Onlar birer memur idi, birer mühendis idi, birer araştırmacı idi. Kimisi kelam sahibi oldu, kimisi de kelam sahibinin esiri! Kimisi ise fark edilmedi bile! Memurluğun en kolay tarafını tercih etmedikleri için, yatağında uslu uslu akmayan taşkın muamelesi görmeleri de kaçınılmazdı. Zira tarımda memurluk en stabil yazgıydı.
Birkaç araştırmacıdan biri!
Sene 90’ların sonu idi. Memur imtihanında derece yapmış ve istediği yeri tercih etme hakkı kazanmıştı. Öteden beri okumayı ve araştırmayı severdi. İşte tam da sevdiği imkan doğmuştu. Kendisine en yakın ziraî araştırma kuruluşunu tercih etmek istedi. Lakin evvel gidip tanımalı, tanışmalıydı. Gitti tanıdı ve tanıştı. Fakat tercih etmekten vazgeçti. Zira hakkı olmasına karşın, kuruluş yetkilileri tercih etmemesini istemişlerdi! Bu, o periyotlara has bir yöntemdi! Bu araştırma kuruluşlarında ziraî araştırmalardan da evvel gelen konular vardı. Zeki mühendis bunu fark etmişti. Huzurunu düşündü ve vazgeçti. Hayallerini tahminen yıllar sonrasına bırakmıştı. Gardiyanlıktan, bekçilikten, belediyelerden araştırma kuruluşlarına araştırmacı olarak geçişler kabul görmüştü lakin kendi ülkesinde dereceye giren bir mühendisin araştırmacı olma isteği kabul görmemişti!
Yıllar geçti. Taban oluştu. Araştırma kuruluşunun kapısı, dereceli mühendisimize de açıldı. Kapıdan geçti. Artık hem sevdiği hem başarılı olacağını düşündüğü, ülke tarımına projeleri ile çalışmaları ile katkı sağlayacağını düşündüğü ortama gelmişti. Lakin bir tuhaflık vardı. Görünen, bilinen ve resmi olarak yürürlükte olan kuralların dışında bir de görünmeyen kurallar vardı. Ve görünmeyen kurallar daha ağır basıyordu. Mana vermediği bu tuhaf durumda, evvel fikirlerini, projelerini hayata geçirmek istedi. Bunun için türlü gayretler sarf etti. İzahatlar yaptı. Teşebbüslerde bulundu. Lakin ondan istenen ise mühendislik yapması değil, görünmeyen kuralların belirlediği tarım işçiliğine razı olmasıydı. Akademik meslek yapması, kendi imkanları ile lisan imtihanını başarması bu kuralı değiştirmedi. Su akar yatağını bulur dedi ve akışına bıraktı. Ancak su akıp yatağını bulmadı. Zira suyun yatağı yıllar evvel değiştirilmişti ve öylece kalmıştı.
Birkaç araştırmacıdan diğeri!
Tekrar 90’ların sonuydu. Birçok alanda olduğu üzere tarımda da yükselmek isteyenlerin kimlerin başına basarak yükselmesini iyi bildiği bir periyottu. Doğal insani reflekslerin, niyet odaklı davranışların, görüşlerin, mahallî ve kendi bedellerine nazaran oluşturulan projelerin pek prestij görmediği devirlerdi. Ülkenin en kırsalında, yıllarca vazife yapan ve dünyayı bu kırsaldan ibaret yaşayan bir mühendis, gününü en iyi biçimde geçirmek için, elindeki işe kendini büsbütün verir ve o işten illaki bir muvaffakiyet çıkarır. Bu ise kırsaldaki yetkililer için bulunmaz bir nimettir. Zira çalışmak mühendisin vazifesidir, elde edilen muvaffakiyetin tebriklerini kabul etmek ve semeresini almak ise, sorumlu yetkilinin! İşte bu pozisyonda hayat süren mühendisimiz, muvaffakiyetlerinin bir mükafatı olarak, problemli bir ilçenin ziraî sıkıntılarını çözmek için ilçeye gönderilir ve kelam verilir “ne vakit istersen seni geri merkeze alacağız”! Kırsalın kırsalına seyahat başlar. Gidiş, o gidiş! Koca koca makam sahiplerine kelamlarını hatırlatmasına karşın, orada unutulur. Uzun yıllar sonra araştırmacı özelliğini fark eden bir yetkili inisiyatif kullanır ve bir araştırma kuruluşuna geçmesine yardımcı olur. Uzun yıllar kırsalda çalıştıktan sonra, gerçek mühendisliğini yaşayacağı bir ortam bulmuştur.
Bitkilerin farklı yetiştirilme tekniklerini, ziraî Ar-Ge’yi öğrenir, toprağın ve tohumun kıymetlendirme koşullarını, bitkilerin nasıl ıslah edileceğini, bitkisel hastalıklarla nasıl çaba edileceğini, akademik çalışmaları, çalışmaların tarıma direk katkısını, uygulamalı olarak yerinde görür ve katılır ya da katılacağını düşünür. Fakat bunları görmesine, duymasına, orada bulunmasına müsaade edilir ancak katılmasına müsaade edilmez. İştirak gösterebilmesi için 5 yıl geçmesi ve bu 5 yıl içerisinde tarım çalışanları ne yapıyorsa onun da yapması istenir. Böylelikle kırsaldan gelen bu mühendisimiz için de görünmeyen kurallar devreye girmiştir. Mühendisimiz proje yapar, görünmeyen kuralların temsilcileri; kimden müsaade aldığını sorarlar, mühendisimiz misyonu olduğunu, bunun için maaş aldığını ve hedefinin ülke tarımına katkı sağlamak olduğunu söyler ancak yeniden de proje yürürlüğe sokulmaz. Mühendisimiz, yabancı lisan öğrenmek ister, üzerine ağır bir arazi vazifesi yığılır. Mühendisimiz, akademik meslek yapmak ister görünmeyen kuralların temsilcileri hem resmi mahzurları hem şahsî manileri önüne yığarlar. Hatta daha süratli bitki ıslahı yapacağı projeleri bile ilgisizliğe itilmeye çalışılır. Görülmeyen kurallara nazaran haddi aşmış, vasatın dışına çıkmıştır. 90’lı yıllardan 2010’lu yıllara gelinmiş lakin görünmeyen kurallar görünmeyen virüsler üzere araştırma kuruluşlarında konaklamaya devam etmiştir. Araştırma kuruluşlarında anlayış ve işleyiş pek değişmemiştir. Bu koşullarda mühendisimiz tarımda anlayışın ve işleyişin değişmesi için 2020’li yılları beklemelidir. 2020’li yılların başındayız ve umarız mühendisimiz umudunu yitirmemiştir.
Birkaç araştırmacıdan öbürü!
Tekrar 90’ların sonu. Genç Ziraat tabibi, Amerika’da. Birinci sefer bu kadar büyük çaplı milletlerarası tarım konferansına katılıyor. Kimler yok ki! Dünya tarımının ileri gelenleri, büyük tarım firmalarının temsilcileri, elçiler, dünyaca ünlü akademisyenler. Bu türlü bir ortamda olmak ne büyük lütuf! Seçilmişlik üzere bir şey bu. O vakitler Tarımın kırsalında çalışanlarının pek duymadığı bilmediği, bildirilmediği hasebiyle mülakatına bile giremediği ve bu türlü imkanlardan yoksun kaldığı devirlerdi. Genç ziraat tabibi bu fırsatı yakalayan ve yaşayan sayılı kişilerdendi.
Rockefeller Vakfıyla, 1968 yılında “Buğday üretimini genişletme projesi” kapsamında buğday ıslahı konusunda genç bilim adamlarının yetiştirilmesi gayesiyle muahede imzalandı. Bu mutabakat kapsamında Rockefeller Vakfı, 1968-2000 yılları ortasında, ileride Türkiye’nin tarım siyasetlerini belirleyecek yaklaşık 100 bilim adamımızı destekledi. Projeye Rockefeller Vakfının finanse ettiği CIMMYT (uluslararası Mısır ve Buğday Geliştirme Merkezi) ve Oregon Eyalet üniversitesi de takviye verdi. Bu 100 kişilik takıma girmeyi başaran genç mühendisimiz, bu burslu eğitim sayesinde ulusal ve ülkesel hislerle kozmik tarıma açılıyordu.
Genç hekimimiz teorik, bilimsel ve uygulamalı eğitimi bitirmiş, istenilen manada ziraî eğitim ve anlayışı almıştı. Artık ise sırada tarımın uygulamalı milletlerarası alakalar ve tertip dersi vardı. Ve bu da Amerika’daki bu konferansla başlıyordu. Genç ziraat hekimi uyanıktı. Birinci uygulamada bildirisi almıştı. Bu iletisi alması, daima keşfedilme biçimiyle gündeme gelen Amerika’da olması da değişik bir tevafuktu. Bu ileti ilahi bir buyruk üzere göründü gözüne. Aldığı bildirisi yeni bir keşif yapmışçasına arkadaşlarına anlattı. “Konferansta Amerikan tarımının yetkilileri, adeta büyük tarım firmalarının ve tarım dalının önde gelenlerinin buyruğunda hareket ediyorlar” diyordu arkadaşlarına. “Tarımda uçanı kaçanı büyük firmalar ve bunların kurdukları konfederasyonlar belirliyor” diyordu. Ve “bizim de kendi ülkemizde bu türlü yapmamız gerekir”, diyordu. Hiç vakit kaybetmedi. Ülkesine döndü ve ziraî tertiplerin taslağını ve mevzuatını hazırladı. Memleketler arası takviyesi de gerisine alarak, son derce ulusal hislerle, 2000’e bir kala, 21. Yüzyıl Türkiye’sinin tarım stratejisi çizilmişti. Tarımda, ondan sonra gelenler, eklemeler yapıyordu, çıkarmalar yapıyordu, hususları, bentleri değiştiriyordu fakat ana omurga hiç değişmiyordu. Zira akıl danışacakları, ilham alacakları yer belirliydi. Ve bu bağ hiç aksatılmadan güçlendiriliyordu. Bu işte emeği geçenler memleketler arası tarım firmaları ile son derece sağlam bağlar kurdular. Ülkemizin tarımında değerli gelişmeler olmuştu lakin nedense milletlerarası arenada ulusal tarım görüşleri karşılık bulmuyor, yerli tarım firmaları pek göze çarpmıyordu! Ulusal tarımda dominant karakter sergileyenler, milletlerarası tarım tertiplerinde resesif karakter sergiliyorlardı. Tahminen de yerli manada gücün kokusu, gücün cazibesi bunları düşünmeye fırsat vermiyordu. Yıllar geçti tarım bu anlayışta şekillendi. Memleketler arası tarım bölümü tüm ulusal tarımları vakum üzere içine çekiyordu. Tabi buna kapı açan mühendisleri de çok seviyordu.
Kendi ülkesinde dereceye girdiği halde yıllarca araştırmacı olma hayaline ulaşamayan, bunun için on yıl beklemek zorunda kalan ve bu hak verildiğinde de araştırmacı muamelesi görmeyen mühendis bir tarafta, Anadolu’nun kırsalından ana merkezlere, kalite ve kapasitesine bakılmadan tayin için yıllarca bekleyen bir mühendis başka bir tarafta, yabancı bursların katkısıyla alanında uzmanlaşan, bir gün bile kırsalda çalışmamış, özel bir muameleye tabi tutulduğu gözden kaçmayan, milletlerarası büyük firmaların ve tarım tertiplerinin katkısıyla hiçbir yere takılmadan, görünürde ülkesini üniversal tarımın bir kesimi yapan ya da yaptığını düşünen mühendis öteki bir tarafta. Bu fark kapanır mı? Ya da bu farkın tarıma yansıması biter mi?
M. Murat GÜN
Memurlar
