Foley yani ses efekti sanatı, birinci olarak sinema sanayisinde kullanılan pek çok ses efekti tekniğinin geliştiricisi, Amerika’lı Jack Foley tarafından yapıldı. 1930’lu yıllarda, bir sinemada olması gereken seslerin manzaralardaki hareketlerle senkronize bir halde stüdyo ortamında kaydedilmesiyle ortaya çıkan bu sanat, hala dizi ve sinemalarda yapılıyor. Pek çok bireye farklı gelecek bu işi, Türkiye’de ve dünyada yapanların sayısı ise epey az. Üstelik bu işin bir okulu da yok. Usta-çırak bağlantısıyla öğrenilebilen ve kuşaktan nesile aktarılan bu mesleğin Türkiye’deki temsilcilerinden biri ise Ali Ören (43). 2004 yılında babası Barış Ören’den mesleği devralan Ören, 2011 yılında Türkiye’deki birinci foley stüdyosunu kurdu. Ören, çok sayıda dizi, sinema ve dijital platformlardaki imaller için, 5 metrekarelik küçük stüdyosundaki aletlerle, ses efektleri yaratıyor. Örneğin bir sinemada, kuşların kanat çırptığı sırada çıkan etkileyici ses, aslında birçok vakit foley sanatkarlarının şemsiye ile yaptığı bir ekip hareketler sayesinde kaydediliyor. Ören, pırasadan kemik kemik kırma sesi, tahtadan kurbağa, kibrit kutusundan ise at koşma sesi çıkarak dizi ve sinemalara katkı sağlıyor. Stüdyosuna akla gelebilecek her türlü malzemeyi bulunduran Ören, Foley sanatını Demirören Haber Ajansı’na anlattı.
KİBRİT KUTUSUNDAN AT KOŞMA, ŞEMSİYEDEN KUŞ SESİ YARATIYOR
Ali Ören, Foley sanatının nasıl ortaya çıktığını ve bu işi nasıl yaptıklarını şu sözlerle anlattı:
“Foley sanatı 1930’lu yıllarda Amerika’da sessiz sinema devirlerinde, o sinemalara seslerin gereksinim duyulması halinde başlamıştır. Charlie Cahplin sinemalarıyla birlikte. Daha sonra dünyada dublajlı işler işlerinin çoğalmasıyla bir arada, sayıları eşzamanlı olarak artmıştır. Ve bu muhtaçlık sinemadaki kaliteyi artırdığı için daha fazla kullanılmıştır. Türkiye’de de 1960-70’li yıllarda hareketlenen bir kesim olarak hayatımıza girmiştir. Daha sonrasında radyo tiyatrosu olarak seslendirilmiş radyoların içindeki seslerle, konutlarımıza dahil olmuştur. Ondan sonrasındaki yıllarda da televizyon dizilerinde ve sinema sinemalarında etkin olarak kullanılmıştır. Yürüme sesleri, çay bardağı, tabak-çanak, yumruk, kıyafet, alkış vesaire üzere seslerin, çekimler esnasında dış yerlerde gerçek ve istenilen tonda alınamamasından ötürü, daha sonra stüdyo ortamında seslendirme yapar üzere, sesle değil de ekipman ve aletlerle sesleri çıkarıp, kaydedip sinemada olması gerektiği yere senkron bir biçimde koymak üzerine yapılmıştır. Mesela yürüme sesleri. Şişman erkekte olabilir, topuklu ayakkabılı bayan da olabilir, ufak bir çocuk da olabilir. Hepsinin ayak seslerini yaparak sahneye ekleriz. Masa üzerindeki ekipmanların seslerini de yaparak ekleriz. Daha sonra o sinemada yahut dizide bu sesleri duyarsınız. Örneğin bir kılıç sesi.
Doğal ki dizide gerçek kılıçlarla birbirlerine saldırmıyorlar. O sesleri biz yapıyor ve ekliyoruz”
“TÜRKİYE’DE 4-5 KİŞİ BU İŞİ YAPIYOR”
2011’de Türkiye’deki birinci foley stüdyosunu açan Ali Ören, şöyle konuştu:
“Ben babam Barış Ören sayesinde başladım. Kendisinden öğrendiğim bu mesleği 2004 yılında Türk dizilerinde efekt yaparak, asistanlıkla ilerledim. Daha sonrasında kendim tek başıma yapmaya başladım. 2011 yılında da Türkiye’nin birinci foley stüdyosunu kurdum. Buradan da hali hazırda şuan dijital platformlar, sinemalar, tiyatrolar, reklamlar ve TV dizileri olmak üzere pek çok alanda hizmet veriyorum. Türkiye’de 4-5 kişi var bu işi yapabilen. Dünyada 250-300 kişi vardır. Zira bu işin rastgele bir okulu yok. Eğitim alabileceğiniz bir kurum yok. Bu yalnızca usta-çırak ilgisiyle ilerleyebilen bir kesim. Ben bundan sonrasında birisine öğretirsem o devam edecek, öğretmezsem öbür kalan arkadaşların sayılarına nazaran. Öğrenmek isteyen arkadaşlar ulaşıyor, ben de elimden geldiğince onlara yardımcı oluyorum. Olağan bu pandemi süreci, hayat koşulları, birtakım teknik hususlar bizi etkileyebiliyor ancak halihazırda onlara hem fikir olarak hem görsel olarak yardımcı oluyorum. Elimden geldiğince takviye veriyorum. Beşerler ilgi duyuyor bu işe, zira nitekim değişik bir iş ancak emin olun ki çok güç bir iş.”
“GÖRÜNTÜ İLE SENKRONİZE BİR BİÇİMDE EFEKT YAPMAK KOLAY BİR İŞ DEĞİL”
Gördüğünüzü senkron bir halde yapmak. Onla eşzamanlı yürümek, o seslerin, nereden neyin çıkacağını bilmek çok kolay bir iş değil diyen Ören, “Kuş sesini şemsiyeden çıkartmak da, kemik kırma sesini pırasayla çıkartmak da değişik bir şey. 15 yıldır bu işi yaptığım için artık kimi yerleri gözüm kapalı bile yapabiliyorum, iş konusunda beni çok zorlayan bir tarafı yok. Kimi mutfak sahneleri güç oluyor. Tabak çanakları alıp, sofrayı kurmak vesaire. Bunları tek tek yaptığım için o serilikte yapmama imkan yok. O yüzden o benim daha fazla vaktimi alıyor. Bir de sahnelerin değişmesi, öteki sahne yerine o sahnenin çıkıp da revize gelmesi vesaire üzere şeyler… Yayına ne kadar yaklaşırsak, onlarında değişmesi beni o kadar sıkıştırıyor ve zorluyor aslında. Onun dışında teknik olarak yahut gördüğümü yapamamak üzere bir şey kelam konusu değil” diye konuştu.
“EN SEVDİĞİM TARAFI İÇERİDE YALNIZ OLMAK”
İşinin en sevdiği tarafının stüdyoda yalnız kalmak olduğunu ve çeşitli materyallerden beklenmedik seslerin çıkabildiğini söz eden Ören, “İçerde yalnız olmayı seviyorum. İşimi yaparken hakikat sesleri ve iyi sesleri çıkartmak hoşuma gidiyor. Alternatif şeyler yapmayı seviyorum. Bunları da gönderdiğim stüdyolar ve miksaj yapan beşerler da beğeniyor geri dönüşleri bana bu biçimde olumlu. İşi seviyorum, yapıyorum hem de babamdan Yadigar. Mesela pırasa kırdığımız vakit kemik kırılma sesi çıkartmış oluyorum. Şemsiyeyle kuş sesi çıkartmış oluyorum. Demir kesimleriyle kılıç sesi çıkartmış oluyorum. Yahut kibrit kutusuyla at sesi çıkartmış oluyorum. Bu türlü spesifik birtakım değişik sesleri, beklemediğiniz şeylerden çıkartabiliyorum. Bazen hiç beklemediğim sesler çıkabiliyor. Bir tahta kesimine değiyorum lakin demirmiş üzere çıkıyor. O bazen mikrofonun yapısıyla, benim ona vurma darbemle değişkenlik gösterebiliyor. Tahta tabanlardan bazen demir yahut otomobil kaputu üzere olan sesler çıkabiliyor. Mikrofonun başında, içeride bana o denli gelmiyor lakin burada dinleyen teknisyene o denli geliyor, o oldu diyor”
“YURT DIŞINDAN YAZANLAR VAR”
Yurt dışına satılan üretimlerin izleyicilerinin de kendisine sık sık ileti attığını anlatan Ören, “Şuan halihazırda Türkiye’de bu işi iyi bir formda yapmaya ihtimam gösteriyorum. Yaptığımız işler bizi yurtdışında temsil ediyor. Ben burada ismini vermeyeyim fakat, Türkiye’deki bilindik sinema sinemaları dijital platformdaki işler ve TV dizilerine efekt yapıyorum. Bunlar yurtdışına satılıyor ve oradaki beşerler bunları izliyorlar. Ve bana yurtdışından da bildiri gönderen pek çok insan var. Zira o dizinin milyonlarca fanı var yurt dışında. Bu beşerler da Türkiye’deki o İşlerin ne kalitede yapıldığını bilmek, görmek, öğrenmek istiyorlar. Ve bunu gördükleri vakit Türkiye’yi burada temsil etmiş oluyorsunuz.
Bende bir birey olarak, bir sanatçı olarak kendi adıma ülkemi yurt dışında, elimden geldiğince en iyi halde temsil etmeye çalışıyorum” sözünü kullandı..
Memurlar
