanlığının, İLKSAN’ın yaşadığı dramda ağır sorumluluğu vardır. Bakanlık; para, yatırım, banka ve finansal piyasalardan anlayan işin ehli, uzman bireyler yerine, iş dünyasına ve iktisat hayatına dair rastgele bir bilgi birikimine ve deneyime sahip olmayan bireylere Sandığı emanet etmekte bir beis görmemiştir. Siyaset kurumunun da Ulusal Eğitim Bakanlığı ile birlikte İLKSAN’ın başarısızlık kıssasında sorumluluğu olduğunu belirtmekte fayda vardır.
İlkokul Öğretmenleri Sıhhat ve Toplumsal Yardım Sandığı Ana Statüsü’ne nazaran İLKSAN idare şurası 7 bireyden oluşmaktadır. Bu üyelerin 4’ünü Ulusal Eğitim Bakanı seçer; denetleme şurası 3 şahıstan oluşur; buradaki üyelerin de 2’sini Ulusal Eğitim Bakanı seçer. Ulusal Eğitim Bakanı’nın İLKSAN’ın genel şurasına gönderdiği toplam 12 isimden (Asil ve yedek üyeler) 6’sı genel heyette yapılan oylama sonucunda seçilirler. İdare ve kontrolde çoğunluk Bakanlığa aittir.
Ulusal Eğitim Bakanlığının, İLKSAN probleminde seyirci kalmaktan vazgeçmesi ve sorumluluğunun gereğini yerine getirmesi gerekmektedir. Zira İLKSAN, günden güne kan kaybetmektedir. Yanlışı yanlışsız yapmaya çalışmak ve bu uğurda büyük efor harcamak kadar faydasız bir şey yoktur. İçişleri Bakanımız Sayın Süleyman Soylu’nun POLSAN ile ilgili olarak 2019-2021 tarihleri ortasında yapmış olduğu olumlu ve itimat veren açıklamalarının Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafından ciddiyetle dinlenmesinde fayda vardır. Sayın Süleyman Soylu’nun açıklamaları şöyledir:
“Bugün mesleğe giren polisler, bugünün parasıyla yalnızca polis sandığından 350 bin lira emekli ikramiyesi alacaklar. Maksadımız polis sandığını iyi yöneterek, bunu en az 500 bin liraya çıkartmaktır. 4 yıldır polis sandığımızın idaresinde, arkadaşlarımızın uğraşıyla karlılık, verimlilik, iyi portföy idaresi ortaya koyarak öz varlığımızı iki katından fazlaya çıkardık. Türkiye’de portföy idaresi konusunda polis sandığı örnek bir idare şekli ortaya koydu. (…) Amacımız, POLSAN’ı Türkiye’nin en güçlü sandığı yapmaktır. Tüm emniyet mensuplarına çağrımdır; POLSAN’a itimadın ve katılın. Maksadımız yalnızca üye sayısını artırmak değil, bir ortada olmak, bir ortada olmanın verdiği itimat hissinden güç almaktır. (…) POLSAN’da tüm şirketler, birinci sefer 2020 yılında kar ettiler. 2020 yılında POLSAN toplam 305 milyon lira kar etti. POLSAN’ın pahası iki yılda %52 varlık artışıyla 2,1 milyar liraya ulaştı. POLSAN, hem Türkiye için hem Emniyet Teşkilatı çalışanları için büyümeye devam ediyor.”
* İLKSAN’ı kim/kimler denetlemektedir?
Sandık, MEB bakanlık maarif müfettişleri tarafından üç yılda bir denetlenmektedir. Sandık, Sayıştay kontrolüne tabi değildir. MEB bakanlık maarif müfettişlerinin yaptığı kontrollerden kaçmak maksadıyla İLKSAN, 2017 yılında Ana Statü’sünü değiştirmiştir (Resmi Gazete, 2 Mart 2017, Sayı: 29995). Sendikamızın bu değişikliği dava etmesi ve Danıştay’ın verdiği iptal kararı sayesinde müfettişlerin kurumu tekrar denetlemesi mümkün olabilmiştir (Danıştay, 9 Ekim 2019, 2018/6440 Temel, 2019/7306 Karar).
Emeklilik fonlarının yaygın olduğu Batı ülkelerinde bu alanda faaliyet gösteren kuruluşlar, öbür ekonomik teşebbüslere kıyasla devletler tarafından çok daha sıkı kontrol altında tutulmaktadır. Bugün için İLKSAN, rakipsizliğin kendisine vermiş olduğu güçle ne kendi denetleme heyeti ne MEB ne de Sayıştay üzere bağımsız ve “Resmi” dış kontrol üniteleri tarafından tesirlilik, verimlilik ve yerindelik kontrolüne tabi tutulabilmektedir. Hatta Hazine ve Maliye Bakanlığının sigorta aktüerleri bile kurum hakkında en son 15 yıl evvel aktüeryal kıymetlendirme raporu yazabilmişlerdir. Buna karşın Ferdi Emeklilik Sistemi (BES), şeffaflığın ve güvenliğin sağlanması gayesiyle: Hazine ve Maliye Bakanlığı, Sermaye Piyasası Heyeti (SPK), Emeklilik Nezaret Merkezi A.Ş. (EGM), İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (TAKASBANK) ve Bağımsız kontrol şirketlerinin daima kontrolü altındadır.
* Aktüer kimdir? İLKSAN’ın aktüeryal kontrolünü kim yapar?
Aktüer; aktüerya, yatırım, istatistik, matematik, finansman ve demografi bahislerinde çeşitli bilimsel teoriler kullanarak prim, karşılık ve yatırım getirilerini hesaplayan, her türlü tarife, tablo ve teknik temelleri hazırlayan, geleceğe yönelik teknik ve finansal varsayımlar yapan, muhtemel riskleri belirleyen, bunların olumsuz tesirlerini önleyici önlemlere ait tavsiyelerde bulunan kişi olarak tanımlanmaktadır.
Hazine ve Maliye Bakanlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğünün yasal misyon tarifinde yer alan “Emeklilik taahhüdünde bulunan vakıf ve sandıklar ile öbür kuruluşların aktüeryal kontrolünü yapmak.” kararı doğrultusunda Devlet, hazine aktüerleri istihdam etmektedir. Bu yasal yetki içinde hazine aktüeri tarafından Mart 2006 tarihli “İlkokul Öğretmenleri Sıhhat ve Toplumsal Yardım Sandığı Aktüeryal Bilançosu” raporu hazırlanmıştır. Bu raporda; İLKSAN’ın misyonuyla uyumlu iş yapmadığı ve Sandığın aktüeryal istikametten mevcut gelirlerinin masraflarını karşılamaya yetmediği söz edilmiştir. Kelam konusu raporun hazırlanmasının üstünden 15 yıl geçmesine karşın hazine aktüerleri bir kez bile İLKSAN’a uğrayabilmiş değillerdir. Sandık, bu alanda denetlenmekten korkmaktadır. Kontrolden kaçmak Sandık için adeta kurumun yazılı olmayan misyonuna dönüşmüştür. Sandık idaresi, Türkiye Cumhuriyeti Hazine ve Maliye Bakanlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğünün aktüerlerini kuruma davet ederek hesap vermek yerine akademisyenlere aktüerya raporu hazırlatmıştır. 3 Ocak 2019 tarihli ve resmi rastgele bir bağlayıcılığı olmayan fakat bir bilgi notu kararındaki kelam konusu bu raporda Sandığın 7,7 milyon TL aktüeryal fazlalığa sahip olduğu argüman edilmiştir. Bu raporu hazırlayanların akademik unvanları dışında İLKSAN’ın aktüeryal kontrolünü yapmaya ne yetkileri ne de vazifeleri vardır.
* İLKSAN ne yapmalıdır? Nasıl bir yol haritası izlemelidir?
İLKSAN, Memleketler arası arenada ve Türkiye’de muvaffakiyetini kanıtlamış aktüerya uzmanlarından faydalanmalı, bu bireylerden alacağı danışmanlık dayanağıyla Sandık için daima yatırım stratejileri ve siyasetleri geliştirmeli; kıymetli kararların alınma sürecinde uzmanlara kıymetlendirme raporları hazırlatmalı, başarılı iş insanlarının görüşlerinden istifade etmeli; tertip yapısını günün şartlarına uygun hale getirmeli, kurumsal kimlik oluşturma eforlarını kesintisiz sürdürmelidir. Üyelerden toplanan aidatları menkul değer yatırımlarının yanı sıra yüksek getirili başka yatırım araçlarında da değerlendirmelidir. En berbat seçenekte bile enflasyonun, banka mevduat oranlarının ve ferdi emeklilik fonlarının ortalama getirisinin üstünde üyelerine nema sağlamayı hedeflemeli; aktüeryal dengeyi ciddiyetle korumalıdır.
Sandık, tamamlayıcı mesleksel emeklilik kurumu olma tezini doğrulamak için Sandığı her yıl Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın aktüeryal değerlendirmesine tabi tutmalı, hazırlanan raporu genel konseye sunmalı, şeffaflığın ve hesap verebilirliğin bir gereği olarak Sandığın resmi internet sayfasında bu rapor yer almalı; kurumun aktüeryal kazanç/kayıp meblağını öğrenerek kamuoyu ile paylaşmalıdır. İdare şurasından denetleme konseyine Sandığı yönetim eden tüm idare takımı ile birlikte Genel Müdürlük çalışanını de iktisat, maliye, hukuk, banka ve sigorta alanlarında yüksek bilgiye, deneyime, gerekli profesyonelliğe ve misyon yetkinliğine sahip bireylerden seçmeye ihtimam göstermeli ve sürdürülebilir bir finansal performans sergilemeyi şiar edinmeli, eski alışkanlıklarından ve modası geçmiş zihniyetinden kurtulmalıdır.
Raporun tam metni için tıklayın.
Memurlar
