– Mimar-Restoratör Furkan Al, Ayasofya Camisi müzeye çevrilirken içerisinde bulunan Türk-İslam ürünlerinin bir kısmının yapıdan uzaklaştırıldığını belirterek, “Ayasofya’dan çıkarılan eserler arasında Sultanahmet Camisi’nde sergilenenler olduğu üzere depolara kaldırılmış ve izine rastlanılmayanlar var. Eski fotoğraflar ve kaynaklar üzerinden yapmış olduğum çalışmaya nazaran çeşitli noktalarda asılı bulunan farklı boyutlarda en az 16 levha günümüzde asli bölgesinde değildir.” dedi.
Al, Fatih Sultan Mehmet’in Vakfiyesi, Ayasofya Camisi’nde müze periyodu öncesinde bulunan hat ürünleri ve bugün mevcut olan yapıtlara ait AA muhabirine açıklamada bulundu.
Vakfın, bir şeyin intifa yahut mülkiyetinin kamu yararına tahsis edilip devamlı olarak diğerlerinin mülk edinmesini engellemek ve durdurmak manasına geldiğini tabir eden Al, Osmanlı vakıf geleneği içerisinde Fatih Vakfiyesi’nin kıymetli bir yanı olduğunu söyledi.
Arşivlerde Fatih Sultan Mehmet’in vakfiyesine ilişkin bugüne ulaşan birçok nüsha bulunduğunu aktaran Al, “Bizzat Fatih Sultan Mehmet tarafından tescillendirilen yepyeni vakfiye Tapu ve Kadastro Umum Müdürlüğü’nde bulunmaktadır. Vakfiyenin uzunluğu 65,30 metre olup rulo halindedir.” diye konuştu.
Ayasofya Camisi ve bitişiğindeki medresesi dışında vakfiyede Fatih Külliyesi, Zeyrek Camisi, Eski İmaret Camisi, Darü’l-Feth Galata Camisi, Şeyh Vefa-zade Camisi, Rumeli Hisarındaki Kulle-i Cedide’de bulunan cami ve Kalenderhane Camisi’nin zikredildiğini kaydeden Al, bu yapıların tüm işçi ve bakım onarım masraflarının karşılanması için birçok köy, dükkan, çarşı, han ve hamam üzere gelir getirici yapıların listesinin, vakfiyenin büyük kısmını oluşturduğunu anlattı.
– “Vakfiyede, her gün öğlen namazı sonrası cüz okunması kural koşuluyor”
Vakfiyede birtakım dikkati çeken kuralların da mahal aldığı haberini paylaşan Al, “Vakfiyede salahat ve dürüstlükle mevsuf, iyi Kur’an okuyan 20 kişi tarafından her gün öğlen namazında sonra Ayasofya Camisi’nde birer cüz okunması ve yeniden öğlen namazlarından sonra salih 20 kişinin tehlil ve tesbihde (kelime-i tevhid) bulunması koşul koşulduğu belirtiliyor. Ayrıyeten vakıfla alakası bulunan bütün eşrafın her 6 ayda bir Cami-i Kebir’de toplanmasını, şahitler huzurunda vakfiyenin okunmasını, şayet kurallardan biri eksikse derhal tamamlanması kaide koşulmuştur.” sözlerini kullandı.
Fatih Vakfiyesi’nin ahir bulunan kimi ihtarlara da değinen Al, şunları kaydetti:
“Bütün bu şerh ve ta’yin eylediğim şeyler, tesbit edilen halde ve vakfiyede yazılı haliyle vakıf olmuştur. Kaideleri değiştirilemez, kanunları tağyir edilemez, asılları maksatları dışında bir farklı hale çevrilemez, tesbit edilen kuralları ve düsturları eksiltilemez, vakfa rastgele bir halde müdahale Allah’ın öbür haramları üzere haramdır. Lev-hi, Kalemi, Arşı, Kürsi’yi, gökleri ve tarafı koruyan Allah’ın hıfzı ve inayetiyle mahfuzdur.”
Al, Ayasofya’nın yine cami statüsüne alınarak ibadete açılmasının son radde hoş bir gelişme olduğunu tabir ederek Ayasofya’ya ilişkin olan ürünlerin de tespit edilerek tekrar mekanlarına konulmasının da değerini vurguladı.
– Ayasofya’nın sembolleşen levhaları
Ayasofya’da birinci göze çarpan metinlerin Kazasker Mustafa İzzet Efendi’ye ilişkin hatlar olduğunu lisana getiren Al, başkaca ana kubbe merkezindeki Işık Vadesi 35. ayetinin bir kısmı ile iç mekandaki ayaklarda asılı bulunan sekiz adet yaklaşık 7,5 metre çapındaki Lafza-i Celal, İsm-i Nebi, Ciharyar-i Guzin ile Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin yazılı levhaların Ayasofya’nın sembolü haline geldiğini söyledi.
Al, 1849 tarihli bu levhalarla tıpkı içeriğe sahip ama daha küçük boyutta olanların ise mihrap sofasında asılı olduğunu aktardı.
Mihrap sofasında bulunan revzenlere (renkli cam) işlenmiş metinlerin içeriğinde kimi değişiklikler yapıldığına işaret eden Al, buna karşın “Lafza-i Celal, İsm-i Nebi, Ciharyar-i Guzin ile Hadis-i şerifler”in yazılı olduğu revzenlerin günümüze ulaştığını bildirdi.
– “Mihrap üzerinde farklı devirlere ilişkin dört kitabe var”
Mihrap sofasının sağında ve solunda çeşitli devirlere ilişkin farklı boyutlarda yedi adet levha asılı olduğunu tabir eden Al, şu haberleri paylaştı:
“Mihrabın sağ tarafında bulunan ve şahsen padişahlar tarafından yazılan levhalarda Sultan II. Mustafa, Sultan III. Ahmet ve Sultan II. Mahmut’a ilişkin imzalar bulunmaktadır. Mihrap sofasında bulunan çini yazı kuşağında Bakara Müddeti’nin 255. ayetinin tamamı yazılıdır. Celisülüs hatla yazılı olan kuşağın ahir, al taban üzerine beyaz daire içerisinde ‘ketebehu el-fakir Mehmed 1016’ imzası bulunmaktadır.
Mihrap üzerinde farklı devirlere ilişkin dört kitabe vardır. En üstte celisülüs hatla, Al-i İmran Mühleti 37. ayetinin bir kısmı yazılmıştır. Ayetin yanında hattatın imzası ve hicri 1203 (m.1789) tarihi bulunmaktadır. Bu metnin acilen altında ‘La ilahe İllallah, Muhammedur Rasulullah’ ekli olarak Cin Mühleti 18. ayeti yazılıdır. Mihrap nişinde, yarım kubbe içerisinde, madolyan formunda, celi sülüs hatla, istifli olarak Hac mühleti 29. ayetinin bir kısmı yazılmıştır. Bu da miladi 1849 tarihlidir.”
Mihrabın son levhasının ise yakın bir devranda restorasyon çalışmaları nedeniyle konumundan alındığını lisana getiren Al, “Üzerinde Al-i İmran Müddeti 39. ayetinin bir kısmı yazılıdır. Sultan III. Murat Devri’ne tarihlenen mermerden yapılmış olan minberin taç biçimindeki başlığında ‘Hüvelbaki es-samed ve La ilahe İllallah, Muhammedur Rasulullah’ yazılıdır. Cümle kapısına yakın bulunan mahfil üzerindeki renkli mermerde celisülüs ile yazılmış Bakara Vadesi 137’den ‘Allah onlara karşı seni koruyacaktır.’ ayeti ama dikkatli gözler tarafından fark edilmektedir.” haberini verdi.
Al, iç mekandaki bölge yerlerin yanı sıra Ayasofya Külliyesi’ne bir bütün olarak bakıldığında kütüphane, şadırvan, imaret, hünkar kasrı ve türbelerde de hat sanatının en şık örneklerinin bulunduğunu kaydetti.
– Birtakım eserler Sultanahmet’de sergilenirken, kimileri depolarda
“Ayasofya müzeye çevrilirken içerisinde bulunan Türk-İslam yapıtlarının bir kısmının yapıdan uzaklaştırıldı” diyen Al, laflarını şöyle sürdürdü:
“Ayasofya’dan çıkarılan eserler arasında Sultanahmet Camisi’nde sergilenenler olduğu üzere depolara kaldırılmış ve izine rastlanılmayanlar var. Eski fotoğraflar ve kaynaklar üzerinden yapmış olduğum çalışmaya nazaran çeşitli alanlarda asılı bulunan farklı boyutlarda en az 16 levha günümüzde asli mahallinde değildir. Başkaca tespitlerime nazaran iki büyük uzunluk Kabe örtüsü (veya üzerinde ayetler yazılı siyah örtü), minberde asılı bulunan iki Ravza-i Mutahhara örtüsü ile bir minber kapı örtüsü, ayaklı saatler, en az sekiz adet -1849 tarihli ve Kelime-i Tevhid yazılı- sanatlı kapı hasırları eksik. Evvelden müezzin mahfili tarafında asılı bulunan ve üzerinde ‘O, işiten ve bilendir’ yazılı levha Türk-İslam Ürünleri Müzesi’ne taşınmıştır. Yakın vakitte edindiğim habere nazaran müzenin deposunda bulunmaktadır.”
Bugüne ulaşmamış levhalardan birinde ise “Ölüm gelmeden tövbe etmekte çabuk edin.” hadis-i şerifinin yazılı olduğunu aktaran Al, “Bir devranlar minberde asılı olan iki adet Ravza-i Mutahhara örtüsü günümüzde asli tarafında mevcut olmamakla birlikte hala Ayasofya Müzesi envanterine kayıtlıdır ve müze deposunda bulunmaktadır. Yeniden, üzerinde Besmele-i Şerif ve Kelime-i Tevhid yazılı olan minber kapı örtüsü de günümüzde asli mekanında olmayıp Ayasofya Müzesi envanterine kayıtlıdır ve müze deposunda bulunmaktadır.” halinde konuştu.
Memurlar
