Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Türkiye’de koronavirüsün dağılımına ait detaylı haber edinmek ve muhtemel erken ihtar sistemini geliştirmek gayesiyle, Türkiye Su Enstitüsü Başkanlığı koordinatörlüğünde çalışma yapılacağını duyurmuştu. Pilot vilayet olarak İstanbul’un seçildiği girişimde, 81 vilayetten ve 250 atık su arıtma tesisinden numune alımları gerçekleşti, 52 adedinin ise tahlilleri tamamlandı. Havaların ısınması ve tatil beldelerinin kalabalıklaşması ile birlikte numune alımını turistik ortamlarda ağırlaştırdıklarını lisana getiren Kocamemi, çalışmalardan elde ettikleri aktüel sonuçları, Demirören Haber Ajansı’na(DHA) anlattı.
“İSTANBUL’DA DONELER HAZİRAN AYINA NAZARAN ARTMA MEYİLİNDE”
İstanbul’da Haziran ayında atık su numunelerinde bulunan virüsün, Temmuz ayında artış meylinde olduğunu tabir eden Kocamemi,
“İstanbul’da birinci Nisan ayında numuneleri aldık. Nisan ayında atık sularda konsantrasyonlar düşüktü. Sonra mayıs ayında bu konsantrasyonlardaki yükselişi, vakalar ile birlikte gözlemledik. Haziran ayı itibarıyla vakalarda düşüş oldu, bununla birlikte konsantrasyonlarda da düşüş oldu. Hala biz İstanbul’da rutin numune almaya devam ediyoruz. Şu anki durumu soracak olursanız, İstanbul’da şu an aldığımız örneklerde virüsü tespit edemiyoruz fakat tespit etme, etmeme hududunda gibiyiz. Yani şunu söyleyebiliriz, biz her ne kadar bunu şu anda daha atık sularda gözlemlemiyor olsak bile İstanbul’da vaka sayısı artma eğiliminde üzere görünüyor. Virüs konsantrasyonunu atık su giriş numunelerinden çok, İstanbul’da çıkış numunelerinde ve çamurlarda daha kolay takip edebildik. İstanbul’da durum bu türlü ve hala İstanbul’dan her hafta İSKİ’nin yardımlarıyla belirlenen tesislerden numuneler alınarak, rutin tahliller yapılıyor. Şayet vaka sayısında bir artış olursa, biz bunu atık su numunelerinde gözlemeyebileceğimizi düşünüyoruz. Biz şöyle yapıyoruz tahlilleri, İstanbul’dan tesislerden numuneler geliyor ve ‘qPCR’ tahlilleri 3 tahlil olarak yapılır. Biz bu 3 tekrar yaptığımız tahlillerin ikisinde negatif, birinde bir hareket görüyoruz. Biz buna total olarak baktığımızda negatif olarak raporluyoruz ancak bize şunu gösteriyor. ‘Burada bir hareket başladı.’ Dedeksiyon limitinin altında üzeresin lakin dedeksiyon limitini de geçmek üzeresin gibi bir tablo var İstanbul’da. Teorik olarak sorarsanız, dedeksiyon limitinin altındayız İstanbul’da lakin hissiyat olarak bakıldığında, haziran ayına nazaran atık su numunelerinde bu sayıda farklılıklar olduğunu görüyoruz. Negatif ancak artma meylinde” tabirlerini kullandı.
“KONYA’DAN ALINAN NUMUNELERDE VİRÜS, İSTANBUL’DAN BİLE DAHA YOĞUN”
Türkiye umumunda ise şu an itibarıyla 81 vilayetten ve 250 atık su arıtma tesisinden numuneler toplandığını anlatan Kocamemi, “Bunların birden fazla İstanbul Pendik Veteriner Araştırma Enstitüsü Laboratuvarında, bir kısmı da Samsun da tahlil ediliyor. 81 ilin 52 tanesi tamamlanmış durumda. Tesis olarak bakıldığında da, 250 tesisten 130’u tamamlanmış durumda. Olağan bunlar, Haziran ayını temsil ediyor. Numuneler alındığı üzere tahlil edilemiyor zira laboratuvar sayısı kısıtlı. Tahlillere bakıldığında atık suda SARS-CoV2’yi en ağır olarak biz bugüne kadar, Konya vilayetinde gözlemledik. Konya bölgesini takip eden İstanbul’du. İstanbul ve Konya açık ara diyelim, onları takiben ise Bursa, İzmit, İzmir ve Antalya’nın kimi yerlerinde virüs konsantrasyonlarına gözlemlenebilir mertebede rastladık. Fakat şunu belirtmek istiyorum, gözlemlenemiyor olması virüsün olmadığı manasına gelmiyor. Olağan ki, bu ölçüm metodunun bir dedeksiyon limiti var. Bu limitin altında olanları biz gözlemleyemiyoruz diyoruz” biçiminde konuştu.
“TURİSTİK OLARAK ANTALYA’NIN KIMI NAHIYELERINDEKI ATIK SULARDA VİRÜSE RASTLANDI”
Haziran ayı itibarıyla turistik ortamlardan numune almaya odaklandıklarını lisana getiren Kocamemi, “Türkiye umumunda biz şu anda yazlık kesimlere odaklandık. Oralardan rutin olarak tahlil almaya başlayacağız. Almadan evvel, birinci evvel bütün Antalya’yı taradık ve kimi atık su arıtma tesislerinde virüse rastladık. Fakat hepsinde değil, çok az bir nahiyede. Muğla ve Aydın nahiyesinde yani Bodrum, Göcek, Datça, Marmaris, Fethiye, Ölüdeniz bunların hepsinden numuneler aldık. Haziran ayı itibarıyla, bunlar dedeksiyon limitinin altında çıktı. Artık önümüzdeki haftadan itibaren bu bölgelerden rutin olarak, numuneler alarak inceleyeceğiz. Ancak Haziran ayı itibarıyla, bu ortamlarda atık sularda önemli mealde bir SARS-CoV2 konsantrasyonu gözlemlenemedi. Antalya’da ise yalnızca muayyen yerlerde gözlemlendi. Antalya’nın her alanı o kadar turistik ki, hiçbir alandan fedakarlık edemedik ve en çok numune, İstanbul kadar Antalya’dan toplandı. Antalya’da çok az tarafta ve düşük konsantrasyonda çıktı. Ancak daha tesisler dolmamıştı. Biz Antalya Su ve Atık Su Yönetimi Umum Müdüriyeti (ASAT) ile de muhabere halindeyiz, ‘Daha tesisler dolmadı öğretmenim, dolmadan numuneleri alın. Bir baz oluştursun, tesislerde artış olduğunda gözlemleyebilin.’ Üzere bir yaklaşımda bulunuldu. O baza nazaran Antalya’da yerli halk ve yazlıkçılar diyelim, onlara nazaran benim beklediğimin çok altında çıktı. Bodrum’da da dedeksiyon limitinin altında çıktı lakin şu anda durum nedir bilmiyorum. Yazlık siteler ve oteller dolmaya başlamış. Haziran ayı itibarıyla tatil beldelerinde berbat bir durum gözlemlemedik” tabirlerini kullandı.
GELİŞTİRİLECEK BİOSENSÖRLER BIRINCI OLARAK TÜRKİYE’DE DENENECEK
Atık sularda SARS-CoV2 ya da öteki bir virüsün artış göstermesi halinde, geliştirilecek erken ihtar sisteminin de değerini anlatan Kocamemi, bu bahiste bir Avrupa Birliği(AB) girişimine başvurduklarını ve çalışmalarında kıymetli yol kat ettiklerini anlatarak, “Projenin 3. aşaması biliyorsunuz, ben erken ihtar sistemini ikiye ayırmıştım. 1. erken ihtar numuneler alınarak, laboratuvarlarda yapılan tahlillerle. Bu biraz iptidai bir erken ihtar oluyor lakin şu anda tüm dünyada uygulanan sistem de bu. Esas erken ikaz, ileri vadede biosensörler vasıtasıyla olacak. Şu an SARS-CoV2 için geliştirilmiş bir biosensör dünyada yok. Nedeni de biosensörün, SARS-CoV2’ye spesifik bioleseptör kısmı ile ilgili çalışmaların hala sürüyor olması. Lakin bizim bununla ilgili küme olarak iki tane hamlemiz oldu. Bu hamlelerden birincisi, Slovakya devletinin yürütücülüğünde İtalya, İspanya, Türkiye ve Hırvatistan’ın içinde olduğu bir küme olarak AB girişimine başvurduk. Çok büyük bütçeli bir girişim. Şayet kabul olursa sahiden biosensörün geliştirilmesi ile ilgili büyük bir adım atılmış olacak. Ve geliştirilecek olan prototip biosensörler Türkiye’de denenecek. Projeyi bu biçimde kurguladık. 2. hamle olarak ise İskoçya’da bir üniversite ile muhabereye geçtik. Muhabereye geçerken, Türkiye’de de bir küme oluşturduk. Marmara Üniversitesi Elektrik-Elektronik Mühendisliği Kısmı’ndan ve Hacettepe Üniversitesi Nanoteknoloji Kısmı’ndan bir öğretmenimiz var. Bu birliktelikle beraber şayet bu bioleseptör bulunabilirse ki, bulunma yolunda çok büyük ilerlemeler kaydedilmiş durumda. Oluşturulacak olan bir prototip biosensör Türkiye’ye yollanacak ve biz birinci denemelerine gerçek atık su arıtma tesislerinde başlayacağız. Doğal bu derhal olacak bir şey değil lakin uzun vadede, yıllar bazında tesislere bu biosensörlerin yerleştirilmesi, SARS-CoV2 ve gibisi virüslerin erken ikaz sistemi ile takibi için kıymetli bir adım” diye konuştu.
“ATIK SULARDAKİ VİRÜS CANLI DEĞİL”
Çalışmanın değerli bir aşaması olan, virüsün atık sularda meyyit mü yoksa diri mi olduğu araştırmalarının devam ettiğini, lakin şu ana kadar çıkan sonucun sevindirici olduğunu vurgulayan Bilge Alpaslan Kocamemi, “Son aşama ise herkesin merakla beklediği aktif-inaktif yani bu virüs atık suda meyyit mü yoksa diri mi çalışması. Biz size verdiğimiz en son beyanat sonrasında, SARS-CoV2’yi en ağır gözlemlediğimiz atık su arıtma tesislerinin girişlerinden, çıkışlarından, çamurlarından, dezenfeksiyon öncesi ve sonrasından numuneler aldık. Bu tahliller hala devam ediyor fakat yapmış olduğumuz tahlillere nazaran çoğunluğunda bu virüs inaktif çıktı. Lakin bu her yanda inaktif olacak demek değil zira çalışmalar devam ediyor. Yüzde yüz inaktiftir dememiz için, daha fazla dataya muhtaçlığımız var. Ancak şu ana kadar çıkan doneler bize, atık suda virüsün canlı olmadığını gösteriyor. Lakin bizim küme olarak isteğimiz, atık su arıtma tesislerinin münhasıran sulama hedefli kullanılan çıkış sularında dezenfeksiyonun uygulanması. Zira Türkiye’de her tesiste dezenfeksiyon yok, sınırlı tesislerde var. Bu dezenfeksiyon için hangi metodun tutarlı olduğu noktasında da biz küme olarak çalışmalar başlattık. Dünyada pek çok metot var, memleketimizde de yüklü olarak ultraviyole kullanılıyor. Bu çalışmanın da çatısı kuruldu” dedi.
KARADENİZ’DE YERINDE YALNIZCA ORDU VE SAMSUN’DA GÖZLEMLENDİ
Türkiye genelindeki durumu anlatan Kocamemi, Karadeniz’de yalnızca Ordu ve Samsun’dan alınan numunelerde virüsü gözlemlediklerini kaydederek şöyle konuştu: “Mesela Güneydoğu Anadolu’da hiçbir mahalde dedeksiyon limitinin üzerinde çıkmadı. Karadeniz Yeri’nde yalnızca Ordu ve Samsun’da gözlemledik. İç Anadolu’da velev Türkiye umumunda en besbelli Konya’da gözlemledik. İstanbul’dan da çok daha fazlaydı lakin bugün Konya’dan İstanbul’a yeni numuneler geldi. Velev vakalar fazla olduğu için gönderilecek eleman bulunamadı ve numuneleri yönetici getirdi. Zira Konya’yı sahiden yakın takip etmek gerekiyor lakin tahminen de azalmıştır. Ben Haziran datalardan bahsediyorum. Ege’de İzmir’de birkaç mahalde çıktı fakat önemli mana tabir eden bir sonuç çıkmadı. Türkiye umumisine bakıldığında, Haziran ayı itibarıyla muayyen lokasyonlarda vakalar daha fazla görünüyor. Ancak artık bayram gelecek, yasaklar bitti. Bundan sonrasında takip bence çok daha önemli”
Memurlar
