Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, İzmir’deki sarsıntının akabinde yaşanan tsunamiye ait “Arazide yapılan tespitlerden sonra Sığacık’ta 1.9 metreye varan su baskın yüksekliği, Sığacık ve Akarca’da da 5-6 metreye varan tırmanma yüksekliği tespit edildi. Bu tsunaminin 6 metre yüksek olduğu manasına gelmiyor.” dedi.
Özener, Kandilli Rasathanesi Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Kıymetlendirme Merkezinde (BDTİM) düzenlenen basın toplantısında, İzmir zelzelesinden sonra yaşanan tsunami, bu alanda gerçekleştirdikleri çalışmalar ile tsunami risk azaltma faaliyetleri kapsamında neler yaptıklarını anlattı.
BDTİM’nin tıpkı vakitte Ulusal Tsunami İhtar Merkezi olduğunu söz eden Özener, evvel İzmir sarsıntısının akabinde yaşanan artçı şoklar hakkında bilgi verdi.
– 1581 artçı şok tespit edildi
Prof. Dr. Özener, İzmir’deki zelzeleden sonra bu saate kadar 1581 artçı şok tespit ettiklerini, bunların 49’unun 4 ve üzeri büyüklüğünde yaşandığını belirterek, zelzele aktivitesi ağır olduğu için bilhassa aşikâr büyüklükten sonrakileri manuel olarak çözdüklerini, artçı şoklar azaldıktan sonra küçük sarsıntıların tahliliyle sayının yükseleceğini anlattı.
Haluk Özener, 2017 Bodrum Kos sarsıntısından sonra da 9 bin 300’lere yaklaşan artçı şok yaşandığını tabir ederek, İzmir zelzelesinden sonra da günde 200-400 ortasında artçı şok tespit edildiğini aktardı.
– İzmir’deki tsunami
İzmir’deki sarsıntıdan sonra oluşan birtakım tsunami manzaralarını de sunum eşliğinde gösteren Özener, bu imajları birlikte çalıştıkları ODTÜ’den Prof. Dr. Rahmi Cevdet Yalçın’ın kedileriyle paylaştığını, Ulusal Tsunami İhtar Merkezi olmalarından ötürü da bu şekil bilgilerin raporlayarak, BM bünyesindeki Hükümetlerarası Oşinografi Kuruluna bildirildiğini söyledi.
– “Bu tsunaminin 6 metre yüksek olduğu manasına gelmiyor”
Özener, İzmir’deki sarsıntının akabinde yaşanan tsunamiyle ilgili şu bilgileri verdi:
“Arazide yapılan tespitlerden sonra Sığacık’ta 1.9 metreye varan su baskın yüksekliği, Sığacık ve Akarca’da da 5-6 metreye varan tırmanma yüksekliği tespit edildi. Bu tsunaminin 6 metre yüksek olduğu manasına gelmiyor. Tsunaminin Alaçatı Azmak tarafından kıyıdan 1300 metre kadar içeriye girdiği tespit edildi. Akarca’da 820 metre, Sığacık’ta 320 metre su baskını uzaklığı tespit edildi.”
Tsunaminin bizlere yabancı olmadığını lisana getiren Prof. Dr. Özener, 2017 Bodrum sarsıntısından sonra da tsunami uyarısı yaptıklarını ve 40 santimlik bir dalga yüksekliğinin oluştuğunu hatırlattı.
Prof. Dr. Özener, bu zelzelede tsunaminin daha tesirli olduğunun görüldüğünü belirterek, “Tarihsel kayıtlara baktığımızda bilhassa Akdeniz ve Ege bölgesinde hayli fazla tsunami görüyoruz. 365 yılındaki Girit’te olan zelzeleden sonra yaklaşık 5-10 bin kişi zelzele ve tsunamiden ötürü hayatlarını kaybediyorlar. ” dedi.
Tekrar Suriye’de de 1202’deki zelzelede de 30 bin, 1303’te Girit’te, 1755 Portekiz Lizbon zelzelesinden sonra da 40-50 bin kişinin zelzele ve tsunamiden hayatını yitirdiğini lisana getiren Özener, Türkiye ve etrafındaki tsunamilere bakıldığında da Ege ve Akdeniz’de birçok tsunami yaratan zelzele kaynakları olduğunu, tarih boyuncu bu bölgede sarsıntı sonrası tsunaminin yol açtığı hasarların görüldüğünü söyledi.
Özener, bilimsel bir çalışmaya nazaran, önümüzdeki 30 yıl Akdeniz’de rastgele bir yerde 1 metreden daha yüksek tsunami yaşanması riskinin yüzde 100’e yakın olduğunu belirterek, Ege ve Akdeniz’de olabilecek 6’dan büyük bir zelzelenin tsunami yaratma ihtimalinin çok yüksek olduğunu kaydetti.
Türkiye ve etrafındaki tsunami tehlikesine ait, “tsunami kaynakları, hangi yarar, nasıl bir sarsıntı olursa nasıl bir tsunamiye maruz kalınacağı” konusunda modelleme çalışmaları yaptıklarını lisana getiren Özener, Ulusal Tsunami İhtar Merkezi olmalarına gelen süreci anlattı.
Tsunami konusunda önemli bir çalışma yaptıklarını belirten Özener, 2009’da rasathane bünyesinde tsunami merkezi kurulması kararı alındığını, 2012’de de BM altındaki Hükümetlerarası Oşinografi Komitesi bünyesindeki ünitesine müracaat ettiklerini, 2016 sonuna kadar yaptıkları çalışmalar sonucunda de aday tsunami hizmet sağlayıcısı özelliğinden tsunami hizmet sağlayıcısı statüsüne terfi ettiklerini anlattı.
– “Biz kimi karar takviye sistemleri kullanarak tsunami tehlikesini değerlendiriyoruz”
Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Kıymetlendirme Merkezi (BDTİM) Müdür Yardımcısı Dr. Öcal Necmioğlu da tsunami tatbikatlarının, risk azaltımı çalışanlarının çok değerli bileşenlerinden biri olduğunu belirterek, gerçekleştirdikleri tsunami tatbikatlarına ait bilgi verdi.
Dr. Necmioğlu, erken ikazda temel maksadın yanlışsız bilgiyi, hakikat vakitte, yanlışsız yerde, hakikat şahsa iletmek olduğuna işaret ederek, harita üzerinde bölgesel tsunami hizmet sağlayıcı ve ulusal tsunami ikaz merkezi olarak sarsıntı müşahede alanlarını gösterdi.
Necmioğlu, sistemin merkezinde zelzele müşahedeleri olduğunu, sarsıntı büyüklüğünün yanlışsız tayininin tsunami ikazında çok kritik bir değeri bulunduğunu söyledi.
Necmioğlu, “Biz sarsıntı büyüklüğünü alarak bu sarsıntının yerini, denizde mi ya da kıyıdan ne kadar içeride ve büyüklüğüne bakarak, muhakkak birtakım karar dayanak sistemleri kullanarak tsunami tehlikesinin olup, olmadığını kıymetlendiriyoruz. Şayet bu tehlikenin olmadığını düşünüyorsak bilgi iletisi gönderiyoruz. Daha büyük bir zelzelede ise ihtar iletisini direkt gönderiyoruz. Maksadımız 7. dakikada ihtar iletisini gönderebilmek ki 10 ila 15. dakika ortasında tahliyeyi sağlayabilmek. Tahliyeyle ilgili sistemlerin, buyruk, komuta zincirlerinin hayata geçirilmesine fırsat tanımak. 5.5’ten büyük tüm zelzeleler için bölgemizde biz bir tsunami bildirisi gönderiyoruz. Sarsıntı büyüklüğü arttıkça ikaz düzeyi de artıyor. Zelzele büyüklüğü arttıkça ihtarın kapsadığı alan da artıyor ve alışılmış ki zelzelenin derinliği de bu karar unsurunda çok kıymetli bir bileşen.” diye konuştu.
Deniz düzeyi istasyonlarının bir tsunami uyarısı gerisinden tsunami olup, olmadığının doğrulanması manasında kullanıldığını lisana getiren Necmioğlu, bu mevzudaki çalışmalara ait bilgi verdi.
Necmioğlu, kendi geliştirdikleri tsunami tahlil, bildiri gönderim yazılımlarında ürettikleri bildirileri bu sistem üzerinden e-mail, faks, SMS ve Meteoroloji Genel Müdürlüğünün verdiği dayanaklar sonucunda sistemlerini entegre ettikleri global irtibat ağıyla gönderdiklerini lisana getirerek, şöyle devam etti:
“İlk ihtar bildirilerinde haritaları da gönderiyoruz ve Avrupa, Akdeniz coğrafyasında tsunami ikaz merkezi olarak vazife yapan tüm merkezler ortasında bu formda haritalı ihtar bildirisi gönderen tek merkez hali hazırda biziz. Sistemizi her gün, her an bir tsunami olabilecekmiş üzere canlı tutmak zorundayız. Bu yüzden çok değerli nöbetçi arkadaşlarımız her nöbette bir senaryo tatbik ediyorlar. 8 saatte bir, günde 3 sefer dahili olarak tatbikat yapıyoruz, bildirilerimizi gönderiyoruz ki bu çok da seyrek olan doğal afet vakti geldiğinde gerçek bir formda tüm performansımızla hazır olalım, başarımızı sergileyebilelim. Sistemli olarak haberleşme tatbikatları düzenliyoruz ki ürettiğimiz iletilerin yanlışsız alıcılara, hakikat biçimde, kısa vakitte gittiğini test etmeye çalışıyoruz. Bunun içerisinde sistemimize üye olan ülkeler ve AFAD da var. Avrupa Akdeniz coğrafyasındaki ülkelerin birçoğu sistemimize üye olmuş durumda.”
İzmir zelzelesinde gönderdikleri ihtar bildirilerine ait Necmioğlu, “30 Ekim sarsıntısında gönderdiğimiz haritalı ihtar iletileri neredeyse tüm Ege için bir ikaz düzeyi göndermişiz. Onun dışında Akdeniz’in geri kalan bölgeleri için de tavsiye yani durumun gözlenmesi gerektiğine dair bir bilgilendirme gönderdik. Bunu zelzelenin takip eden 11. dakikasında gönderdik. Ülkemiz saatiyle 17.32’de deniz düzeyi müşahedelerine dair bir bilgi bildirisi ve daha sonra gece yarısında da ‘tsunami tehlikesi geçmiştir’ bildirisi gönderdik.” sözlerini kullandı.
– “Depremden sonra en az 3 saat kıyı şeridinden uzak kalınmalı”
Öcal Necmioğlu, 30 Ekim’deki zelzelede Sığacık, Seferihisar üzere yerlerin sarsıntıda çok hasar görmediğini belirterek, burada yalnızca tsunaminin meydana geldiğine işaret etti.
Buralarda sarsıntı enkazının da olması halinde o vakit farklı bir görünümün kelam konusu olacağını söz eden Necmioğlu, “Dolayısıyla yakın alan tsunami tehlikesinde biz daima zelzele tehlikesiyle bütünleşik bir planlama içerisinde olmak durumundayız.” dedi.
Necmioğlu, bugüne kadar elde ettikleri operasyonel deneyimler, çalışmalar ve bilimsel araştırmaların, Marmara ile ilgili de bu hususta dikkat etmeleri gerektiğini gösterdiğini vurguladı.
Marmara’yı da “Yakın alan deprem-tsunami tehlikesinin olduğu bölge” olarak değerlendirdiklerini söz eden Necmioğlu, “2016 yılında bir tsunami erken ikaz sistemi tasarladık ve bilimsel yayın olarak sunduk. İstanbul zelzele erken ihtar sistemini temel alan bir çalışmayı ileride hayata geçirebileceğimizi umuyoruz.” diye konuştu.
Necmioğlu, bu mevzuyla ilgili de gayelerinin çok kolay olduğunu belirterek, “Büyük bir sarsıntıya maruz kalan yurttaşların en az bir 3 saat kıyı şeridinden uzak kalmalarının sağlanması.” dedi.
– “Kıyı planlamasında tsunami tehlikesinin dikkate alınması lazım”
Türkiye’de tsunami tehlike tahlillerinin yapıldığını lisana getiren Necmioğlu, ulusal tsunami ihtar merkezi olarak muvaffakiyetle misyon yaptıklarını söyledi.
Necmioğlu, ülkede tsunami erken uyarısı mevzuatının olmadığına işaret ederek, konuşmasını şöyle tamamladı:
“Üretilen bildirinin halka ya da lokal ünitelere nasıl iletileceğiyle ilgili bir mevzuatımız bulunmamaktadır. Bu hususta eksiğimiz var. Yakın alan tsunami erken ikaz sistemlerine odaklanmamız lazım. Kıyılarda ihtar doğrulama hedefli deniz düzeyi ölçüm sistemlerinde artış olması lazım. 30 Ekim’de en yakın istasyon neredeyse 100 kilometre ötedeydi. Münasebetiyle biz yalnızca ve yalnızca toplumsal medya üzerinden alabildiğimiz imajlarla tsunamiyi doğrulayabildik. Bu manada eksiğimiz var. Ülkemizde bu sistemlerin iyileştirilmesi lazım. Eğitim, farkındalık çalışmaları çok kritik bir kıymet arz ediyor. Afet şuuru her manada çok değerli. Kıyı planlamasında da tsunami tehlikesinin dikkate alınması lazım. Acil durum aksiyon planlarının da ‘bütünleşik zelzele tsunami afet planlaması’ çerçevesinde ele alınması lazım. Rastgele bir tsunami ikaz sisteminin aktifliği, tasarım ve uygulama modeli ne olursa olsun fakat ve lakin afet ve acil durum idare ögeleri ve halkın tsunami afetine yönelik farkındalığı ve hazırlığı halinde manalı ve başarılı olabilir.”
– Sorular
Haluk Özener, soruları yanıtlarken, sarsıntı olduğunda mümkün olduğunca kıyıdan uzaklaşıp topoğrafik olarak daha yüksek yerlere gitmek gerektiğine dikkati çekerek, “Bilimsel olarak şu gerçeği söylüyoruz, ‘Sahile yakın bir yerdeyseniz, sarsıntı olduysa, potansiyel tsunami tehlikesi varsa 1 ila 3 saat ortasında kıyıdan uzaklaşın diyoruz.” dedi.
Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Kıymetlendirme Merkezi Müdürü Dr. Doğan Kalafat da yüklü olarak bilhassa 6.5’in üzerindeki zelzelelerde moment büyüklüğünü vermeyi tercih ettiklerini belirterek, şu bilgileri verdi:
“Moment büyüklüğü, zelzelenin açığa çıkardığı gücün bir tabiri. Bütün dünyaki değerli merkezler üzere biz de büyük sarsıntılarda moment büyüklük vermeyi tercih ediyoruz. Verilen 6.6 lokal büyüklük, fakat orta büyüklükte sarsıntılar için kullanılabilen ancak büyük zelzeleleri tam olarak tabir edemeyen bir kavram. O yüzden bu zelzelenin büyüklüğü hakikaten 6.9 ve büyük bir sarsıntıdır. Münasebetiyle biz bunu 7-9 dakika içerisinde veriyoruz. 1 ünite büyüklük 32 kat daha fazla gücün açığa çıkartılması, hasebiyle bu ondalıklı matematik söz bile bizim açımızdan çok değerli. Bunun yaratacağı tesir, natürel ki tahrip gücü olsun, sarsıntının kaynağına bağlı, derinliğine bağlı olarak oluşturacağı ivme kıymeti ve sistemi da sarsıntının tahrip gücünün farklı bir boyutu. Büyüklüklerdeki fark konusunda, kullanılan teknik, kullanılan istasyon sayısı, farklı istasyonlar, istasyonlar altındaki yer parametreleri, sarsıntının derinliği, bununla alakalı kullanılan kabuk ve sürat öğeleri üzere birçok teknik faktör var bunu etkileyen.”
Öcal Necmioğlu da tsunami bildirisinin 7 üzerinden gönderildiğini lisana getirerek, “Daha sonra 6.9’u gördük lakin ortadaki fark çok küçük olduğu için ve ikaz düzeyinde rastgele bir değişikliğe neden olmadığı için değiştirmedik.” dedi.
Memurlar
