Türkiye Melih Bulu‘nun Boğaziçi Üniversitesi rektörlüğüne tayini kriziyle 2021’e girdi. Birinci bakışta herkes, öteki üniversitelere de yapılan rutin rektörlük tayinlerinden farklı olarak bu tayin etrafında niye bu kadar fırtına koparıldığını anlamakta zorlandı. Aslında bu, Türkiye’de yaşanan derin kültürel çatışmanın, kulturkampfın göstergesiydi. Problem, biçim (sistem) ve öz (ideoloji) olarak iki boyutta ele alınarak daha iyi anlaşılacaktır.
Yasal fakat teamüle karşıt
Melih Bulu’nun Boğaziçi Üniversitesi rektörlüğüne tayiniyle ilgili yapılan makul tenkit, üniversiteye dışarıdan atama yapılmasının mahzurlarına dairdir. Fikret Adaman üzere Boğaziçili akademisyenlere nazaran, dışarıdan atanan, üniversitenin yapısını ve düzeneğini bilmeyen bir rektör, üniversiteye verimsiz, hatta ziyanlı olacaktır. Rektörlük tayininde iki kriter savunulabilir: Birincisi, üniversitenin içinden azami teveccühü kazanan, üniversiteyi tanıyan bir akademisyenin rektör olarak atanmasıdır. İkincisi, üniversite içinden-dışından ayırımı yerine, liyakatin temel alınmasıdır.
Lakin sorun, sıkıntıyı genel ele almak, bütün üniversitelere şamil olarak rektörlük tayini sistemini eleştirmek yahut demokratik tayin sistemini savunmak yerine, istisnai, imtiyazlı bir mevkie yerleştirilmiş üzere, Boğaziçi Üniversitesi özelinde ele almaktır.
Objektif olarak bakıldığında Melih Bulu akademik ve idari olarak başarılı, liyakat sahibi bir rektördür; mevcut sisteme nazaran büsbütün adabına uygun, yasal olarak atanmıştır.
Bu durumda, “Evet, bu atama yasal ancak Boğaziçi Üniversitesi’nin teamülüne aykırıdır” diye özel teamülü genel yasanın üstüne çıkarmak, dahası bu itirazı Melih Bulu’ya karşı terör örgütlerinin katıldığı bir linç kampanyasına, hükümet aksisi bir kalkışmaya dönüştürmek kabul edilemezdir. İslamofobik şebeke, tayinine itirazı bütün belden aşağı vuruş şıklarıyla acımasız bir linç kampanyasına dönüştürerek Melih Bulu’yu kamuoyu gözünde mağdur mevkiine düşürdü:
- Dışarıdanlık: Bulu finans ve idare ve tertip alanlarında sekiz yıllık lisansüstü eğitim hayatını Boğaziçi Üniversitesi’nde geçirmiştir.
- Partililik: Partili olmayan bir rektör, kamu vazifelisi var mıdır? Israrla “AKP’li Rektör Melih Bulu” diye algı operasyonu yapanlar “CHP’li cumhurbaşkanı, HDP’li rektör” demişler mi, diyorlar mı?
- Devlet vazifesi ve imza yetkisinin olmaması: Provokatif bir palavra
- İntihal: Bulu’nun kaynağını göstermediği bir çalışmasını bulamayanlar, yalnızca iktibas usulünün intihal sayıldığı üzere hilelerle intihal ithamında bulunuyorlar.
- Toplumsal medya sahtekarlığı: Provokatif bir palavra
- Türkçe kusuru: Daha düzgün bir Türkçe cümle kuramayan, “kayyum” ile “kayyım” sözleri ortasındaki farkı bilmeyenlerin Bulu’yu Türkçe kusuruyla tenkitleri, “kayyum rektör” ithamında bulunmaları trajikomiktir.
- Her gün “Melih Bulu’nun okul yıllığı, geçmiş konuşması ortaya çıktı” üzere sistematik bir provokasyonla üniversite yıllığındaki kopya ile ilgili esprilerinin bile aleyhine kullanılması, belden aşağı vuruşun varabileceği dereceyi gösteriyordu.
Yasal lakin yasal değil
Melih Bulu’nun Boğaziçi Üniversitesi rektörü olmasına itirazlar, biçim açısından gayr-i teamüli, öz açısından gayrimeşru olduğu yolundadır. Teze nazaran, Bulu’nun tayini yasal lakin yasal değil. Neye nazaran? Boğaziçi ideolojisine nazaran. Boğaziçi üzere kurumlar için “zihniyet”, “ethos”, “değerler” üzere kavramlarla da anlatılacak bu kültür için “ideoloji” dememiz boşuna değil. Çünkü ABD dışında kurulan birinci Amerikan koleji olan Robert Kolej’e dayanan Boğaziçi Üniversitesi, yerli ile yabancı dünya ve ideoloji ortasında köprüdür. Boğaziçi ideolojisi, “sekülerizm makyajlı elitizm-laisizm-kemalizmin halitası” olarak tanımlanabilir. Yaşanan rektörlük krizi, özünde Boğaziçi ideolojisinin beka krizidir.
Bulu dışarıdan atansa bile, tıpkı ideolojiden seküler bir kişi olsaydı bu kadar gürültü koparılmazdı. Rektör, ani bir darbeyle sersemletilen mağdur refleksiyle elitist müzik ve spor hobileri olduğu “ifşasıyla” “Durun; aslında sizden olmasam da size yabancı, aksi değilim, pekala anlaşabiliriz” iletisi verdi. Fakat karşısındaki kitle bu sefer de “beyazlığa özenen zenci”, “celladına aşık edilen mahküm” diyerek, “kendin ol” üzere gaddar bir alaycılıkla onu daha da aşağılamaya kalktı. Linç kampanyasının, kötücülüğün tepesi tahminen de buydu: Vurdukça vurmak, düştükçe düşürmek.
Boğaziçili akademisyenlerin Melih Bulu’nun tayinine itiraz sadedinde ileri dürdükleri “özgürlük, liberallik, özerklik, demokrasi, çok-kültürlülük” argümanlarını, Mim Kemal Öke üzere üniversiteyi yakından tanıyan eski mensupları “Siz onu benim külahıma anlatın” diye tebessümle karşılayacaktı. Özgürlük, liberallik, özerklik, demokrasi öbürleri için değil, lakin kendileri, Boğaziçi ideolojisinin bağlıları içindi. Örgüt demokrasisiyle ülke demokrasisi farklı şeylerdi. Evet, Boğaziçi içinde demokrasi, iştirakçi idare olabilirdi lakin bunu ülke için istedikleri kuşkuluydu.
Daima fazilet örneği üzere anlatılan Boğaziçi’nin 28 Şubat sürecinde başörtülü öğrencilere müsamahası empatik, insani değil, Boğaziçi sosyoloji profesörünün “Neden bu kadar kısıtlanıyorsunuz anlamıyorum, sayınız çok olsa neyse” diye Hilal Kaplan’a itiraf ettiği üzere, çoğunluğun azınlığa, hakimin mahküma tahammülü kabilinden bir faşizan hoşgörüydü. Sanki bu Boğaziçili akademisyenler, başörtülü öğrencilerin “şimdilik risksiz” gördükleri tahsil haklarını tolere ettikleri üzere, kendileriyle birebir çatı altında akademik meslek taleplerini de tolere edebilecekler miydi? Batı’da hümanizm ile başlayan sekülerizm, otonomi ve tolerasyondan geçerek modus vivendi’ye vardı. Bu ötekinin varlığına katlanmak değil, kabullenmekti; çünkü katlanmanın bir hududu vardı.
Orientalism (Türkiye-Osmanlı-İslam) dışında seküler üniversitenin asıl alanı sayılan humanities [beşeri bilimler] alanında Boğaziçi’nin dünyada esamisi okunmazdı. Çünkü humanities alanında dünya çapında kelam söyleyebilmek ya kadim hikmeti (hak), ya çağdaş hikmeti (sekülerizm) içselleştirmeye bağlıydı ki Boğaziçili akademisyen ikisinden de mahrumdu; ne kadim ne çağdaş, yalnızca içi boş bir çağdaşlık tezi.
Boğaziçi’nde çalışmış Ian Almond Yeni Oryantalistler kitabında, Boğaziçi topluluğunun ülkelerinin kültürüne ne kadar yabancılaşmış olduklarını anlatır: “İstanbul’da seçkinci bir üniversitede birkaç yıl eğitim verdim ve bazen oradaki kimi profesörlerin dahi İslam zıddı bakış açısının gücünü görmek şaşırtıcıydı. Müslüman öğrenciler yerleşke hayatına yabancılaşmış hissediyorlardı ve fakültedekilerin bir kısmının yaklaşımı bu sorunu çözmeye hiç de yardımcı olmuyordu. Binaya girerken başörtülerini çıkarmak zorunda oldukları için sınıfımdaki kız öğrencilerin ağladıklarını hatırlıyorum”.
Mim Kemal Öke Robert Kolej’den, çok iyi yetişmiş aristokrat bir ailenin çocuğuydu. Tahminen de Türkiye’de İngilizceyi en iyi bilen yirmi bireyden biriydi; engin yurt ve dünya bilgisi, hayat deneyimi vardı. Buna karşın, muhafazakar olduğu için, Boğaziçi takımı sonunda “Seni ortamızda istemiyoruz” diyebildi. Türkiye’de 35 yaşında en genç profesör unvanını alan Öke, kendisine namaz odası tahsis edilen Cambridge Üniversitesi’nden sonra döndüğü Türkiye’de çalışmaya başladığı Boğaziçi Üniversitesi’nde namaz kıldığı için dışlandı; 1,5 sene işsiz kaldı.
Üstün Ergüder rektör (1992-2000) olmasına, çok istemesine ve uğraşmasına karşın, parlak talebesi Ahmet Davutoğlu’nu 1994’te, “Her can, mevtin tadıcısıdır” ayetini belediye kelamı sanacak kadar kültürüne vakıf(!) akademisyenlerin direnişiyle, Boğaziçi Siyaset Bilimi Kısmı’na kabul ettiremedi. Dahası Şerif Mardin ile Nilüfer Göle üzere parlak akademisyenler, seküler oldukları halde, İslam ve Müslümanlar hakkında Binnaz Toprak üzere yargılayıcı değil empatik çalışmalar yaptıkları, yargılama yerine anlamaya çalıştıkları için Boğaziçi Üniversitesi’nden dışlandılar; Mardin Amerika’ya, Göle Fransa’ya gitmek zorunda kaldı ve ikisi de memleketler arası kabul gören çalışmalar yaptılar.
Buna karşılık Suna Kili’nin Kemalizm ile ilgili İngilizce çalışmalarının dünyada bir karşılığı yoktu; bu yüzden lakin Türkiye’de basılabildi. Her ideoloji bir vaat edici tez, teori ve teorisyenle ayakta dururdu. “Post-ideoloji”, “tarihin sonu” periyodunun başladığı 1989 sonrasında Kemalizm, iktidar ümidi ve yaşatacak teorisyeni kalmayan, dış takviyeli, (formel-sosyal) medya inisiyatifli kalkışmalar ve linç kampanyalarıyla iktidara karşı işleyen bir muhalefet ideolojisi haline geldi. Bu yeni reaksiyon ideolojisi “gezizm” (gezicilik) olarak adlandırılabilirdi.
Bu yeni ideolojiye uyarlanan Boğaziçi ideolojisine bağlı akademisyenler, İngilizce akademik çalışmalarında derin teorik tahliller yaparlarken, günlük siyasi olaylarda büsbütün (Çölaşan-Özdil tarzı) fanatik laisist refleksle davranırlar; “İstanbul Kontratı yaşatır” üzere boş sloganlarla ömürlerini geçirirlerdi. Sağduyulu insanlarca yapılan, genç evlilik mağdurlarına af davetlerinin, Boğaziçili akademisyenlerce bile “çocuk evliliği” diye ahlaksızca çarpıtılması gezizmin tezahürüydü. Türkiye’de yaşanan, Batı’daki kulturkampfın düzeyinden çok uzak, bir belden aşağı vuruş seansıydı, Melih Bulu’ya yapıldığı üzere.
Haklıyken haksız mevkie düşmek
Üzüm yeme niyetiyle girilen bir bağda niyeti bozarak bağcıyı dövmeye kalkmak, insanı haklıyken haksız mevkie düşürür. Melih Bulu’nun tayinine itiraz sürecinin seyri bu taraftadır. Kimi Boğaziçili akademisyenlerin cübbeleriyle rektörlüğe sırtlarını dönmeleri üzere medyatik gösterilere teşebbüsleri, -sosyal medyada itiraf edildiği gibi- öğrencileri tahrikleri ne Boğaziçi’nin ne ülkenin hayrına olacaktır. Seyahat kalkışmasında olduğu üzere, üzüm yemek yerine bağcıyı dövmeye kalkanların sonu sürekli hüsrandır.
[Prof. Dr. Bedri Gencer Yıldız Teknik Üniversitesi öğretim üyesidir]
Memurlar