PROF. DR. ÖZCAN GÜNGÖR/ ANKARA YILDIRIM BEYAZIT ÜNİVERSİTESİ
Jeopolitik, devletlerin hudutları içerisindeki ve milletlerarası meydandaki politik davranışlarını, coğrafi değişkenler aracılığıyla anlamak, açıklamak ve geleceği kestirim etmek üzerine şurası bir disiplindir. Coğrafi konumu temel alarak, politik güce ve güç dağılımına odaklanmaktadır. Bu yanıyla jeopolitik; coğrafya, diyanet ve siyaset sacayakları üzerinde kurulan ve bunların etkileşiminden meydana gelen eserler bütünüdür. Kültür ve medeniyet üzere kavramlar jeopolitiğin soyut tarafını ele alırken, coğrafya somut ögeler kısmında bölge alır. Diyaneti Jeopolitik kavramını ise; “bir devletin bulunduğu yerde ya da global ölçekte diyaneti yapıları, ideolojileri, oluşturdukları ağları ve kümeleri tahlil ederek, onlar üzerinde çalışarak çatışmaları çözme, tehditleri tedbire yahut bunlar aracılığıyla kültürel, siyasal ve ekonomik iş birliği geliştirerek konjonktür oluşturmanın tasarım ve inşası olarak” tanım etmek mümkündür. Ayasofya’nın hikayesi tam manasıyla hem Hristiyanlar için “seçilmiş travma” eşliğinde dinimsi bir anlatı hem de Türkler nezdinde “seçilmiş zafer” olarak sembolleşen tarihe dönük strateji ve beklentilerin sembolik kutsal pahası olma özelliği taşıyan diyaneti jeopolitik bir durumdur. Bu istikametiyle Ayasofya’ya ait alınan karar ne tek başına diyaneti ne tek başına siyasi ne de tek başına ekonomik yahut kültürel bir karardır. Aslında, bunların hepsidir, dense mahallidir.
FETHİ TAMAMLAYICI NOKTA
Diyaneti jeopolitikte bir mekan, yalnızca coğrafi olduğu için kutsal değildir, bu tıp mekanlar kutsallık ve hikayeler atfedilen, derin bir kültürel kimliğe sahip olduğundan ve ferdi kültür üzere inşa edildiğinden kutsaldır. O denli olunca toprak, yalnızca coğrafik bir tarif değil; uğrunda binlerce kişinin öldüğü ve bu uğurda ve daha binlerce insanın öleceği ve bu kişileri bir sebebe bağlayan bir aracı olarak kabul edilmektedir. Sosyolojik olarak da mekanın kişiye üflediği ruh, beşerde bir hal değişikliğine sebebiyet vermektedir. İstanbul; tarihi boyunca ticaret, kültür ve inanç sahasında çok istikametli etkileşimlerin olduğu ve bunun sonucu olarak da dünya tarihini etkileyen büyük değişimlerin jeopolitiğini söz eden bir kenttir. Türkler için birebir ehemmiyetin ete kemiğe bürünmüş sembolik hali ise Ayasofya’dır. Ayasofya, cami olduktan sonra fetih tamamlanmış, Fatih fethini taçlandırmış, toprak kesimi mülk olmuş ve Bizans hükümdarının mirası Fatih’e kalmış, Bizans’ın ruhu da tarihe gömülmüştür. Tam da bu yüzden; Nazım:
“Hak noktasına getirdi en büyük niyazını,
Kıldı Ayasofya’da ikindi namazını!
İşte o günden beri Türkün malı İstanbul,
Gayrısının olursa, yıkılmalı İstanbul!” derken Karakoç “Ayasofya bir sebep değil sonuçtur. Müslümanların gücünü temsil eder” demiştir.
Kişilerin tarih boyunca kutsal bildikleri pahalar hususunda pek çok zorluğa katlanmaya istekli oldukları bilinmektedir. Bilindiği üzere coğrafya ve onun üstündeki manevi hatıralara bahis olan kutsallık, üzerinde yaşayan kişilerin yüzyıllardır zihinlerinde oluşturdukları sembollerin bütünüdür. Diyaneti jeopolitiğin bu müşahhas kutsal mekanı Ayasofya Camii, müzeye çevrildiğinde tam 481 yıllık bir cami idi. Fatih Sultan Mehmed Han ve sonraki tüm padişahların, şeyhülislamların, sadrazamların, kumandanların alnı o camide secdeye varmıştı. Kimi etraflarda geçmişi geleceğe gömmek dileği olsa da bunun topluluk nezdinde başarılma imkanı yoktu, zira geçmiş; devrana, mekana, bilince sinen bir his ve kimlik olarak orada duruyordu.
TAM EGEMENLİĞİN İLANI
Danıştay’ın bu kararı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kararlılığı; milletimizin ulusal ve manevi kıymetlerine karşın oluşturulmaya çalışan suni bir tarih anlayışına karşı verilen savaşla devletimizin aktör ve hükümran bir devlet olma hüviyetini Türk milleti ismine bütün dünyaya ilan etmiştir. Bu bir fetih değil, Kemalizm’le hesaplaşma hiç değildir. Bu, lakin manevi bir aidiyet, geçmiş ile günümüz arasında kurulan şanlı birliktelik, taşınan paha olarak kimlik, hissiyat olarak egemenlik, duygudaşlık olarak topluluğuyla birleşme ve ben-idrakinin mütemmim cüzi olarak dünyaya ilanıdır. Bu karar yalnızca siyasi yahut diyaneti muhtaçlık olarak alınmış bir karar değildir. Diyaneti jeopolitik açısından Ayasofya birbiriyle çekişme halindeki ulusal ve milletlerarası tarih anlatılarındaki esaslı yarışmalara husus olmuş bir yapıdır. Ayasofya bir mabet ve bir yapı olmaktan daha çok; sembolik manaları haiz, sahip olmanın göstergesi, tarihle makası kaldırarak bütünleşmesi, olgunlaşmış egemenlik gücünün ilanı ve tarihe taraf verme kararlılığının tabiri, halinde mealler taşımaktadır. Türk topluluğu, derin bir öz bilinçle başından itibaren; tarihi, diyaneti, geleneği ve millet bütünlüğüyle münasip görmediği tatbikler önünde sabır ve firasetle beklemeyi bilmiştir. Millet ile devlet arasına sokulmaya çalışılan kıymıklar, Ayasofya ile milletin tarihi benliğine batırılmaya çalışılmış bir modüldü. Bunlar bir bir temizlenerek millet-devlet bütünlüğü doğal bir derinliğe ve coşkun bir sele dönüşmektedir. Bu durum neticesinde tüm dünya, hem Türklerin tarihe dönüşüne şahitlik ediyor hem de millet, ulusal ve manevi açıdan rahatlıyor.
“SEÇİLMİŞ ZAFER” OLARAK AYASOFYA
Bir topluluk için ortak tarih, kültür, sembol, görüş ve ritüeller etrafında birleşebilmek o topluluğu güçlü kılan en kıymetli husustur. Diyaneti jeopolitik olarak topluluğun edindiği diyaneti ve ulusal kimlik sembolleri o toplulukta bir bütünlüğe ve sürekliliğe sebebiyet verir. Elbette büyük toplulukların hepsinde farklı etnik ve diyaneti kimlikler olabilir lakin Türk topluluğu için Ayasofya “ortak kimlik”, “seçilmiş zafer”, “egemenlik hakkı” “ecdada saygı”, “tarihle barışma”, “devletin halkıyla birebir hissiyatı paylaşması” üzere pek çok üst kıymetlere işaret etmektedir. Elbette bu hislerin her bir bireyde eşit orantıda temsil edilmediği malumdur ve bu çağda bundan daha alışılagelmiş bir şey de olamaz. Fakat baskın olan kimlik ve dileğin Türkiye’de Ayasofya’nın cami olması yanında resmi ve hâkim hale gelmesi de artık kaçınılmaz bir vuslatın son aşaması olmuştur. Ayasofya camiinin yine açılması Türk tarihinin kimliğinde bir arayış değil aradaki tarihi hafıza ve sürekliliği devam ettirerek yürümek demektir.
Türkiye, içinde bulunduğu diyaneti jeopolitiği yine kurgulama ve şahsiyetli bir siyasetle daha kucaklayıcı bir siyaset lisanı üretmek üzere Ayasofya’yı cami olarak tekrar açmıştır. Zira diyaneti mealde Türkiye’de 180 bin 854 Hristiyan ve yaklaşık 20 bin Yahudi için yekunda 435 kilise, sinagog ve havra bulunuyor. Buna nazaran, Türkiye’de her 461 gayrimüslim için 1 ibadethane mevcut olmasına karşın; Avrupa ve ABD’de ise yaklaşık 2 bin Müslüman’a bir cami düşmektedir. Bu karar, farklı diyaneti kimlikteki bireylerin özgürlük hakkıyla ilgili olmadığı üzere bu kararla gaye bütün Müslümanların izzet, hak ve tarihi sorumluluklarını da Müslümanlara yine hatırlatarak dünyaya bir bildiri vermektedir. Bu bildiri; her türlü özgürlük ve egemenlik hakkını hiçe sayan hem Müslüman dünyasındaki kimi kukla önderlere, hem de Müslümanların insan hakkı, izzeti, onuru ve kendi iradesini görmezden gelen dünyanın geri kalan önderlerine verilen bir iletidir. Bu karar, memlekette yalnızca muhafazakar ve milliyetçi kuşakları değil bütün bir gençliği vakanın çetrefilli ve egemenlik temelli his dünyasının içine çekmiştir. Bu her devletin kendi halkı için istek ettiği paha temelli kimlik inşası için nispeten kıymetlidir.
Memleketin kolektif bilinçaltının Ayasofya’yı “seçilmiş zafer” olarak kodladığı gerçeği unutulmamalıdır. Postacı bir dostuma “Apartmanlara nasıl girip çıkıyorsunuz?” dediğimde “Zor olmuyor, zira birçoğunun şifresi 1453!” demişti. Bu toplumsal olarak kültürel belleğin en derininde nokta eden “seçilmiş bir zafer”e işaret eden bir durumdur. Necip Fazıl’dan Nazım Hikmet’e, Peyami Safa’dan Sezai Karakoç’a, Osman Yüksel Serdengeçti’den Nurettin Topçu’ya kadar bu milletin tüm kısımlarının Ayasofya’yı bir egemenlik sembolü cami olarak gördüğünü ve yapılan bütün anket çalışmalarında da bu durumun net bir halde ortaya çıktığını belirtmek gerekmektedir. Başkaca siyasi önderlerin açık desteği yahut sessizliği de halkın bu hissiyatıyla örtüşen bir durum olmuştur.
OLGUNLAŞAN SEBEPLER
Akıllıcası Ayasofya’yı müzeye çeviren irade olarak M. Kemal’in isteğinin da tam olarak ne olduğu tartışmalıdır. Çünkü şahsen kendileri müze kararından iki yıl sonra 19 Kasım 1936’da tapu kayıtlarına “Ayasofya Kebir Camii Şerif” işlemesine imkan vermiştir. Devrin siyasi koşulları düşünüldüğünde bunun tek başına alınabilecek bir karar olmadığı ortadadır. Mahsusen Türklerin bu coğrafyada güçsüz olarak nitelendirildiği bütün devirlerde Ayasofya üzerinden N. York, Paris, Roma, Moskova, Atina ve Londra’da kişisel dualar edildiği ve hükümetlerine presler yapıldığı bilinen tarihi bir gerçektir. Bu, devlet aklının o devir için bulduğu stratejik bir tahlildir; ileride kurallar değiştiğinde ve güç istikrarı lehimize döndüğünde bu kararın güncellenmesi için açık bir kapı bırakılmıştır. Bu yüzden kolektif bilinçaltında cami olarak Ayasofya çok önemli rağbet görmüştür. Kimi kimselerin iyi yahut arka niyetli sızlanmaları dışında toplumsal olarak bütün siyasal renklerin desteği de bu bilinçaltının dışa vurumudur. Başta da tabir edildiği üzere diyaneti jeopolitik; kendisini daima hatıra, sembol, hikaye, acı ve başarılarıyla topluluklara hatırlatmakta ve onların tarihi kimlikleri, şahsî şahsiyetleri ve dünyaya sunacakları bildirilerin sessiz konuşanları olmaktadır.
Son kelam Üstat Topçu’dan olsun. O, fiziken ve ruhen yapılan iki türlü fetihden bahseder. Ona nazaran bir fetih husus aleminden ruh fethine yükselirse manalıdır; hakikaten Fatih Sultan Mehmed bu fethi gerçekleştirebilmiş büyük bir dehadır. Çünkü İstanbul sadece üzerinde Türk bayrağı dalgalansın diye değil havasında büyük ruhlar yükselsin diye alınmış bir kenttir. Öyleyse yeni başlanılan ruha, öze, benliğe ve kıymetlere dönüş hamlesinin bu maddi hamlesi heybesine, kesinlikle ruhaniyete, özgürlüğe, güçlü şahsiyetlere, bilim merakı ve insanlığa alternatif dünyalar sunma emelini da almalıdır. Zira kimsenin bu karardan “acı duymasına”, “hayal kırıklığı yaşamasına”, “özgürlüğünden kaygı etmesine” gerek yoktur. Nasıl 500 yıl boyunca bu kutsal mabet, cami olarak ibadethane hüviyetini Müminleri için koruyup gayrı dinlerden kişilerin kendisini ziyaret etmesine müsaade vermişse, elbet bundan sonra da o denli olacaktır. Fakat bir kuralla; bütün zimamı Müslüman Türk’ün elinde olmak kaydıyla.
Memurlar
