Soru: Bir kamu kurumunda amirin işçisine daima makûs davranması ve hatta bağırması durumlarında memurlar nasıl bir yol izlemelidir? 657 sayılı kanunda bu durumun yeri nedir? Memurlar bu durumu nasıl kanıtlayabilir ve nereye başvurmalıdır?
Yanıt: Bağırıp çağırmak tahminen geçmişte tesirli bir iş yaptırma formülüydü. Konutta anne babalar, okulda öğretmenler, askerde kumandanlar, işyerinde amirler bu eski atadan kalma prosedürü kullanıyordu. Lakin günümüzün uygar toplumlarında, icbar ile değil ikna ile iyi işler çıkabiliyor. Olur olmaz her şeye bağırıp kızmak lakin birtakım yetersizlikleri kamufle etmenin bir aracı. Astlarıyla iyi irtibat kurmak, aksilikleri açık kelamlı ve sakin bir tonda söz etmek, işçisini motive etmek, muvaffakiyetlerini taltif etmek, gerekli durumlarda hukuksal süreçleri işletmekten çekinmemek iyi bir idarecide olması gereken özellikler ortasında.
Kurumlarda çalışma barışının sağlanması ve korunması karşılıklı anlayış, hürmet ve müsamaha temelinde gerçekleşebilir. Uyanık olduğumuz vaktin birden fazla işyerinde geçiyor, işyeri dışındayken bile zihnimiz işlerimizle meşgul. Kişinin bedensel ve ruhsal bütünlük ve ahengi için sağlıklı ve huzurlu bir çalışma ortamı gereklidir. Bu türlü bir ortam sağlamak ve sürdürmek için astların da üstlerin de misyon ve sorumlulukları var. Çalışma hayatını çekilmez hale getiren yalnızca amirlerin uygulamaları değil astların davranışları da olabiliyor, huzursuz bir çalışma ortamı iş hayat istikrarımızı, şahsî ilgilerimizi, aile hayatımızı alt üst edebiliyor.
657 sayılı Kanunda hem amirlerin hem de memurların misyon ve sorumlulukları belirlenmiştir. Kanunun 10. hususunda Devlet memurlarının amiri oldukları kuruluş ve hizmet ünitelerinde kanun ve öbür mevzuatla belirlenen misyonları vaktinde ve eksiksiz olarak yapmaktan ve yaptırmaktan, maiyetindeki memurlarını yetiştirmekten, hal ve hareketlerini takip ve denetim etmekten misyonlu sorumlu oldukları, maiyetindeki memurlara hakkaniyet ve eşitlik içinde davranacakları, amirlik yetkisini kanun ve öteki mevzuatta belirtilen temeller içinde kullanacakları karara bağlanmıştır. 11. hususta ise memurların kanun ve başka mevzuatta belirtilen temellere uymakla ve amirler tarafından verilen misyonları yerine getirmekle yükümlü ve vazifelerinin iyi ve hakikat yürütülmesinden amirlerine karşı sorumlu oldukları belirtilmiştir.
Kanunun 125/B unsurunda iş arkadaşlarına, maiyetindeki işçiye ve iş sahiplerine makus muamelede bulunmak, iş arkadaşlarına ve iş sahiplerine kelam yahut hareketle sataşmak kınama cezasını gerektiren fiiller olarak belirlenmiş, 125/D unsurunda ise amirine yahut maiyetindekilere karşı küçük düşürücü yahut aşağılayıcı fiil ve hareketler yapmak, amirine, maiyetindekilere, iş arkadaşları yahut iş sahiplerine hakarette bulunmak yahut bunları tehdit etmek karşılığında kademe ilerlemesinin durdurulması cezası öngörülmüştür.
Öbür taraftan Kanunun 21. hususunda Devlet memurlarının amirleri yahut kurumları tarafından kendilerine uygulanan idari aksiyon ve süreçlerden ötürü şikayet ve dava açma hakkına sahip oldukları belirtilmiş, müracaat ve şikayetlerin kelam yahut yazı ile en yakın amirden başlayarak silsile yolu ile şikayet edilen amirler atlanarak yapılacağı karar altına alınmıştır.
Hususun bir de ruhsal taciz, mobbing tarafı bulunmaktadır. Literatürde mobbing; is,yerlerinde bir yahut birden fazla kis,i tarafından başka kis,i ya da kis,ilere yönelik gerçekles,tirilen, belli bir müddet sistematik biçimde devam eden, yıldırma, pasifize etme yahut is,ten uzaklas,tırmayı amaçlayan; magdur ya da magdurların kis,ilik kıymetlerine, mesleksel durumlarına, toplumsal ilis,kilerine yahut sıhhatlerine ziyan veren; makus niyetli, kasıtlı, olumsuz tavır ve davranıs,lar bütünü olarak tanımlanmaktadır.
19 Mart 2011 tarihli ve 27879 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İşyerlerinde Ruhsal Tacizin (Mobbing) Önlenmesi bahisli 2011/2 sayılı Genelgede ruhsal taciz; kasıtlı ve sistematik olarak makul bir mühlet çalışanın aşağılanması, küçümsenmesi, dışlanması, kişiliğinin ve saygınlığının zedelenmesi, makus muameleye tabi tutulması, yıldırılması ve gibisi durumlar olarak tanımlanmış, çalışanların ruhsal tacizden korunması hedefiyle alınacak önlemler belirlenmiştir. Bu tedbirler çerçevesinde Alo 170 sınırı üzerinden psikologlar vasıtasıyla yardım ve dayanak sağlanmakta, Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı bünyesinde Ruhsal Tacizle Gayret Şurası oluşturulmuş bulunmaktadır.
6701 sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanununda “İşyerinde Yıldırma” ve “Taciz” kavramları tanımlanmıs, ve bu kavramlar ayrımcılık kapsamında değerlendirilmiştir. Kanunun 17/1 hususuna çalışma hayatında ayrımcılık yasağı ihlalinden ziyan gördüğü savında bulunan gerçek ve hukuksal kişinin, rastgele bir fiyat ödemeksizin İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumuna başvurabileceği, Kuruma müracaat öncesinde evvel işyerinde ayrımcılığın sonlanmasını ilgili taraftan talep etmesi gerektiği, bu talebin reddedilmesi yahut 30 gün içerisinde yanıt verilmemesi halinde Kuruma müracaat yapılabileceği, lakin telafisi güç yahut imkansız ziyanların doğması ihtimali bulunan hallerde, Kurumun bu kuralı aramadan müracaatları kabul edebileceği karara bağlanmıştır. Kanunun 18. unsuruna nazaran Kurum müracaatları 3 ay içinde sonuçlandıracak, gerekirse bu müddet üç ay uzatılabilecek olup, ayrımcılık yasağının ihlalinin tespiti halinde idari para cezası uygulanabilmektedir.
Ruhsal taciz ayrıyeten, 5176 sayılı Kanuna dayalı olarak yürürlüğe konulan Kamu Vazifelileri Etik Davranış Prensipleri İle Müracaat Yordam ve Asılları Hakkında Yönetmeliğin 11. unsurunda “Kamu vazifelileri, üstleri, meslektaşları, astları, öbür işçi ile hizmetten yararlananlara karşı nazik ve saygılı davranırlar ve gerekli ilgiyi gösterirler, mevzu yetkilerinin dışındaysa ilgili üniteye yahut yetkiliye yönlendirirler.” formunda tanımlanan “Nezaket ve saygı” prensibinin de direkt ihlalini oluşturmaktadır. Bu davranış ayrıyeten Yönetmelikte tanımlanan öteki unsurları de dolaylı yoldan ihlal etmektedir. İhlali yapan kamu vazifelisi genel müdür, eşiti yahut daha üstü ise Kamu Vazifelileri Etik Heyetine, başka işçi ise kurum disiplin şurasına müracaat hakkı bulunmaktadır.
Ruhsal tacizle ilgili ayrıyeten TBMM Dilekçe Kurulu ve CİMER’e de müracaat yapılabilmektedir. Kızmak ve bağırıp çağırmanın iftira yahut hakaret boyutuna varması ayrıyeten Türk Ceza Kanununa nazaran kabahat olarak tanımlanmakta, bu türlü bir muameleye maruz kalan kişi direkt savcılığa kabahat duyurusunda bulunulabilmektedir.
Görüldüğü üzere amirin işçisine makus davranması, bağırıp çağırmayı bir iş gördürme prosedürü olarak uygulaması disiplin kurallarının, ayrımcılık yasağının, etik davranış prensiplerinin ihlalini oluşturduğu üzere ceza kanunlarına nazaran hata boyutuna da ulaşabilmektedir. Bu türlü bir duruma maruz kalan kişi için pek çok müracaat yolu ve hukuksal teminat vardır. Pekala bütün cürüm amirlerde mi? Bitirirken bilhassa amirlerini, çalışma arkadaşlarını bezdiren, çalışma ortamını çekilmez hale getiren memurların da bulunduğunu, birçok durumda bunlarla ilgili de fazla bir şey yapılmadığını tabir etmek lazım diye düşünüyoruz.
Memurlar
