Çanakkale Savaşları büyük kahramanlıklara sahne olmasının yanında hayli dramatik ve çarpıcı insan öyküleri de barındırıyordu… Türk sineması da öbür tarihi hadiselere yabancı kalsa da 1915’te yaşanan ‘Çanakkale’ye başka bir ehemmiyet verdi. Bilhassa savaşın 100. yılına yakın peş peşe sinemalar çekildi. Cephenin karşı tarafında İngilizlerle birlikte farklı milletlerin yer alması ise etkili yabancı sinemaların ortaya çıkmasını sağladı. Yabancı yapıtlarda savaş sorgulanırken, yerli sinemaların büyük kısmı Çanakkale’yi hakkıyla anlatmaktan uzak kalarak çok hamasetten öteye gidemedi…
BİRİNCİ SİNEMA “TELL ENGLAND”
Çanakkale sinemalarının birincisi 1930’da İngilizler tarafından çekildi. Direktörlüğünü Anthony Asquith ve Geoffrey Barkas ikilisinin yaptığı “The Battle of Gallipoli” (Tell England) isimli üretim, bir İngiliz gencinin orduya katılarak Çanakkale’de savaşmasını işliyordu. İstikrarlı bir ideolojik bakışa sahip sinemada Türkiye’nin tarih tezlerine denk düşen sahneler az değildi. Periyodunun Türk hükümeti de sinemadan şad kalmıştı.
EKSİK ANCAK YERLİ
Türkiye’nin birinci Çanakkale sineması ise “Kahraman Mehmet: Çanakkale Harbi” oldu. 1948 yılında çekilen yapıtın direktörü olan Kadri Öğelman, birebir vakitte başroldeydi. Yıllar sonra birbirini cephede bulan baba oğul öyküsünü merkezine alan sinema, vaktine nazaran etkili savaş sahneleri barındırmakla birlikte, önemli yanılgılar da taşıyordu. Halbuki “Kahraman Mehmet: Çanakkale Harbi”, askerin maddi dayanağıyla çekilmişti.
‘GALLIPOLI’ ŞAHESERİ
Çanakkale sinemaları ortasında şaheser olarak kabul edilen de var… Peter Weir’in 1981 üretimi “Gallipoli” (Gelibolu) isimli o sineması, iki atlet gencin Avustralya’dan Çanakkale’ye uzanan macerada savaşın hakikatiyle yüzleşmelerini işliyor. Savaşa, İngilizlerin kullandıkları milletlerin gözünden bakılan, antimilitarist istikameti kuvvetli eser, etkili bir sömürgecilik resmi çiziyor. Buna karşın sinemanın Orta Doğu coğrafyasına “oryantalist” kaldığı noktalar da var.
RUSSEL CROWE’UN “SON UMUT”U
Yeni Zelandalı Russel Crowe, birinci yönetmelik deneyimi olan “Son Umut”ta (2014) milletinin hafızasında yer alan Çanakkale Harbi’ni işlemişti. Üç oğlunu savaşta kaybeden Avustralyalı bir çiftinin, Gelibolu’daki arayışını merkezine alan sinemanın oyuncu takımında, Cem Yılmaz ve Yılmaz Erdoğan da yer aldı. Haliyle bu çok milletlilik, kıssaya de yansıdı; kimi sahnelerinde yerli direktör işi üzere duran “Son Umut”ta, Ankara Hareketi de yüceltildi…
DİĞER BİR ÇANAKKALE
Sinan Çetin’in çektiği “Çanakkale Çocukları” (2012) ise savaşa bir anne ve farklı cephelerdeki iki kardeş üzerinden bakmaya çalışan, alışılmamış bir eser. Çanakkale’nin yine tanınan olmaya başladığı vakitlerde çekilen bu sinema, benzerlerinin bilakis salt barışı ve hayatta kalmayı öne çıkarıyor. Bu sebeple “Hayatta uğruna ölünecek hiçbir şey yoktur” üzere garip cümlelere senaryosunda rastlamak mümkün… Öte yandan Halük Bilginer üzere isimlerin yanında Çetin’in eşi ve iki oğlunun da rol aldığı sinema, tam bir aile işi…
SON MEKTUP: HAVADAN ÇANAKKALE
Direktörlüğünü Özhan Eren’in yaptığı “Son Mektup” (2015) ise Çanakkale Harbi’ne havacılık tarafından bakan bir sinema… Tayyareci Salih Ekrem Yüzbaşı ile Hemşire Nihal ortasında yaşanan gönül macerasıyla şekillenen yapıtta, cephenin gerisi ön planda. Şimdiye kadar çekilen en büyük bütçeli Çanakkale sineması olarak sunulan eser, kıssasıyla olmasa da görselliğiyle beğeni kazanmıştı.
“YOLUN SONU”
Kemal Uzun’un çektiği “Çanakkale: Yolun Sonu” (2013) ise bildiri verme gayretinden fazla insan kıssalarının ön plana çıktığı, bu bakımdan son yıllarda çekilen Çanakkale sinemalarının ortasından nispeten sıyrılan bir eser. “Hollywoodvari” bir üretim olan sinema, bir ağabeyin kardeşini korumak için savaşta istekli olması üzerinden gelişiyor ve bir aşk öyküsünü beraberinde getiriyor.
MURAT ÖZTEKİN
Memurlar
