İşte BBC Türkçe’de yer alan haber:
10 yıllık programda yer alan 10 gaye ortasında; 2023’te Ay’a yerli üretim motor ve uzay aracıyla yapılacak sert iniş, 2028’de yumuşak iniş, uzaya birinci Türk vatandaşının gönderilmesi ve uzay limanı işletmesi kurulması da var.
Türkiye Uzay Ajansı (TUA), 2018 yılında kuruldu. Takımının oluşturulduğu 2019’dan bu yana başında Serdar Hüseyin Yıldırım var.
BBC Türkçe’ye konuşan Serdar Yıldırım; uzay aracı üretimi, yerli motorun adaptasyonu ve fırlatma için yapılacak milletlerarası işbirliği üzere hususlar şimdi çalışma evresinde olsa da, bir gaye koymak ve bu amaç doğrultusunda çalışmaları sürdürmek gerektiği görüşünde. Fakat çeşitli nedenlerle gecikmeler yaşanabileceğini söylüyor.
Konulan maksadı “agresif” olarak tanımlıyor lakin 2023’te Ay’a çıkma gayesinin ertelenmesi ihtimalini yüzde 50’nin altında görüyor:
“2023, bir Ay misyonu için çok agresif bir tarihtir. Lakin misyon iyi incelenirse yapacağımız yalnızca Ay’a erişmektir. Türkiye’de imal edeceğimiz bir uzay aracı, Türkiye’de üretilmiş bir hibrid motor ile Ay’a ulaşmak… Sıfırdan başlıyor olsaydık tekrar 2023’e yetişemezdi.
“Her şey yolunda giderse bu 2023 sonuna yetişecektir. Lakin biliyorsunuz bu işlerde her vakit her şeyin yolunda gitmeme ihtimali de vardır.
“Bir gaye koymak zorundayız. Planlama gerçeğe çok yakın lakin elbette riskler barındırıyor. Birinci kez yapılacak bir iş. Teknik olarak beklemediğimiz sorunlarla karşılaşabiliriz, tedarik zincirinde aksamalar olabilir. Bunlar daima oyunun kuralı içindedir. Bu türlü bir durumda elbette ki gecikmeler olabilir.”
Birinci adım: Yerli motor
2023 sonu için hedeflenen Ay misyonunda birinci adımda yerli motorun üretilmesi var.
ROKETSAN, TÜBİTAK ve DeltaV isimli şirketin ürettiği hibrid motorun statik ateşleme ve fırlatma testleri yapıldı. Lakin bu motorun yapılacak uzay aracına nazaran geliştirilmesi ve modifiye edilmesi gerekiyor. Yıldırım’a nazaran bu iş bir yıl içinde bitirilebilir:
“Motor şu anda elimizde. Bu motor yalnızca aya ulaşacak halde bu araca nazaran dizayn edilip modifiye edilecek. Bundan ibaret. Bu da bir sene alacak bir iştir. Hasebiyle biz o takvimde bir ıstırap görmüyoruz.”
Fakat şimdi uzay aracının üretim basamağına geçilmedi.
“Motorla uzay aracı çalışmaları paralel yürüyecek. Uzay aracının çalışmaları için motorun bitmesini beklemeyeceğiz. Birbirini beklemeyecek bu çalışmalar. Halihazırda çalışan bir motorun bir uzay aracına bağlanarak Ay’a götürülmesi noktasında bir kadro denetimlerin yapılıp ek ünitelerin bağlanması ve geliştirilmesi kelam konusu.”
İkinci adım: Uzay aracı
Türkiye’nin Ay’a göndermeyi planladığı uzay aracı yaklaşık 6 aydır tasarım basamağında, şimdi imalata başlamadı. Ülkenin uzay aracı konusunda tecrübesi uydularla sonlu.
Daha evvel yerli katkılarla üretilen Göktürk-2 isimli keşif uydusu 18 Aralık 2012 tarihinde Çin’deki Jiuquan Fırlatma Üssü’nden uzaya fırlatıldı. TÜBİTAK Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü (TÜBİTAK UZAY) tarafından tasarlanan ve üretilen Türkiye’nin büyük oranda yerli birinci yer müşahede uydusu RASAT da, Rusya’dan 17 Ağustos 2011’de fırlatıldı.
Şu anda yerlilik oranı yüzde 60 civarında olan İMECE ve TÜRKSAT 6A uydularının üretimine da devam ediliyor.
TÜBİTAK, 2 Ekim 2020’de “Ülkemizin birinci ulusal ve yerli haberleşme uydusu olan TÜRKSAT 6A’nın Uçuş Modeli üretimine başlanmıştır” açıklaması yaptı. 2014’te imaline başlanan uydunun uzaya fırlatılması ise 2022 yahut 2023 olarak planlanıyor. Yüksek çözünürlüklü yer müşahede uydusu İmece’nin son montajı ise Haziran 2020’de tamamlandı. Onun fırlatılması için 2022 hedefleniyor.
Yıldırım’a nazaran en riskli kısım bu fakat aracın çok gelişmiş bilhassa sahip olması gerekmediğinden, bu amacı de gerçekçi olarak pahalandırıyor:
“Ay’a gidecek aracımızı tasarlamakta ve imal etmekte bir sorunumuz yok. En riskli olan kısmı tahminen burası. Yaklaşık 6 aydır tasarım çalışmaları yapılıyor.
“İlk evrede Ay’a ulaşacak bu araç çok teferruatlı, çok gelişmiş bir araç olmayacak. Bu seyahat 3 gün süren bir seyahat. Sert iniş yapacağımız için tekrar geri dönüş, tekrar havalanma olmayacağı için bu aracın radyasyon dayanıklılığı üzere özelliklerin çok robust [sağlam] olmasına gerek yok. Biz bunu yapabilecek durumdayız.
“Şu anda üç seneye yakın bir vakit var önümüzde, sıkıntı ve riskli bir mühlet, bunu kabul ediyorum. Uydu üretiminden gelen deneyimimizi yanlışsız değerlendirirsek ve beklemediğimiz büyüklükte sorunlarla karşılaşmazsak bunu yetiştirebileceğimizi öngörüyorum.”
Uzay aracı dizaynın yüzde 90’ın üzerinde yerli olduğunu belirten Yıldırım, üretimin de TÜBİTAK Uzay tarafından Türkiye’de yapılacağını söyledi
Üçüncü adım: Fırlatma
Türkiye’nin uzaya araç fırlatma kapasitesi şimdi yok. Daha evvel uyduların fırlatılması için Çin, Rusya, ABD, Avrupa Uzay Ajansı ve özel şirketlerden de Elon Musk’ın kurucusu olduğu SpaceX ile işbirliği yapılmıştı.
“Bazı modüllerini yurt dışından alabiliriz, yapabileceğimiz parçayı da alabiliriz vakit kazanmak için. Şimdi teknolojik olarak sahip olmadığımız sistemler de var, bu da bir gerçek. Bunları da esasen dışarıdan alıyoruz, başka uydular için de bunu yapıyoruz.”
2023’teki Ay misyonu için emsal bir muahede imzalanacak:
“İlk etapta uzay aracımızı yakın yörüngeye çıkarmak için fırlatma konusunda işbirliğine muhtaçlığımız var. Zira Türkiye’de bu kapasite yok. İstediğimiz yakın yörüngeye kadar çıkartması. Sonrasında biz roket motorumuzu ateşleyerek Ay’a kadar kendimiz gideceğiz.
“SpaceX, Blue Origin, Lockheed Martin, Boeing de dahil birçok şirketle görüşüyoruz. Kapımızı herkese açık ancak SpaceX fırlatma kabiliyeti açısından çok önde geliyor. Maliyetleri çok düşürdüler, büyük bir avantaj sağlıyor. Türkiye’ye de ilgileri var, ben neredeyse haftalık görüşüyorum SpaceX’le. Açıkçası iyi bir adaydır Falcon 9 roketi. Lakin şu an bir kontratla bağlanmış değiliz.”
Fırlatma kademesi, misyonun içinde en yüksek bütçe kalemini oluşturacak zira büsbütün dışarıdan satın alınacak bir hizmet olacak.
Ay misyonunun bütçesi ne kadar ve nasıl karşılanacak?
Motorun ve uzay aracının üretimi, materyal tedariği, insan kaynağı ve fırlatma masraflarının hesaplanmasıyla ortaya çıkan bütçeyi de Yıldırım’a sorduk.
“İyi bir varsayımımız var, hayli doğruya yakın olduğunu varsayım ettiğimiz, natürel çok kesin değil zira birinci defa yapılıyor bu türlü bir şey” karşılığını veren Yıldırım, sayı vermekten ise kaçındı:
“Ancak bir şey söylediğim vakit çok farklı yerlere çekiliyor. Onun için mümkünse sayı söylem etmek istemiyorum. Lakin muadil misyonlarla mukayese edildiğinde bizim misyonumuzun maliyetinin daha düşük olacağını öngörüyoruz.”
Motorun ya da uzay aracı üretiminin maliyeti bugüne kadar kamuoyuyla paylaşılmadı.
Fırlatma için de en düşük maliyeti sağlayan firmalardan Space’x, Falcon 9 roketiyle yapılacak her bir fırlatma için 62 milyon dolar bedel biçiyor. Lakin SpaceX yetkilileri, roketlerin tekrar kullanımı durumunda bu maliyetin yakın gelecekte 30 milyon dolara kadar düşürülebileceğini söylüyor.
Yıldırım, 2023 misyonu için kestirim edilen bütçenin Türkiye’nin devlet bütçesinden “çok rahat karşılanabileceğini” söylüyor:
“2028 amacı için de bana şu anda bile kimi ülkelerden teklifler gelmeye başladı. Birinci ligdekiler değil, bizim üzere uzayda var olmak isteyen ülkeler ilgi duyuyorlar. 2028 misyonunda memleketler arası işbirliği de geliştirebiliriz.”
Lakin işbirliği olmaması halinde de masraflar 8 seneye yayılacağı için “Türkiye’nin buna gücünün yeteceğini” söylüyor.
TUA’nın mevcut bütçesini sorduğumuzda da Yıldırım şu karşılığı veriyor:
“Bütçe problemi çok hassas. Devletin kendi bütçesinden TUA’ya tahsis ettiği sayı 38 milyon TL. Ancak bizim bütçemiz bu değil. Bu tip projelerin her biri için farklı bütçe alma formunda çalışma sistemimiz var. Ay amacının bütçesi ayrıyeten verilecektir. Türkiye’deki birçok kurumdan da katkı hisselerimiz var. Bu hisselerle birlikte şu an sayı 40 milyon doların üzerinde.”
“Ay’a gitmek sembolik bir hedef”
Pekala bu maliyetin karşılığında Türkiye ne kazanacak?
Milyar dolarları bulabilecek bu misyonla Türkiye, uzay çalışmaları yapan yaklaşık 20 ülkeden biri olacak. Bunun karşılığında hangi somut kazanımların olacağına dair sorumuza da TUA Lideri, “Ay’a gitmek biraz da sembolik bir amaç. Öteki ülkelerin keşfedemediği yeni bir şey bulacağız diye bir gayemiz yok. Ay’ın haritası da çıkarıldı, birçok şey biliniyor. Biz kendi uzay faaliyetlerimizi geliştirmek, teknoloji transferi, entegrasyon ve tecrübeyi kazanmak için bunu önemsiyoruz” karşılığını veriyor:
“Karşılığını alıp alamayacağımı ölçebilecek durumda değiliz şimdi ancak dünyada bir kadro çalışmalar yapılmış. Ben şöyle bir oran hatırlıyorum: Uzay çalışmalarına harcanan her dolar için yaklaşık 2-3 üç katının belirli bir vadede geri döndüğünü hesaplamışlar. Çabucak dönüşünü sağlamak mümkün olmayabilir. Ben Türkiye’de bu bahiste yapılacak yatırımların orta vadede katlanarak geri döneceğine inananlardanım.”
Yıldırım, en somut karşılığın ise “Yakın yörüngede oluşturulacak üretim platformlarına partnerlik” ve “asteroid misyonu” olduğunu söylüyor:
“Bunun için de Amerikalı şirketlerle temas halindeyiz. Yakın bir vakitte yakın yörüngede üretim platformları oluşturulacak. TUA olarak bunlardan birine partner olmak isteriz.
“Çok sayıda incelenmesi gereken asteroid de var, çok farklı bir asteroide ulaşabiliriz. Bu heyecan verici yeni bir amaç olabilir. Natürel birinci 10 yıllık amaçların sonrasında.”
Daha evvel NASA ve Rusya’nın Ay’a gönderdiği sert iniş yapan uzay araçları, parçalanana kadar geçen müddette Ay’dan binlerce fotoğraf almıştı. Türkiye’nin göndereceği araçta da bu özellik olacak mı?
Bu soruya Yıldırım “Elbette, uzay aracını niçin yapıyoruz?” karşılığını veriyor:
“İçinde bizim yararlı yüklerimiz, bir fotoğraf makinesi illa ki olacak. Tarihi anı biz de seyretmek istiyoruz. Tahminen birden fazla olacak. Birtakım ölçümler yapılabilecek. Bilim insanları ne koysak daha yararlı olur diye çalışıyor, şu an için o belirlenmiş değil şimdi. Boşuna gitmiş olmayacak yani. Hem yol hem de sert iniş esnasında olabildiğince bilgi toplayıp Türkiye’ye aktarmayı hedefliyoruz.”
Röportajın tümü için tıklayın.
Memurlar