25-26 Mart 2021 tarihlerinde çevrimiçi olarak gerçekleşen Avrupa Birliği (AB) Başkanlar Tepesi’nde yeni tip koronavirüs (Kovid-19) aşı çalışmaları, dijitalleşme maksatları ve AB’nin Rusya ve Türkiye ile bağları hakkında değerlendirmelerde bulunuldu. Bilhassa AB-Türkiye münasebetleriyle ilgili yapılan değerlendirmeler, ikili bağların geliştirilmesi, çatışma ve işbirliği alanlarının tespit edilmesi açısından hayli kıymet arz ediyor. Dorukta AB-Türkiye ilgileri kapsamında Doğu Akdeniz, Libya, sığınmacılar, terörle çaba ve Gümrük Birliği hususlarının yanı sıra Türkiye’nin iç siyasetine yönelik birçok hususa da değinildi.
Doruğun çabucak öncesinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın AB Komitesi Lideri Ursula von der Leyen ile görüşmesi ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun AB Dış Bağlar ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ile gerçekleştirdiği görüşme, ikili alakalarda çatışma alanlarının yanı sıra işbirliği alanlarının öne çıkarılacağına dair olumlu işaretler vermişti. Tıpkı vakitte NATO Dışişleri Bakanları Toplantısı’nda Türkiye’nin stratejik bir müttefik olduğunun vurgulanması, dorukta Türkiye’ye yönelik bir yaptırım kararı alınmayacağına dair işaretlerden biri oldu. Bunların yanı sıra, tepe öncesinde birtakım AB üye ülke başkanlarının AB-Türkiye münasebetlerine dair yapmış oldukları açıklamalar da Türkiye ile alakalarda daha çok olumlu iletiler içermişti. Örneğin Almanya Başbakanı Angela Merkel tepe öncesinde yaptığı açıklamalarda, bilhassa Doğu Akdeniz konusunda Türkiye’nin atmış olduğu adımları ve Türkiye ile Yunanistan ortasında başlayan istikşafi görüşmeleri takdire şayan olarak nitelendirmişti. Emsal halde İtalya Başbakanı Mario Draghi tepe öncesinde, Türkiye ile bağlarda terörle gayret ve göç üzere bahislerde işbirliği yapılması gerektiğini lisana getirmişti. Türkiye’nin iç siyasette almış olduğu birtakım kararlara yönelik birtakım orantısız ve hakkaniyetsiz tenkitler yapılmış olsa da, ikili münasebetlerde Türkiye ile AB ortasında bilhassa işbirliği alanlarına odaklanılması gerekliliğinin göz arkası edilemeyeceğinden bahsedilmişti. Misal biçimde İspanya Dışişleri Bakanı Arancha Gonzalez Laya da Türkiye ile ilgilerde olumlu gündemin oluşturulması gerektiğini lisana getirmişti. Tepe öncesinde gerçekleşen tüm bu görüşmeler ve AB üye ülkelerinden kimilerinin Türkiye ile alakalara yönelik olumlu telaffuzları, tepede AB-Türkiye münasebetlerinin rasyonel ve eşit seviyede ele alınacağına ve somut siyasetler izleneceğine dair birtakım beklentiler oluşturmuştu.
AB Başkanlar Doruğu sonuç bildirgesi
25-26 Mart’ta gerçekleşen tepe sonrasında yayımlanan bildiri incelendiğinde, toplantıda AB-Türkiye bağları kapsamında en fazla öne çıkan mevzuların Doğu Akdeniz, sığınmacı sorunu ve Gümrük Birliği’nin güncellenmesi olduğu görülüyor. Bildiride AB’nin Türkiye ile kamu sıhhati, iklim, terörle gayret ve bölgesel bahislerde görüşmelere hazır olduğuna yönelik açıklamaları da yer alıyor. Ayrıyeten bildiride vize serbestisi konusunda Türkiye ile işbirliğini artırma konusunda Avrupa Kurulu’na davette bulunulması ve dorukta sonuçlanmayan hususların Haziran 2021’de gerçekleşecek yeni tepede gündeme getirilerek netleştirileceği de belirtiliyor.
Yapılan açıklamalarda, son devirde Türkiye ile Yunanistan ortasında yapılan istikşafi görüşmelerin ve Doğu Akdeniz’de tansiyonu azaltan adımların AB tarafından olumlu karşılandığı belirtildi. Ayrıyeten Josep Borrell tarafından Doğu Akdeniz konusunda çok taraflı bir konferans düzenlenmesine yönelik çalışmalar yürütüleceği, gelişmelerin yakından takip edileceği ve taraflarla koordineli bir yaklaşım benimseneceği lisana getirildi. Dorukta Yunanistan ve GKRY tarafından Türkiye’ye karşı yaptırım uygulanması konusunda baskı yapılma ihtimali çok yüksekti. Lakin AB’nin yaptırım uygulama konusunda istekli olmadığı görüldü. Böylelikle Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de son periyotta uyguladığı siyasetler yalnızca AB-Türkiye bağlantılarında değil, tıpkı vakitte AB içerisinde de tansiyonun azalmasını ve uyuşmazlık durumunun önüne geçilmesini sağladı.
Sığınmacılar probleminde ise AB’nin Türkiye ile ortak hareket etmeye değer verdiğine dair olumlu telaffuzlar lisana getirildi. Bildiride Türkiye’nin Suriyeli sığınmacılara mesken sahipliği yapması ve bu sığınmacıların Avrupa’ya geçişi konusunda almış olduğu tedbirlerin AB için çok kıymetli olduğu belirtildi. Ayrıyeten tepede göçün idaresi konusunda iki tarafın işbirliğinin güçlendirilmesi gerektiği de vurgulandı. Bu çerçevede yasadışı göçle çaba, sistemsiz göçmenlerin ve iltica müracaatları reddedilen göçmenlerin Türkiye’ye geri dönüşünün sağlanması üzere alanlarda işbirliğinin geliştirilmesine vurgu yapıldı. Sığınmacılar konusunda uzun müddettir kullanılan, fakat siyasi retorikten öteye gitmeyen bu telaffuzların şimdi somut bir siyasete dönüştürülmemiş olması, bu telaffuzların bir oyalama taktiği olduğunu da gösteriyor. AB’nin sığınmacı sıkıntısıyla ilgili yaptığı açıklamalara bakıldığında, Türkiye’nin AB için vazgeçemeyeceği bir ortak olduğu anlaşılıyor. Ayrıyeten Kovid-19’un neden olduğu problemlerin yanında, AB üye ülkeleri Türkiye’den gelebilecek muhtemel sığınmacı akınından kaynaklanabilecek ekstra sıkıntılarla yüzleşmekten de çekiniyor.
Tepede değinilen bir başka mevzu ise AB tarafından yıllardır sürüncemede bırakılan Gümrük Birliği’nin güncellenmesi problemidir. Tepede bu hususta AB’nin kıymetli adımlar atmaya açık olduğu belirtildi. AB ile Türkiye’nin ekonomik münasebetlerinin geliştirilmesi gerekliliği vurgulanarak bu bağları derinleştirmek için yıllardır telaffuzdan öteye geçemeyen Gümrük Birliği’nin revize edilmesi konusunda Avrupa Kurulu’nun çalışmalara başlaması gerektiği tabir edildi.
AB-Türkiye bağlarının geleceği
AB Önderler Tepesi’nde AB’nin Türkiye ile bağlantılarında daha evvel olduğu üzere tekrar “havuç/sopa” stratejisini kullanmayı hedeflediği görülüyor. Bilhassa Gümrük Birliği’nin revize edilmesi ve vize serbestisine ait telaffuzlar bir nevi “havuç” olarak kullanılırken tıpkı vakitte Doğu Akdeniz sorunu ve Türkiye’nin iç siyasetine yönelik tenkitler öne sürülerek ve Türkiye ile “kademeli, orantılı ve geri dönülebilir ilişkiler” geliştirileceği belirtilerek “sopa” gösteriliyor.
Gümrük Birliği’nin güncellenmesi ve vize serbestisi esasen AB ile yapılan 18 Mart Mutabakatı’nın gerekliliklerinden oldukları için, bu dorukta gündeme gelmesi her ne kadar olumlu bir ileti olarak algılansa da, bunun yetersiz olduğunu belirtmek gerekir. AB-Türkiye ilgilerine yönelik netleşmeyen bahislerin Haziran 2021’de gerçekleşecek toplantıya bırakılarak ertelenmesi de, AB içinde (çoğu mevzuda olduğu gibi) Türkiye konusunda da fikir birliği olmadığını, AB’nin Türkiye ile ilgilerinde somut siyasetler oluşturmayı bir müddet daha erteleyerek vakit kazanmaya çalıştığını ve “kötü polis” rolüne her an geri dönebileceğini gösteriyor. AB üyesi ülkeler hem çok sağın tesiriyle siyasi bir krize girmiş hem de bir müddettir birden fazla mevzuda ortak bir dış siyaset belirleyememiştir. Ortak dış siyaset belirlenmesinde kriz yaşanan mevzulardan birinin de Türkiye ile bağlantılar olduğu açıktır.
Fransa ve Almanya’da gerçekleşecek genel seçimler de göz önünde bulundurulduğunda, iki ülkenin de iç siyasette çok sağ ile çaba etmekte olduğunu ve Avrupa ülkelerine mümkün sığınmacı akını ile çok sağ ideolojinin toplumda ve siyasette daha fazla karşılık bulacağını söylemek mümkün. Hasebiyle Fransa ve Almanya başta olmak üzere AB üye ülkeleri, siyasi istikrarlarını devam ettirmek ve AB’nin bütünlüğünün korunması hedefiyle, Türkiye ile alakalarda işbirliği alanlarını güçlendirmek ve çatışma alanları için siyasi retorikten öteye geçen somut adımlar atmak mecburiyetindedirler. İkili bağların rasyonel ve eşit seviyede gelişmesi için, AB’nin vermiş olduğu kelamları yerine getirerek somut adımlar atması gerekiyor. Türkiye’nin AB’ye tam üyeliğinin gerçekleşebilmesi için ise üye ülkelerin iç siyasette çok sağ seçmenden oy kazanmak hedefiyle (Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un son açıklamasında yapmış olduğu gibi) Türkiye’ye yönelttikleri ötekileştirme ve tehdit algısı telaffuzunu sonlandırmaları ve kıymet bazlı dış siyaset anlayışından uzaklaşılarak bağlantıları rasyonel ve eşit bir tabana taşımaları gerekiyor. Aksi takdirde hem Türkiye hem de AB için siyasi, ekonomik ve toplumsal açıdan stratejik değere sahip alakalar tıkanma noktasında devam etmeye mahkümdur.
Memurlar
