Fatih Sultan Mehmed’in Gentile Bellini tarafından yapıldığı sav edilen hususî koleksiyondaki portresi geçtiğimiz hafta Türkiye’ye kazandırıldı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından 935 bin sterlin (yaklaşık 8 milyon lira) ödenerek satın alınan eser, Türkiye’ye getirildikten sonra açılacak bir müzede sergilenecek. Lakin portre hakkında tartışmalar devam ediyor. Bellini ve talebeleri tarafından yapılmayıp “kopya” olduğu argüman edilen yapıtın, kim tarafından yapıldığı ve fotoğraftaki 2. figürün kimi tasvir ettiği esrarengizliğini koruyor. Ancak sanat tarihçileri ve akademisyenlerin yol gösterici izahları var. Biz de mevzuu bilirkişilerine sorduk…
“USTACA GÖRÜNMÜYOR”
15. asırda İstanbul’a gelen Gentile Ayan’ın 16 ay kaldığı Topkapı Sarayında meşhur Fatih portresinin yanında farklı çizimler de yaptığını söyleyen ressam Prof. Dr. Rifat Şahiner, ressamın yaptığı eskizleri beraberinde Venedik’e geri götürdüğünü tabir ediyor.
İBB tarafından satın alınan fotoğrafın Bellini yahut talebeleri tarafından yapılmış olma ihtimalinin düşüklüğüne vurgu yapan Prof. Dr. Şahiner “Yeni satın alınan fotoğraftaki Fatih’in yüzü ve kavuğun ele alınış formu de bana ustaca gelmedi. Bilhassa Fatih’in yüzüne baktığımızda figürün Bellini’nin elinden çıkmadığını kesin olarak söyleyebiliriz. Zira İtalyan ressamın üslubuna ve fırçasına hiç uymuyor. Beni bir numara aşama kuşkuya sevk eden şey ise kavukların ele alınış biçimi oldu. Sanatkarın hiçbir fotoğrafında de bu biçimde üç boyutlu algılanan bir kavuk yok. O atölyeden çıkan öbür ressamların ürünlerinde de bu türlü bir üslup göremiyoruz” tabirlerini kullanıyor.
“ESKİZE BAKILARAK YAPILMIŞ”
“Kesin bir şey söylemek güç ancak ben bu fotoğrafın Bellini ve talebeler tarafından değil de sanatkarın fotoğraflarından etkilenenler tarafından sonradan yapıldığını düşünüyorum” diyen Prof. Dr. Şahiner şöyle konuşuyor: Bellini’nin yetiştirdiği Giorgione, Tiziano ve Carpaccio üzere büyük sanatkarların bu formda bir eser üreteceğini düşünmüyorum. Bu fotoğraf birkaç eskize bakılarak yapılmış potpuri (harmanlama) bir kopyadır. Tablo, usta işi değil.
“COŞKU ESERİ”
Tabloyu yapan kişinin meşhur ressam Bellini olmadığını söyleyen sanat tarihçisi Dr. Sedat Bornovalı ise “Eserin direkt Bellini’ye atfedilmesi çok güçlükle görünüyor. Gelgelelim mutlaka Bellini’nin İstanbul’a gelmesi ve Fatih için eserler üretmesinin oluşturduğu bir tıp coşku atmosferinden kaynaklanan bir sanat yapıtı olduğu yolunda kesin bir karara varabiliriz” diyor. Buna karşın Gentile Bellini’nin Londra’daki National Gallery’de bulunan en meşhur Fatih Sultan Mehmed tablosu ile İBB tarafından satın alınan ürünün kıyas edilemeyeceğini kaydeden Dr. Bornovalı “Şu anda Londra’da bulunan tablonun 19. yüzyılda farklı bir el tarafından neredeyse tümüyle tekrar yapıldığı biliniyor. O sebeple ünlü tablo ile yeni satın alınan tablo arasında kıyaslar yaparak Bellini’ye ilişkin izlenimlere ulaşmaya çalışmak beyhude olacaktır” sözlerini kullanıyor.
O ŞAHIS CEM SULTAN OLAMAZ
İBB’nin satın aldığı tabloda Fatih’in önünde tasvir edilen 2. figürün Cem Sultan olamayacağını savunan Prof. Dr. Rifat Şahiner “Bu figür, Cem Sultan olamaz zira onun daha evvel çizilmiş fotoğrafları var ve onlara uymuyor. Vatikan’daki bir kompozisyonda nokta verildiği üzere Cem Sultan’ın burnu babası üzere kıvrımlı ve kendisi bıyıklı. Cem Sultan 1459 doğumlu ve Bellini, Topkapı’ya geldiği periyotta Konya Sancak Beyefendisi. Halbuki fotoğraftaki evlat, onun üzere 21 yaşlarında değil. Ben fotoğrafta Fatih’in önünde konum alan evladı, Bellini’nin Topkapı Sarayında çizdiği bir katip tasvirine çok benzetiyorum” diyor. Dr. Sedat Bornovalı ise 2. figürün Batılı kıyafetlerine vurgu yaparak “Buradaki 2. kişinin tarihi kimliğini bilmeyi kim istemez ki? Fatih’ten çok farklı ve çok daha İtalyan görünen kıyafetiyle büyük ihtimalle tablonun parasını veren bir Batılıdır diye aklımızdan geçirmek mantıklı görünüyor” tahlilini yapıyor.
MURAT ÖZTEKİN
Memurlar