Türkiye çölleşiyor mu?
Son 50 yıldır Dünya da çölleşmeye en yakın ülkeler ortasında Türkiye’nin de ismi geçmektedir. Ziraî üretim alanları ile sanayi ve fabrikalaşma alanları hakikat tasarlanıyor mu? Çölleşme sürecini engellemek için neler yapılabilir?
Çölleşmeyi önlemede öncelik; “yapmamamız gerekenlerdedir”
Son 50 yıldır Dünya da çölleşmeye en yakın ülkeler ortasında Türkiye’nin de ismi geçmektedir.
Çölleşmeyi önlemek için beşerler, ulusal ve memleketler arası örgütler kurmakta, büyük bütçeler ayırmakta, etkinlikler düzenlemekte, raporlar hazırlamakta, yasaklar getirmekte, sert ve katı önlemler almaktadır. Lakin tıpkı insan çeşidinin, kimisi “parası neyse veririz” tutumuyla şuurlu, kimisi bilinçsizce; atıklarını pak sulara dökebilmekte, ormanları ve doğal hoşlukları bencilce kirletmekte, suları hoyratça kullanmakta, toprağın ve suyun kanını emmekte! üç kuruş daha fazla kazanmak için tarım eserlerinde; ölçüsüz pestisit ve hormon kullanabilmekte, en mümbit topraklara beton binalar dikmekte, fabrikalar kurmakta ve kendi geleceğini kendi eliyle yok etmektedir. Görüldüğü üzere bu alanda öncelik yapmamamız gerekenlerdedir.
Çölleşme, arazi bozulumunun son safhası olup çölleşen yerlerin biyolojik ve ekonomik verimliliklerinde devamlı bir kayıp meydana gelir. İklim değişikliğinin, fizikî, biyolojik, siyasal, toplumsal, ekonomik, kültürel etmenlerin ve bunlar ortasındaki karşılıklı etkileşimlerin sonucunda oluşan arazi bozulması ve ekolojik üretkenliğin azalması çölleşmenin gerçekleşme sürecidir (T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, 2015). Bu süreç hayatın her ünitesini etkilemektedir ve belirleyicidir. Öyleyse bu belirleyiciden başlamalıdır; hayatı, siyasetleri, stratejileri ve yarınları tasarlamaya. Bu sürece akla yatkın, sorumlu ve geçekçi bir biçimde el atmazsak, başıboş bırakırsak o bize acımayacaktır. Bu sürecin (çölleşme süreci) hızlanması, yavaşlaması ve kısmen de olsa engellenmesi büyük oranda bizim elimizdedir.
Ziraî üretim alanları ile sanayi ve fabrikalaşma alanları hakikat tasarlanıyor mu?
Ülkesini, bölgesini, kırsalını, konusunu iyi tanıyanlar daha yanlışsız karar verirler.Rivayete nazaran Osmanlının kuruluş yıllarında, Osman beyin Anadolu’yu ve bilhassa Selçuklunun baş kenti olan Konya’yı ikinci plana bırakarak, batıya yönelmesinin bir nedeni olarak Anadolu’nun çoklukla kurak ve verimsiz topraklardan oluşmasının rolünün büyük olduğu bildirilir. Hatta tarihi kayıtlarda geçen kendi sözünde; neden Anadolu’yu geri plana bırakıyorsun? Sorusuna “bize öncelikle verimli ve sulak topraklar lazım, bu da (güney Marmara’yı kastederek) batıda var, oraları fethedersek üretimde ve verimlilikte dengeyi kurarak Anadolu’yu daha rahat yönetiriz” mealinde açıklamalarla iklimsel ve ziraî durumu stratejisinin belirleyicisi yaptığı ve bunda da başarılı olduğu tarihi bir gerçektir. Bize düşen bu ve bunun üzere tarihi deneyimlerden yanlışsız dersi çıkarmaktır. Artık bu bölgelerin hepsi Türkiye toprakları lakin tarım yapılacak bu bölgelerde ağır bir fabrikalaşma var ve kuraklığa, çölleşmeye en yakın bölgelerde ise hala yüzlerce metre derinliğe kuyu vurularak su çıkarılmaya ve sulu tarım yapılmaya çalışılıyor.
Sanayi bölgelerinde, fabrikalaşmada, ziraî üretimde bölgesel dengeyi şimdiye kadar çoktan kurmalıydık. En azından bu dengeyi, ekonomik, toplumsal ve kültürel olarak gereğince başaramamış olsak da iklimsel aksilikler dikkate alınarak, ziraî faaliyetlerin ve üretimin bölgesel dengelenmesi ve bölgelere nazaran dizayn edilmesi kıymetli bir başlangıç olabilir. Bu durumda çölleşmeyi geciktirecek yahut aşikâr oranda engelleyecek bir öge olarak; sulu tarım ve kuru tarım, bölgelere nazaran üretim deseni, ziraî üretimde araştırma enstitülerinin 30 yıla aşkın müddettir çalıştığı fakat uygulamada hala göremediğimiz münavebe sistemi, tahminen topraksız tarım, toprak işlemesiz tarım, gereksinime nazaran bitki ıslahı ve bitki geliştirme planları ve çalışmaları daha faal bir biçimde sistemleştirilebilir.
Çölleşme öyküsü gerçek fakat uzun bir kıssa. Bu kıssanın keyifli sonla bitmesini isteme hakkımız olsa da, bu büyük ölçüde bize bağlı. İnsanoğlunun sürece olumsuz katkısını olumluya çevirmemiz mümkün. Bu alanda yüzlerce araştırma ve raporlar hazırlandığı halde, bunların çok az bir kısmının uygulamaya geçirilmesi en büyük handikapımız olarak öylece duruyor. Bu bahisteki hassasiyetimiz geleceğimiz olacaktır.
Yapılan ancak yetersiz kalan ve de yapılması gerekenler nelerdir?
Bu bahiste bilinen fakat sistemli uygulamada yetersiz kalınan hususların bir kısmını hatırlayacak olursak;
-Ağaçlandırma değerlidir hiç durmamalıdır. Takip edilmelidir. “Şu kadar ağaç diktik” hesabı yerine “ağaçsız yer kalmasın” hesabı daha doğrudur. Atıl durumda olan bir çok ünite daima ağaç dikmekle görevlendirilebilir. Hem büyük sevaptır. Hatta birçok kolay kabahatlere ağaç dikme cezası verilebilir.
-Arazilerin doğal nitelik ve yeteneklerine uygun biçimde kullanılmasında ısrar edilmelidir.
-Tarım ve yerleşim alanı oluşturmak hedefiyle ormanların ve verimli alanların yok edilmesinin büsbütün önüne geçilmelidir.
-Dik ve eğimli yerlerde müdafaasız tarım yapılmamalıdır.
-Geniş alanlarda nadas uygulanması yerine uygun ekim nöbeti uygulamasına gidilmelidir.
-Anız yakılmasının önüne büsbütün geçilmelidir.
-Arazi uygunluk sınıflarına uyumlu bitkilerin yetiştirilmesi yetersizdir.
-Gübre ve pestisit kullanımında ölçülerin daha net belirlenmesi ve kullanımın azaltılması kaidedir.
-Meraların sistemsiz, denetimsiz, vakitsiz ve ağır biçimde otlatılmalarının önüne geçilememiş, meraların bakım ve müdafaası sağlanamamıştır.
-Plansız ve yanlış sulamaların önüne tam manası ile geçilmelidir.
-Toprak kirliliği, kimyasal ilaç ve gübre kalıntısı yanında endüstriyel ve evsel atıklara kapsamlı bir deva bulunamaması üzere mevzular, mevzuattaki boşluklar ve değişkenlikler, bir de bunlara acemice sorumsuz tavır ve yaklaşımlar eklenince, başta çölleşmenin süreci hızlanmakta, devamında da temaslı tüm ögeler olumsuz istikamette genişlemekte ve önlenemez bir hal almaktadır. Meğer bunlar rahatlıkla önlem alınacak hususlardır.
Bu bahislerdeki uygulamalar, eğitimli sorumluluk şuuruyla büyük oranda gerçekleştirilebilir. Çölleşme sürecini yavaşlatmanın ve aşikâr bölgelerde önlemenin yanında ziraî üretimi artırarak hem ekonomik hem toplumsal alanda büyük muvaffakiyetler elde etmek mümkündür.
M. Murat GÜN
Memurlar
