Soru: Memurlar kendi toprağında çifçilik yapabilmektedir,fakat memur bir bahçe tarla kiralayıp (meyve bahçesi) çifçilik yapabilir mi?
Yanıt: Ticaret ve başka yarar getirici faaliyetlerde bulunma yasağı memurlar bakımından sıkıntılı alanlardan biridir. 657 sayılı Kanunun 28. unsurunun birinci halinde, memurların Türk Ticaret Kanununa nazaran tacir yahut esnaf sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunamayacağı, ticari mümessil ve ticari vekil olamayacağı, kolektif şirket iştiraki ile komandit şirkette komantite iştirake gireeyeceği ve ticaret şirketlerinde müdürlük, yönetim meclisi üyeliği ve murakıplık misyonlarını deruhte edemeyeceği karara bağlanmış, memurların üyesi olduğu yapı ve tüketim kooperatiflerindeki idare ve kontrol vazifeleri bu yasaklamanın dışında tutulmuştur. Bu kararlar büyük ölçüde hususun bugünkü halinde de yer almaktadır.
Bugünkünden farklı olarak hususta sayılanlar dışında kalan kar getirici faaliyetlerden hangilerinin memurlar tarafından yapılamayacağının sınıf tüzüğünde belirtileceği karar altına alınmıştır. Husus kararının genel kurgusu bu hususta sayılan ve çıkarılacak tüzükte belirlenecek faaliyetler dışındaki işlerin memurlar tarafından yerine getirilebileceği formundadır. Lakin sınıf tüzükleri çıkarılamamış, hizmet sınıfları sonradan yapılan düzenlemelerle Kanunun 36. unsurunda düzenlenmiştir. Hasebiyle memurlar bakımından genel olarak 28. hususta sayılanlar dışında yasaklanan çıkar getirici faaliyet bulunmamaktadır.
657 sayılı Kanunun 28. unsurunun mevcut halinde, “Memurlar Türk Ticaret Kanununa nazaran (Tacir) yahut (Esnaf) sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi kurumlarında misyon alamaz, ticari mümessil yahut ticari vekil yahut kollektif şirketlerde ortak yahut komandit şirkette komandite ortak olamazlar. (Görevli oldukları kurumların iştiraklerinde kurumlarını temsilen alacakları vazifeler hariç). Memurlar, mesleksel faaliyette yahut hür meslek icrasında bulunmak üzere ofis, ofis, muayenehane ve gibisi yerler açamaz; gerçek bireylere, özel hukuk hükmî şahıslarına yahut kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarına ilişkin rastgele bir iş yerinde yahut vakıf yükseköğretim kurumlarında çalışamaz.
Memurların üyesi oldukları yapı, kalkınma ve tüketim kooperatifleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve kanunla yahut Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulmuş yardım sandıklarının idare, kontrol ve disiplin şuraları üyelikleri ile özel kanunlarda belirtilen vazifeler bu yasaklamanın dışındadır.
Eşleri, reşit olmayan yahut mahcur olan çocukları, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gün içinde bağlı oldukları kuruma bildirmekle yükümlüdürler.” kararları yer almaktadır. Bu kararla kontaklı olarak, Kanunun 125/D unsurunda, ticaret yapmak yahut Devlet memurlarına yasaklanan başka yarar getirici faaliyetlerde bulunmak fiilinin karşılığı olarak kademe ilerlemesinin durdurulması cezası öngörülmüştür.
28. unsur kararında ikili bir yaklaşım kelam hususudur. Bir tarafta yasak kapsamındaki faaliyetler sayılırken, öteki tarafta yasak oluşturmayan faaliyetler sayılmıştır. Bu durumda yasaklama kapsamında olmayan fakat husus metninde yapılmasına karşılık verilen faaliyetler ortasında da sayılmayan bir iş kelam konusu olduğunda durum ne olacaktır?
Yasaklamanın kapsamı ile ilgili olarak kurumlar muhafazakar bir eğilim içinde bulunmaktadır. Kanunda yasaklananlar dışındaki faaliyetler özgür olarak kabul edilebilecekken aykırısı bir tavırla kanunda müsaade verilenler ile özel kanunlarda belirtilen faaliyetler dışındaki faaliyetler yasak kapsamında bedellendirilmektedir. Özel kanunlarla ilgili olarak da uygulama birliği bulunmamaktadır. Örneğin memurlar, özel olarak zikredilmemekle birlikte 5846 sayılı Fikir ve Sanat Yapıtları Kanunu kapsamında telif fiyatı alabilirken, tekrar yasal desteği olan arabuluculuk yahut uzlaştırmacılık yapması 28. hususa alışılmamış bedellendirilmektedir.
Mevzunun ilgili kurumlarca daha esnek ve genişletici yorum yapılarak kıymetlendirilmesi uygun olacaktır. Hususun bu formda yorumlanmasıyla 28. hususta yahut özel mevzuaatta yasaklanmamış faaliyetlerin memurlar tarafından yerine getirilmesi ticaret yapmak yahut öteki yarar getirici faaliyette bulunma yasağını ihlal etmeyecektir.
Başka taraftan, esnaf ve tacirin tarifi 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda yapılmıştır. Memurun yapacağı çiftçilik faaliyetinin boyutlarının Türk Ticaret Kanunu’na nazaran tacir yahut esnaf sayılmayı gerektirecek seviyede olmaması halinde bu faaliyetlerden elde edilen karların yasak kapsamına girmediğini, memurun kendi toprağı üzerinde yapabileceği ziraî faaliyetleri öbür birine ilişkin araziyi kiralayarak yapmasının yasak kapsamında olmadığını değerlendirmekteyiz.
Memurlar